اکبر حیدری در نشستی تحت عنوان «خوزستان؛ سیاست‌گذاری توسعه ناموزون» که با حضور جمعی از اساتید دانشگاه فردوسی به صورت آنلاین برگزار شد، در رابطه با موضوع «توسعه متوازن منطقه‌ای در خوزستان؛ پیشران‌ها و چشم اندازها» اظهار کرد: در خصوص خشکسالی آن چیزی که مشخص است این است که فرآیند پیچیده‌ای رخ داده است. کشورها اگر بتوانند سطح قابل قبولی از توسعه و توسعه پایدار را به دست بیاورند در واقع توانسته‌اند مشکلات اقتصادی و اجتماعی و همچنین مشکلات زیست محیطی را مورد بررسی قرار دهند.
وی در خصوص توسعه پایدار افزود: توسعه یک تغییر بنیادی است و متغیرهای مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، کالبدی و... دارد. سازمان ملل متحد اهداف توسعه پایدار را در ۱۷ مورد از جمله کاهش فقر، آموزش برابر و ... تعریف کرده است.
عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد یکی از اهداف حوزه توسعه پایدار را کاهش و از بین بردن فقر عنوان کرد و ادامه داد: این امر یکی از چالش‌های بشر است که از گذشته همواره با آن مواجه بوده است. شاخص گرسنگی که یکی از موارد مدنظر توسعه است؛ تقریبا ۸۲۱ میلیون نفر تا سال ۲۰۱۷ نتوانستند به تغذیه مناسب دسترسی داشته باشند که این رقمی قابل توجهی است. از هر هشت نفر بزرگسالی که در دنیا زندگی می‌کند یک نفر دسترسی آسان به مواد و زیرساخت‌های غذایی مناسب را نداشته است.
حیدری با اشاره به اینکه استان خوزستان در جنوب غربی ایران قرار دارد و در واقع یکی از استان‌های اصلی در تولید نفت و گاز ایران به حساب می‌آید و یکی از نقاط راهبردی در کشور ما از گذشته تا به امروز است، اظهار کرد: درصد فقر از سال ۸۵ در خوزستان شدیدا افزایش پیدا کرد. درصد فقر در مناطق روستایی ۵۴ درصد و در مناطق شهری ۴۱ درصد است. با وعده‌هایی در سال ۱۴۱۰ این شاخص ۵۸ درصد برای مناطق روستایی و ۶۳ درصد برای مناطق شهری خواهد بود که این رقم بسیار قابل ملاحظه است. این باید تلنگری برای کسانی باشد که در این حوزه برنامه‌ریزی می‌کنند.
وی ادامه داد: یکی دیگر از این شاخص‌ها دسترسی به خدمات، رفاه و سلامت است؛ حداقل ۴۰۰ میلیون نفر در دنیا به خدمات اساسی بهداشتی دسترسی ندارند. از طرفی تا پایان ۲۰۱۷، ۲۱۷ میلیون نفر با بیماری‌هایی نظیر اچ آی وی درگیر بوده‌اند.
عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه در رابطه با این شاخص در خوزستان تنها شهر اهواز از این طیف برخوردار بود، بیان کرد: اهواز به عنوان مرکز استان وضعیت برخورداری را نسبت به شاخص‌ها و خدمات سلامت داشته است و آبادان به عنوان دومین شهری که رتبه دوم را در این زمینه دارد. دیگر شهرها مانند اندیمشک و ایذه و ... بسیار محروم و ناموفق در این زمینه بودند. این نشان دهنده این است که وضعیت دسترسی به زیرساخت‌های بهداشت و سلامت در این استان مناسب نبوده است.
حیدری شاخص بعدی را دسترسی به زیرساخت‌های آموزشی خواند و ادامه داد: در کشورهای توسعه یافته طیف گسترده ای تنوانسته‌اند به آموزش‌های ابتدایی دسترسی پیدا کنند. ۵۷ میلیون کودک در دنیا از رفتن به مدرسه محروم هستند. برای خوزستان این رقم بسیار بالا است. به لحاظ شاخص‌های آموزشی چهار یا پنج شهرستان استان خوزستان هستند که وضعیت خوبی را دارند و دیگر شهرستان‌های این استان وضعیت زرد دارند و شاخص‌های آموزشی در وضعیت بحرانی هستند.
۱۱ شهر استان خوزستان با کمبود آب گسترده مواجه است
وی خاطرنشان کرد: ۱۱ شهر استان خوزستان با کمبود آب گسترده مواجه است. حدود ۷۰۰ روستا در استان خوزستان با تانکر و ... آب‌رسانی می‌شود. از جمله دلایل این بحران سدسازی‌های بی‌رویه که در این استان صورت گرفته، است.
عضو هیئت علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص علت مشکلات به‌وجود آمده برای خوزستان اظهار کرد: سد سازی بی‌رویه، برداشت بی‌رویه از منابع مختلف، کشاورزی و پرورش ماهی غیر اصولی، انتقال آب کارون و کاهش ورودی رودخانه‌ها، نداشتن اسناد مشخص در حوزه محیط زیست که چالش‌های گسترده‌ای را ایجاد کرده، نبود مدیریت مناسب و کارآمد این چالش‌ها را در خوزستان ایجاد کرده است.
حیدری خاطرنشان کرد: خوزستان با این وضعیت نمی‌تواند در آینده ادامه دهد و در حال حاضر نیز با چالش‌های گسترده‌ای مواجه است. بنابراین باید برنامه‌ریزی و اولویت بندی برای حل این مشکلات انجام شود. باید چشم‌اندازی را برای آینده ایجاد کنیم و برآوردها را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم و اسنادی در این حوزه تعیین کنیم.
در ادامه این نشست حسین ثنایی‌نژاد، عضو هیئت علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در رابطه با موضوع "خشکسالی اجتماعی-اقتصادی در بحران خوزستان" اظهار کرد: مردم امروزه تغییر اقلیم را احساس می‌کنند و شاهد این هستند که اتفاقاتی در حال رخ دادن است که در گذشته نبوده است و هم اینکه خشکسالی را تجربه می‌کنند. در ۵۰ سال گذشته بر اساس بررسی بنده این خشکسالی سابقه ندارد. به راحتی می‌توان این عامل را امری طبیعی معرفی کرد و گفت که مقصر این خشکسالی ما نیستیم. واقعیت این است که این عوامل می‌تواند مدیریت شود و منجر به بحران نشود.
عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه «خشکسالی در همه جای دنیا ممکن است رخ دهد»، بیان کرد: ما چنین شرایطی را در دنیا داریم و این مساله در سایر کشورهای دنیا نیز تجربه می‌شود. در کالیفرنیا آمریکا نیز خشکسالی وجود دارد ولی این بحرانی را که ما با این سرعت و شدت در کشور با آن مواجه هستیم در آنجا رخ نداده است.
بحران خشکسالی خوزستان، خشکسالی اجتماعی و اقتصادی است
ثنایی‌نژاد با بیان اینکه «بحران خشکسالی خوزستان، خشکسالی اجتماعی و اقتصادی است» توضیح داد: خشکسالی در چهار مرحله تعریف می‌شود. مرحله اول کاهش بارندگی است. در ایران آنچه که مسئله اصلی در رابطه با منابع آبی است سال آبی است. وقتی میزان بارندگی از حد معینی کمتر شود ما به آن خشکسالی می‌گوییم. همچنین خشکسالی کشاورزی نیز می‌تواند رخ دهد. اگر حجم بارندگی ما کم شده باشد ولی مقدار بارندگی ما در پاییز و نه در بهار کم نشده باشد و فقط کاهش آن در زمستان حس شود، این خشکسالی کشاورزی است. خشکسالی کشاورزی زمانی است که کمبود بارش باعث کمبود رطوبت خاک در ناحیه ریشه شود.
وی ادامه داد: اگر مدیریت منابع آب درست باشد، در مقیاسی که خشکسالی به سمت محصولات کشاورزی هم برسد می‌توان آن را مدیریت کرد.
عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در رابطه با خشکسالی هیدرولوژیکی بیان کرد: مرحله دوم خشکسالی، خشکسالی هیدرولوژیکی است. یعنی بارش به گونه‌ای تغییر کرده که مسئله اصلی ما برای تامین آب بارش برف است. اگردر زمستان بارش برف را به اندازه کافی نداشته باشیم، آب‌های سطحی نیز کاهش پیدا می‌کند و خشکسالی رخ می‌دهد. اما در این حالت می‌تواند خشکسالی اجتماعی و اقتصادی رخ ندهد.
ثنایی‌نژاد ضمن بیان اینکه هر آنچه که در خشکسالی اجتماعی و اقتصادی رخ می‌دهد اکنون در خوزستان اتفاق افتاده است، در خصوص این نوع از خشکسالی اظهار کرد: تقاضای آب در بخش‌های مختلف بر اساس تغییر نوع فعالیت اجتماعی و اقتصادی، پراکندگی جمعیت انسانی و حیوانی و کاربری زمین متناسب با عرضه آن در حوزه آبی است که تغییر در این موارد باعث ایجاد خشکسالی اقتصادی و اجتماعی می‌شود. این اتفاقی است که در خوزستان رخ داده است.
وی افزود: جالب این است که یکی از اهداف سدسازی این است که تعادل در توزیع آب ایجاد کند و در هنگام ترسالی برای جلوگیری از وقوع سیل و در هنگام خشکسالی برای تغذیه بیشتر آب استفاده شوند. متاسفانه در سه سال گذشته شاهد این هستیم که سدهایی که بر رودخانه کارون و کرخه ساخته شده است عکس این مساله عمل کرده است.
عضو هیئت علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد با تاکید بر اهمیت نقش مدیریت صحیح بیان کرد: با انتقال حوزه‌ای آب بیش از یک میلیارد مکعب آب به حوزه‌های دیگری مانند قم و اصفهان منتقل شد، از طرف دیگر تقاضای مصرف آب در این مکان‌ها افزایش یافت. این عدد و رقم‌ها امر ساده‌ای را نشان می‌دهد و آن نوع مدیریت است. باوجود اینکه خشکسالی اتفاق افتاده و بسیار شدید است این مساله منجر به کاهش قابل ملاحظه آب در منطقه می‌شود و انتقال آب حوزه‌ای نیز افزوده می‌شود.
یکی از مشکلات مهم در تغییر اقلیم این است که پدیده‌های حدی افزایش پیدا می‌کند
ثنایی‌نژاد در خصوص تغییر اقلیم گفت: تغییر اقلیم و خشکسالی هردو جزو پارامترهایی هستند که در حوزه مدیریت آب باید در نظر گرفته شوند. تغییر اقلیم همیشه به این معنی نیست که خشکسالی بیشتر خواهد شد. یکی از مشکلات مهم در تغییر اقلیم این است که پدیده‌های حدی افزایش پیدا می‌کند، یعنی هم شدیدتر و هم تکرار آن بیشتر می شود. هم خشکسالی و هم ترسالی یک پدیده حدی است. آبی که در این فصل سال به صورت رگباری می‌بارد هیچ فایده ای ندارد بلکه تخریب نیز دارد.
وی خاطرنشان کرد: اگر سد درست ساخته شده باشد و در جای مناسب و با مدیریت صحیح مورد بهره‌برداری قرار بگیرد همین بارش رگباری را می‌تواند ذخیره کند و در مواقع خشکسالی ازآن استفاده کرد.
در ادامه این نشست مهدی کلاهی، عضو هیات علمی گروه محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: ما باید از مطالعات بین‌المللی برای حل بحران خوزستان کمک بگیریم. درباره اینکه کدام یک از مولفه‌های اندیشه‌ای محیط‌زیست گرایی کمک رسان هستند الگوها و نظریات مختلفی وجود دارد.
کلاهی با اشاره به اهمیت داشتن پایداری در توسعه بیان کرد: در این زمینه در ابتدا پایداری و پویایی تعریف شده و گفته شده که اگر قرار است پایداری صورت گیرد باید تجدید حیات طبیعت وجود داشته باشد و از طرف دیگر تقاضای ما کاهش پیدا کند. در این مورد تاکید بر تجدید حیات طبیعت وجود دارد تا به پایداری برسیم.
بالغ بر ۳۶ هزار روستا در کشور وجود دارد که خالی شده‌اند
وی ادامه داد: بالغ بر ۳۶ هزار روستا در کشور وجود دارد که خالی شده‌اند و اکثرا به دلیل مشکلات آبی است. یعنی مسئله محیط زیست همه کشور را در بر گرفته است.
انتقال آب نه تنها باعث ضعیف شدن اقتصاد می‌شود بلکه عدالت اجتماعی را نیز از بین می‌برد
عضو هیات علمی گروه محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد در رابطه با انتقال آب عنوان کرد: گفته می‌شود تفکر انتقال آب فقط برای مهندسان و سیاست‌مداران است. تفکری است که در آن مشارکت مردمی وجود ندارد و باعث تعارضات زیادی خواهد شد. انتقال آب نه تنها باعث ضعیف شدن اقتصاد می‌شود بلکه عدالت اجتماعی را نیز از بین می‌برد.
ظرفیت زیستی کشور ما پاسخگوی ۲۵ میلیون نفر است
کلاهی با بیان اینکه «ظرفیت زیستی کشور ما پاسخگوی ۲۵ میلیون نفر است» تصریح کرد: در واقع برای تامین نیاز آن مقدار جمعیت باقیمانده یا درحال وارد کردن و یا در حال بهره‌کشی از طبیعت هستیم و ذخایر نفت‌های آینده را نیز تمام می‌کنیم.
انتهای پیام