به گزارش ایسنا، پس از انجام تحقیقات علمی در یک موضوع، لازم است که پژوهشگران نتایج به‌دست‌آمده از تحقیق را به صورت یک مقاله علمی پژوهشی برای یک نشریه علمی ارسال کنند و نشریات علمی نیز پس از انجام فرآیند داوری، این مقالات را منتشر می‌کنند.
فرآیند داوری مقالات علمی پروسه‌ای زمان‌بر است که در کشور ما به آن اهمیت چندانی داده نمی‌شود. پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی ایران و پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاددانشگاهی قصد دارند، سامانه‌ای طراحی کنند تا بتوانند همیار داوران مقالات علمی باشد.
دکتر شهرام صدقی در گفت وگو با ایسنا، در خصوص این پروژه تحقیقاتی گفت: هنگام نگارش مقالات علمی، گاهی اشتباهاتی بروز می‌کند که برخی از آن‌ها اجتناب‌پذیر هستند و می‌توان آن‌ها را کم‌تر کرد. برخی مشکلات وجود دارند که در اغلب مقالات دیده می‌شود و در مقالات مختلف تکرار می‌شوند.
وی تشریح کرد: ما قصد داریم سیستمی طراحی کنیم که در زمان داوری مقالات به داور کمک کند و در صورتی که مشکل یک مقاله مشکل رایجی بود، نظرات قبلی داور در آن خصوص را بیاورد و داور بتواند توضیحات مربوط به آن مشکل را در زمان کم‌تری ثبت کند.
عضو هیات علمی دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران با اشاره به پایان رسیدن مرحله اول این طرح تحقیقاتی ادامه داد: ما در یک مطالعه مروری، مشکلات رایج در مقالات علمی، به خصوص مقالات حوزه سلامت را شناسایی کردیم تا از آن‌ها در دیتابیسی که قصد طراحی آن را داریم، استفاده کنیم.
صدقی با ارائه نمونه‌هایی از مشکلات رایج در مقالات علمی عنوان کرد: به عنوان مثال یکی از مشکلات رایج این است که بسیاری از نویسندگان در توضیحات بخش مقدمه مقاله، از مطالعه خودشان دور می‌شوند و مطالبی را می‌نویسند که مرتبط با موضوع پژوهش آن‌ها نیست. یا این‌که نمی‌توانند موضوع تحقیق خود را به خوبی تشریح کنند و به جای این‌که در بخش مقدمه به این موضوع بپردازند که این تحقیق قرار است چه مشکلی را حل کند، مبهم و یا کلی موضوع را مطرح می‌کنند.
وی گفت: این مسائل باعث خستگی داور و خواننده می‌شود و انتظارات را برآورده نمی‌کند. همچنین برخی پژوهشگران نمی‌توانند بین تحقیقات خود و کارهای قبلی ارتباط قوی ایجاد کنند.
استاد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه علوم پزشکی ایران تشریح کرد: ما این مشکلات رایج را در ۶۰ محور دسته‌بندی کردیم و برای هر یک از آن‌ها یک گزاره تعریف کردیم. در سامانه‌ای که در حال طراحی هستیم، این گزاره‌ها ذخیره می‌شود و به صورت یک افزونه در محیط داوری مجلات قابل استفاده است.
وی افزود: برای مثال اگر یک مقاله دچار مشکل در بخش روش‌شناسی باشد، داور به محض این‌که کلمه روش‌شناسی را تایپ کند، گزاره‌های مرتبط با این موضوع روی صفحه ظاهر می‌شود و داور می‌تواند مرتبط‌ترین آن‌ها را انتخاب کرده و در صورت نیاز کلمات یا جملاتی را به آن اضافه کنند. این روش سرعت کار را بالا می‌برد و داور با تمرکز بیشتری می‌تواند فرآیند داوری را انجام دهد.
به گفته این پژوهشگر، طراحی و ایجاد سامانه همیار داوری مقالات علمی - بر اساس مستندات علمی موجود و جستجوی صورت گرفته در پایگاه‌های علمی، برای اولین‌بار در دنیا و در ایران انجام شده است.
عضو کارگروه آینده نگری، نظریه پردازی و رصد کلان سلامت فرهنگستان علوم پزشکی در پاسخ به سوالی در مورد دلایل بروز مشکلات در نگارش مقالات علمی به موضوع عدم آموزش نگارش دانشگاهی یا Academic writing اشاره کرد و توضیح داد: بخشی از این مشکل به این دلیل است که ما به دانشجویان در مقاطع تحصیلات تکمیلی Academic Writing را آموزش نمی‌دهیم و متاسفانه روز به روز نقش و اهمیت زبان را کم‌رنگ‌تر کردیم.
وی افزود: در آیین‌نامه‌ها الزام وجود دارد که دانشجویان دکترا باید مقالاتشان را در یک نشریه معتبر منتشر کنند ولی اخیرا دیدیم افرادی پای دیوان عدالت اداری را به این موضوع باز کردند و قرار بر این شد که دانشجو حتی با سابمیت مقاله و گرفتن پذیرش از یک نشریه، بتواند از پایان‌نامه‌اش دفاع کند. به نظر من دیوان نباید وارد این موضوع می‌شد؛ چرا که این یک مسئله آکادمیک بود و اجازه می‌دادند بزرگان و صاحب‌نظران آموزش عالی در کشور تدبیری در این خصوص می‌اندیشند.
صدقی ادامه داد: ما می‌خواهیم با دنیا ارتباط علمی داشته باشیم و هر مقوله‌ای مقدمات و الزامات خودش را دارد. لازمه ارتباطات علمی با جهان پیرامونی هم مجهز شدن پژوهشگران به زبان بین‌المللی قوی است. ما در واقع هم این موضوع را مد نظر داشتیم و هم با این مسئله تضعیفش کردیم.
وی یکی دیگر از دلایل بروز مشکل در مقالات علمی را ضعف در روش‌شناسی تحقیق دانست و عنوان کرد: همه مشکلات مقالات ناشی از ضعف زبان نیست. برخی زبان انگلیسی قوی دارند، حتی بعضی از همکاران تحصیل کرده خارج از کشور هستند. دومین بخشی که مقالات مشکل دارد، بخش متدولوژی است. روش‌شناسی پژوهش در مقالات ما دچار ضعف های عمده است.
استاد کتابداری و اطلاع رسانی تاکید کرد: البته این صحبت من به طور عمده است؛ چون مطالعه ما یک مطالعه جهانی بوده و مشخص می‌شود که ضعف در روش پژوهش یک ضعف جهانی است. شاید زمان آن باشد که مراکز دانشگاهی و علمی پژوهشی در دنیا در سیاست‌هایشان بازبینی کنند و به آموزش درست و بیش از پیش به دانشجویان خصوصاً در مقاطع تحصیلات تکمیلی بیشتر دقت کنند.
وی تشریح کرد: عمده ضعفی که ما در بخش متدولوژی داریم این است که روشی که پژوهشگر انتخاب می‌کند، اصلاً تناسبی با موضوع پژوهش ندارد. مثلا یک پژوهش کیفی و مرتبط با علوم اجتماعی است؛ اما پژوهشگر از روش‌های آماری که اغلب در پژوهش‌های کمی کاربرد دارد و سنخیتی با موضوع پژوهش ندارد، استفاده می‌کند!
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران همچنین به مشکل «اندازه نمونه پژوهش» اشاره کرد و ادامه داد: در پژوهش‌های کیفی معمولاً پژوهش تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که اشباع داده در مورد موضوع، صورت بگیرد مثلاً در برخی پژوهش‌ها اشباع با ۲۰ یا ۳۰ نفر اتفاق می‌افتد ولی پژوهشگر با ۹۰ نفر مصاحبه کرده است! به همین خاطر من می‌گویم ضعف در پژوهش الزاماً به خاطر ضعف در زبان نیست مسائل و مشکلات دیگری مثل متدولوژی هم در این موضوع نقش دارد.
صدقی در ادامهبه همکاری با پژوهشگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی اشاره کرد و ادامه داد: سامانه همیار داوری با همکاری پژوهشگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی که در زمینه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند، در حال طراحی است و در صورت موفقیت، می‌توان این سامانه را به صورت یک محصول تجاری به کشورهای دیگر نیز ارائه کرد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در پایان عنوان کرد: پس از انجام قسمت عمده کار که جمع‌آوری و شناسایی ایرادات و مشکلات رایج مقالات علمی است، تا یک سال آتی طراحی بخش نرم‌افزاری این طرح تحقیقاتی به پایان خواهد رسید.
بخش اول طرح تحقیقاتی سامانه همیار داوری که به موضوع مشکلات رایج در مقالات علمی می‌پردازد، به صورت مقاله علمی در نشریه « Accountability in Research» منتشر شده و از طریق لینک زیر قابل دسترسی است:
No study is ever flawless: A scoping review of common errors in biomedical manuscripts
انتهای پیام