رجبعلی لباف‌خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: شخصیت‌هایی مانند «امام الحرمین جوینی»، متکلم و فقیه، «محمدالحاتمی الجوینی»، محدث و متقی، «حسین بن علی الجوینی»، از مشایخ بزرگ، «سعدالدین حموی جوینی»، عارف و «مولانا معین‌الدین جوینی»، عارف و نویسنده، از جمله شخصیت‌های بزرگی بودند که از این دیار برخاستند.
وی افزود: یک شخصیت شاخص دیگر نیز که در دشت جوین نام‌آور و مدفون شد و با این که از دیار دور به این وادی آمده بود، چنان خاطره خردمندانه‌ای در تاریخ جوین از خود به جای گذاشت که هنوز آرامگاهش زیارتگاه مریدان او و دوستداران علم و عالم است.
این پژوهشگر خراسانی ادامه داد: آن شخصیت والا «اشرف‌الدین ابومحمدحسن بن محمد حسینی غزنوی» ملقب به «اشرف» و معروف به «سیدحسن غزنوی» است. حسن غزنوی از عالمان، واعظان، فصیحان و شاعران معروف قرن ششم هجری قمری بود که مغضوب «بهرامشاه غزنوی» واقع و از غزنین رهسپار مکه و بغداد شد و پس از بغداد به همدان رفت و سپس به خراسان آمد و در نهایت در قصبه «آزادوار» از ولایت جوین در سال ۵۶۵ هجری قمری وفات یافت.
لباف‌خانیکی تصریح کرد: دیوان اشعار سیدحسن غزنوی ۴۰۰۰ بیت دارد و شامل قصائد، غزلیات و ترجیعات در انواع موضوعات مانند مدح، رثا، وعظ و تغزل است. کلامش ساده، منسجم و خالی از ابهام است. مانند این بیت «هر دون که برخلاف تو گیرد قلم بدست/حقا که از نهیب تو دستش قلم شود». آرامگاه سیدحسن غزنوی در نزد اهالی آزادوار به مقبره «سید حسن غزنوی و سلطان حسن شاعر» نیز معروف است.
وی گفت: نقشه فعلی بنا هشت ضلعی است که بر سه ضلع شمالی، شرقی و غربی آن سه ایوان تعبیه شده و ایوان ضلع جنوبی در میان دو رواق یا ایوان عمیق دو طبقه ساخته شده است. از انتهای هر ایوان یک ورودی به درون باز می‌شود.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی خاطرنشان کرد: اضلاع شمال شرقی، شمال غربی، جنوب شرقی و جنوب غربی هریک مشتمل بر سه ایوانچه دو طبقه است؛ در حالی که ابعاد و اندازه‌های آن یکسان نیست و این عدم تجانس موجب شده است که نقشه کلی بنا یک هشت ضلعی نامنظم باشد.
لباف‌خانیکی ادامه داد: به نظر می‌رسد بنا در دو مرحله ساخته شده باشد. در مرحله نخست در اوایل دوران ایلخانی هسته مرکزی با فضای داخلی مربع و چهارطاقی و نمای بیرونی هشت ضلعی با گنبدی به ارتفاع سه متر از بام که بر ساقه منشور کوتاه هشت ضلعی استقرار داشته، ساخته شده و در مرحله دوم مقارن دوران صفویه بر گرد آن ایوان‌ها و غرفه‌هایی ساخته شده است؛ در حالی که ابعاد آن‌ها با یکدیگر متفاوت است. بنا از آجر با ملات گل و گچ بر فراز تپه واره‌ای به گونه‌ای ساخته شده که بر دشت جوین مشرف و جلوه‌ای چشم‌نواز داشته باشد.
وی افزود: بر بالای سر در ورودی ضلع جنوبی کتیبه گچی مربع شکلی نصب شده که مضمون آن این است؛ «یا قاضی‌الحاجات یا کافی‌المهمات». نمای داخلی بنا ساده و دیوارها با طاق‌نماهای کم‌عمق از یکنواختی در آمده اما بر فراز گوشه‌ها ترمبه‌هایی احداث شده که مقرنس‌ها آن را زینت داده است.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: بر فراز دیوار در نمای داخلی کتیبه‌ای گچی به شیوه ثلث به عرض ۳۵ سانتیمتر بنا را دور زده که آغاز آن «بسم الله الرحمن الرحیم» و ادامه آن «انا فتحنا لک آنجا مبینا» و چند آیه دیگر است. بر بالای کتیبه یک باند تزئینی با گل‌های چند پر به عرض پنج سانتیمتر بنا را آراسته است. در میانه بقعه صندوق چوبی به طول ۲۵۰ و عرض ۱۸۰ سانتیمتر اخیرا ساخته شده است.
لباف‌خانیکی ادامه داد: آرامگاه سید حسن غزنوی به شماره ۲۰۶۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و نیازمند مراقبت است.
انتهای پیام