دکتر سلمان ساکت در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا در خصوص وسعت و اثرگذاری منطقه خراسان بر تمدن کشور، اظهار کرد: خراسان منطقه‌ای وسیع و تأثیرگذار در طول تاریخ بوده و در دوره ساسانیان نیز بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بخش از چهار قسمت قلمرو حکومت ساسانی محسوب می‌شده است. در حال حاضر بخشی از خراسان در ایران و بخش‌های دیگری از این منطقه در افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و کشورهای آسیای مرکزی قرار دارد.
وی ادامه داد: با مطالعه تاریخ می‌توان دریافت که خراسان در تمام بزنگاه‌های تاریخ نقشی پیشگام و پیشتاز در احیاء فرهنگ و تمدن ایران ایفا کرده است. برای نمونه اشکانیان پس از ورود اسکندر به ایران و براندازی هخامنشیان از نواحی شمال خراسان روی کار آمده‌اند. همچنین در دوره‌های بعد و پس از حمله اعراب به ایران، حکومت‌های نیمه‌مستقل اولیه مانند طاهریان نیز در خراسان شکل گرفته است. شاید بتوان سامانیان را فرهنگ‌مدارترین حکومت پیش از اسلام دانست که در این حکومت بخارا در خراسان به عنوان پایتخت حکومت برگزیده شده بود.
ساکت با بیان اینکه در دوره حکومت ساسانی خدمات بسیاری در زمینه زبان فارسی و فرهنگ ایران ارائه شد، تصریح کرد: همچنین پس از حمله مغول، منطقه خراسان تنها منطقه‌ای است که بسیار سریع خود را بازیابی کرده و به تبع بازیابی هویت‌ها از سوی خراسان به سایر نقاط ایران گسترش می‌یافت.
خراسان قلب فرهنگی ایران فرهنگی است
وی با تأکید بر اینکه خراسان نقش بی‌بدیلی در هویت کشور ایران داشته است، خاطرنشان کرد: از این رو من این منطقه را «قلب فرهنگی ایران فرهنگی» می‌نامم.
رئیس مرکز خراسان‌شناسی با اشاره به اهمیت و لزوم ایجاد این مرکز، بیان کرد: بدیهی است که با توجه به سابقه و تأثیر خراسان بر تمدن ایران و اسلام، باید ده‌ها مرکز برای بازشناسی این هویت تشکیل شود. تا بتوان با اتکا به این بازشناسی، راه و مسیر آینده را پیدا کرده و مسیر جدید را مورد مداقه قرار داد تا از این طریق راهکارهایی مبتنی بر فرهنگ و تمدن پیشین خراسان به تمام کشورهای منطقه عرضه کرد.
وی افزود: معتقدم اقدام به بازشناسی و تشکیل مراکز خراسان‌شناسی بسیار دیر اتفاق افتاده است. با این وجود آغاز این رویکرد در هر زمانی خوب و اثرگذار خواهد بود.
ساکت با اشاره به سابقه و روند تشکیل مرکز خراسان شناسی، عنوان کرد: در اواخر دهه ۷۰، مرکز خراسان‌شناسی ذیل آستان قدس رضوی تشکیل شد، اما پس از گذشت چهار سال این مرکز به دلیل تغییر سیاست‌ها و اولویت‌های آستان قدس تعطیل شد.
خراسان‌شناسی وظیفه‌ای بر عهده دانشگاه است
وی اضافه کرد: این وظیفه از ابتدا باید بر عهده دانشگاه قرار می‌گرفت، زیرا دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاهی جامع است که گروه‌های آموزشی متنوعی در آن حضور دارند. به گونه‌ای که گروه‌های علوم انسانی این دانشگاه شامل زمینه‌های تاریخ، ادبیات، جامعه‌شناسی، اقتصاد، علوم سیاسی و... می‌شود. همچنین گروه‌های فنی مهندسی و علوم پایه نیز می‌توانند مباحث تاریخ علم را مورد بررسی قرار دهند. به علاوه گروه معماری نیز می‌تواند معماری منطقه خراسان را مطالعه و بررسی کند.
رئیس مرکز خراسان‌شناسی گفت: علی‌رغم اینکه امروزه در بخش ایران خراسان، میراث زیادی در زمینه معماری باقی نمانده است، اما همچنان در بخش‌های ازبکستان و تاجیکستان این منطقه سبک معماری خراسان وجود دارد. به این ترتیب خراسان در بسیاری از این عرصه‌ها پیشگام بوده و لذا به دلیل حضور گروه‌های آموزشی گوناگون همراه با هیئت علمی و دانشجویان مجرب، جایگاه مطالعه و بررسی میراث این منطقه در ارتباط با دانشگاه خواهد بود.
چرا خراسان‌شناسی؟
رئیس مرکز خراسان‌شناسی با اشاره به نامگذاری نهاد متولی و پیگیری مسائل مربوط به منطقه خراسان، بیان کرد: جلسات بسیاری جهت نامگذاری نهاد مربوطه تشکیل شده است، لذا عمداً عنوان «خراسان‌شناسی» را انتخاب کرده‌ایم و از انتخاب عنوان‌هایی مانند «خراسان‌پژوهی» پرهیز کرده‌ایم. زیرا این مرکز صرفاً به عنوان مرکزی پژوهشی فعالیت نخواهد داشت، بلکه علاوه بر پژوهش‌های کاربردی، به مسائل ترویجی، تبلیغی و آموزش عمومی نیز می‌پردازد، به همین دلیل نام «خراسان‌شناسی» را به عنوان پیشانی و نام این نهاد برگزیدیم.
ساکت در خصوص هدف از بازگشایی این مرکز، اظهار کرد: شناساندن ابعاد مختلف تاریخی، جغرافیایی، ادبی، دینی، مذهبی، هنری، فرهنگی و شرایط گذشته، حال و آینده خراسان، هدف اصلی این مرکز محسوب می‌شود. من فکر می‌کنم این اقدام با توجه به اهمیت بازشناسی هویت‌های تاریخی و فرهنگی و برای جلوگیری از تهی شدن جامعه و به ویژه نسل‌های جوان از میراث فرهنگی و تاریخی، اثرگذار خواهد بود.
وی عنوان کرد: علاوه بر این‌ها، امروزه مناطق و کشورها نمی‌توانند تنها متکی به خود باشند و نیازمند تعامل هستند. از این رو ریشه‌های تاریخی و فرهنگی از جمله تعاملات مهم جهان و به ویژه شرق و شمال شرق کشور به شمار می‌رود که پیوندی میان ایران و کشورهای همسایه ایجاد می‌کند، زیرا تمام این کشورها نیز به ریشه‌ها و پیوندهای تاریخی باور و علاقه دارند. بنابراین ما نیز می‌توانیم با استفاده از این رشته، مناسبات منطقه‌ای و ملی را سامان دهیم.
مرکز خراسان‌شناسی محروم از حمایت دولت
رئیس مرکز خراسان‌شناسی با اشاره به روند راه‌اندازی مرکز خراسان‌شناسی، افزود: در ابتدا استاندار وقت، علی‌رضا رزم‌حسینی، نگاهی مثبت به موضوع خراسان‌شناسی داشت، اما با تغییر استاندار نتوانستیم مدیران ارشد استان را بر اهمیت این موضوع اقناع کنیم، لذا تاکنون از حمایت آن‌ها محروم شده‌ایم. به هر حال با توجه به این که دانشگاه رسالت پیگیری و بررسی این موضوع را بر دوش خود احساس می‌کرد، اساسنامه تدوین شده و در اسفندماه سال ۱۳۹۹ به تصویب هیئت امنا دانشگاه فردوسی رسید. در نهایت توانستیم با مشارکت مدیریت شهری، شورای شهر و شهرداری مشهد، مکانی را در سطح شهر به این امر اختصاص دهیم.
ساکت خاطرنشان کرد: در پردیس دانشگاه و ساختمان‌های ذیل دانشگاه، کمبود ساختمان نداشتیم، اما خراسان‌شناسی به معنای ارتباط با جامعه و خراسانی‌ها است. بنابراین به نظر می‌رسد از نظر فیزیکی نیز باید در مرکز جامعه و شهر قرار داشته باشد. این مرکز در واقع پیشانی ارتباطات فرهنگی و تاریخی هر سه سطح خراسان و میان ایران و کشورهای منطقه است.
وی با اشاره به ساختار مرکز خراسان‌شناسی، تصریح کرد: مرکز خراسان‌شناسی دانشگاه ذیل حوزه ریاست دانشگاه تعریف شده است و در اساسنامه، شورای سیاست‌گذاری مشخص شده است، به گونه‌ای که ریاست شورا بر عهده رئیس دانشگاه و نایب‌رئیس آن، معاون پژوهشی دانشگاه است. همچنین مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی و شهردار مشهد از جمله اعضای حقوقی این شورا هستند.
رئیس مرکز خراسان‌شناسی افزود: همچنین ۹ شخصیت حقیقی نیز در این شورا حضور دارند. این ۹ نفر به سه دسته، سه چهره شاخص بین‌المللی در حوزه خراسان‌شناسی، سه چهره شاخص ملی در حوزه خراسان‌شناسی و سه عضو برجسته هیئت علمی در حوزه خراسان‌شناسی تقسیم می‌شوند.
ساکت اضافه کرد: بنابراین آقای صفر عبدالله، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی از قزاقستان، دکتر عبدالنبی ستارزاده، از اعضای آکادمی علوم تاجیکستان و دکتر عبدالغفور آرزو، رئیس آرشیو دیپلماتیک وزارت امور خارجه افغانستان و دکترای زبان فارسی در بخش چهره‌های شاخص بین‌المللی در حوزه خراسان‌شناسی، حضور دارند.
وی بیان کرد: از جمله اعضای بخش چهره‌های شاخص ملی در حوزه خراسان‌شناسی، می‌توان دکتر بهشتی، عضو فرهنگستان هنر، دکتر معصومی همدانی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دکتر واعظ‌زاده، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی را نام برد.
رئیس مرکز خراسان‌شناسی گفت: همچنین سه عضو برجسته هیئت علمی در حوزه خراسان‌شناسی مانند دکتر جعفر یاحقی، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی مهدوی‌راد و دکتر حمید مهدوی اعضای این بخش را تشکیل می‌دهند.
وی با اشاره به اینکه علاوه بر شورای سیاست‌گذاری، گروه‌های پژوهشی نیز تعریف خواهد شد، تصریح کرد: بنابراین با توجه به گستردگی منطقه خراسان و به تبع گستردگی حوزه‌های خراسان‌شناسی مانند ادبیات، تاریخ، جغرافیا، مسائل اقلیمی و زمین‌شناسی، هنری و... حتماً فازبندی‌هایی در دو حوزه پژوهشی و فرهنگی برنامه‌ریزی خواهد شد.
مرکز اسناد خراسان ایجاد می‌شود/ لزوم افزایش حساسیت مردم
ساکت خاطرنشان کرد: با توجه به گستردگی حوزه فرهنگی و پژوهشی، برای تعریف اولویت در این دو حوزه، پیشنهاداتی به شورای سیاست‌گذاری ارائه خواهیم کرد. همچنین باید مرجعیت اسنادی حوزه خراسان را ایجاد کرده و بتوانیم مرکز اسنادی قوی در حوزه خراسان‌شناسی برپا کنیم تا افراد بتوانند با مراجعه به آن اطلاعات خراسان‌شناسی لازم را کسب کنند.
رئیس مرکز خراسان‌شناسی عنوان کرد: علاوه بر این، با توجه به اینکه بخشی از میراث خراسان در حال نابودی است، ابنیه تخریب می‌شوند و همچنین افراد مطلع از تاریخ معاصر از دست می‌روند، لازم است در خصوص حفظ این میراث، سریع‌تر اقدام کنیم. بنابراین ارتقا حساسیت مردمی که در قلمرو خراسان فرهنگی و کهن قرار دارند، از جمله مهم‌ترین اهداف این نهاد به شمار می‌رود که برانگیختن حس مردم نسبت به این منطقه و افزایش دوستی‌ها و ارتباطات فرهنگی میان نخبگان این منطقه را به دنبال خواهد داشت.
ساکت با اشاره به روند آغاز فعالیت این مرکز، افزود: در حال حاضر در حال تدوین پیشنهادات و سپس ارائه آن‌ها به شورای سیاست‌گذاری هستیم. قطعاً در نخستین گام، چند گروه پژوهشی ایجاد خواهیم کرد و سیاست گام به گام را در پیش می‌گیریم تا هر چیزی در وقت و زمان مربوط به خودش انجام شود.
مرکز خراسان‌شناسی باید به جهان معرفی شود
وی تصریح کرد: با توجه به وسعت حوزه خراسان‌شناسی لازم است از ابتدای کار در بخش‌های برون‌مرزی نیز فعالیت داشته باشیم تا بتوانیم این مرکز را به نخبگان و علاقه‌مندان سایر کشورها نسبت به این حوزه معرفی کنیم. اگر خراسان‌شناسی به مرزهای ایران محدود شود، نتیجه نخواهد داشت، لذا رویکرد ما نیز در راستای معرفی این مرکز به سایر کشورها خواهد بود.
رئیس مرکز خراسان‌شناسی در خصوص نحوه همکاری و استفاده از ظرفیت‌های اسنادی نهادهای دیگری مانند آستان قدس رضوی و شهرداری مشهد، اظهار کرد: در مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه، مرکز اسنادی بسیار قوی ایجاد شده است، به شکلی که تاکنون بیش از صد هزار سند، بیش از ۶۰ یا ۷۰ هزار عکس قدیمی جمع‌آوری شده است.
وی ادامه داد: خوشبختانه در یک دهه اخیر در سازمان‌های مختلف، نهضتی در زمینه بازشناسی تاریخ ایجاد شده است. به گونه‌ای که هر سازمان در صدد برآمده است که موزه‌ای در خصوص فعالیت خود ایجاد کند و اسناد، مدارک و تاریخ شفاهی خود را جمع‌آوری کرده و به معرض نمایش درآورد. بخشی از این اسناد و مدارک در ارتباط با مسائل داخلی سازمان‌ها و برخی دیگر از آن‌ها بخش‌های گسترده‌تری مانند شهر، استان و منطقه را در بر می‌گیرد.
ساکت افزود: از این رو امیدواریم بتوانیم با همگرایی مراکز اسناد آستان قدس، شهرداری، کتاب‌خانه ملی، مرکز اسناد و سایر مراکز، حوزه‌های مشترکی برای خراسان تعریف کرده و به تبع آن مرکز اسناد خراسان را تشکیل دهیم. علاوه بر این، باید با نهادها و سازمان‌های مرتبط با خراسان‌شناسی در کشورهای اطراف نیز تبادل اسناد و مدارک صورت گیرد و پایگاه‌های داده ایجاد شود تا پژوهشگران سراسر دنیا با مراجعه به آن بتوانند اطلاعات لازم را کسب کنند.
وی ادامه داد: در سال‌های اخیر بسیاری از دپارتمان‌های تاریخ و ایران‌شناسی در غرب، اسناد و مدارک خود را که طی سالیان متعدد جمع‌آوری کرده بودند را به صورت آنلاین و با قابلیت جست‌وجو بسیار قوی در دسترس علاقه‌مندان قرار دادند. به این ترتیب امیدواریم ما نیز فارغ از مسائل بروکراتیک به مرکزی با قابلیت دسترسی از راه دور دست پیدا کنیم. البته ایجاد و دسترسی به چنین مرکزی زمان‌برخواهد بود، لذا امیدواریم تغییر مدیران استانی و دانشگاهی، این هدف ارزنده را تحت تأثیر قرار ندهد و مسیر همچنان ادامه پیدا کند.
رئیس مرکز خراسان‌شناسی در خصوص اطلاع‌رسانی فعالیت‌ها و اسناد گردآوری شده، بیان کرد: در حوزه نخبگانی، با استفاده از امکانات دانشگاهی، سمینارها، همایش‌ها، ورکشاپ‌ها و تفاهم‌نامه‌های دانشگاهی، اطلاع‌رسانی به خوبی انجام خواهد شد و در کنار آن از ظرفیت‌های وزارت امور خارجه، اداره کل ارشاد و میراث فرهنگی نیز استفاده خواهیم کرد.
ساکت اضافه کرد: خوشبختانه در دوره اخیر، مدیریت شهری به ارتباطات فرهنگی میان مشهد و کشورهای فارسی‌زبان و کشورهای حوزه خراسان توجه داشته است. به این ترتیب از ظرفیت مدیریت شهری نیز می‌توان در جهت تحقق اهداف و برنامه‌ریزی‌ها استفاده کرد، اما اطلاع‌رسانی از این روش‌ها برای عموم مردم مؤثر نخواهد بود و در چنین شرایطی باید رسانه‌های مختلف مانند رسانه ملی، خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها در این زمینه به ما کمک کنند.
وی گفت: امروزه گسترش فضای مجازی فرصتی بی‌بدیل ایجاد کرده است تا با استفاده از آن برنامه‌ها و فعالیت‌ها عرضه شود. بنابراین بهره‌مندی از این فرصت‌ها بسیار حائز اهمیت است و مستلزم دانش تخصصی است که تخصص آن در دانشگاه وجود نداشته و در اختیار رسانه قرار دارد. از این رو به نظر من علاقه‌مندان به ایران فرهنگی، زبان و ادبیات فارسی به جهت ارتقاء تمدن کشور، باید در اطلاع‌رسانی و انجام فعالیت‌ها ما را یاری کنند.
ایجاد شعب برون‌مرزی هدفی بلند مدت برای مرکز خراسان‌شناسی است
رئیس مرکز خراسان‌شناسی خاطرنشان کرد: بازشناسی سایر مناطق و استان‌های کشور در اهداف مرکز خراسان‌شناسی قرار ندارد، اما امکان ایجاد شعب برون‌مرزی وجود دارد. به این معنی که مرکز خراسان‌شناسی می‌تواند در منطقه خراسان در داخل و یا خارج از کشور شعبی ایجاد کند که این برنامه، جزء اهداف میان‌مدت و بلندمدت ما قرار می‌گیرد.
وی افزود: ما سعی کرده‌ایم در حد توان خود تمام اقدامات و برنامه‌هایی که در جهت بازشناسی هویت خراسان و اطلاع‌رسانی آن‌ها اثرگذار است، را انجام دهیم. به شکلی که صراحتا در اساسنامه بیان شده است که خراسان‌شناسی صرفا اقدامات پژوهشی نیست، بلکه در زمینه‌های علمی و فرهنگی نیز تلاش می‌کند. در واقع پژوهش، بخشی از برنامه‌ریزی‌ها، وقت و سرمایه را به خود اختصاص می‌دهد.
رئیس مرکز خراسان‌شناسی بیان کرد: این موضوع در جلسات اعضای پیشنهادی شورای سیاست‌گذاری نیز بیان شده است. بنابراین اغلب اعضای شورای سیاست‌گذاری مرکز خراسان‌شناسی با عموم جامعه در ارتباط هستند و در زمینه‌های فرهنگی خارج از دانشگاه نیز فعالیت دارند.
ساکت ادامه داد: همچنین در سال‌های اخیر پس از عبور از اهداف اصلی آموزشی، پژوهشی و فناوری دانشگاه، ارتباط با جامعه و مسئولیت اجتماعی دانشگاه در رأس راهبردهای وزارت علوم دانشگاه قرار گرفته و در اساسنامه مرکز خراسان‌شناسی نیز عنوان شده است. به طوری که یکی از دلایل تأسیس این مرکز در راستای عملکرد دانشگاه نسبت به وظیفه اجتماعی است.
وی اضافه کرد: جدا شدن دانشگاه‌ها و وزارت علوم از جامعه منجر به عدم اثرگذاری در حوزه‌های علمی و فناوری می‌شود. بنابراین مجموعه اساسنامه، انتخاب اعضاء شورای سیاست‌گذاری و مکان پیشنهادی برای این مرکز، نشان‌دهنده ارتقاء سطح آگاهی عموم نسبت به خراسان و بازشناسی هویت این منطقه به عنوان راهبرد اصلی مرکز است.
رئیس مرکز خراسان‌شناسی در خصوص نحوه ارتباط با جامعه مرکز خراسان‌شناسی، اظهار کرد: شیوه ارتباط با جامعه نیز از جمله موضوعاتی است که همواره مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. من فکر می‌کنم مرکز خراسان‌شناسی، زمینه‌های پژوهش جدیدی را برای رشته‌های علوم انسانی ایجاد خواهد کرد. دیپلماسی علمی و فرهنگی در اولویت اول مرکز خراسان‌شناسی قرار دارد. با توجه به این که دیپلماسی به معنای ارتباط با دیگران تعبیر می‌شود، بنابراین این مرکز می‌تواند روابط پژوهشگران درون دانشگاهی و برون دانشگاهی را با پژوهشگران سایر مناطق تسهیل کند.
رابطه دوطرفه مرکز خراسان‌شناسی با سازمان‌های مرتبط با مردم
ساکت تصریح کرد: طبق برنامه‌ریزی‌ها تعامل با تمام نهادها و سازمان‌هایی که با مردم ارتباط مستقیم دارند، در اولویت قرار دارد و گام اول آن را به همراه مدیریت شهری برداشته‌ایم. به نظر می‌رسد مرکز خراسان‌شناسی با نهادهایی مانند شهرداری، اداره ارشاد، شورای شهر و میراث فرهنگی، رابطه‌ای دوطرفه را تشکیل می‌دهند.
وی اضافه کرد: به تعبیری دیگر ما برای ارتباط با مردم و یا اقشار خاصی از جامعه مانند هنرمندان، به این سازمان‌ها نیازمند هستیم و آن‌ها نیز برای تولید محتواهای لازم برای عموم مردم و یا اقشار خاص نیازمند این مرکز هستند.
رئیس مرکز خراسان‌شناسی ادامه داد: امروزه کلیت ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و تمامیت ارضی ایران خط قرمز تمام مردم است، متأسفانه در برخی مناطق، گرایش‌هایی علیه تمامیت ارضی وجود دارد، اما در خراسان این گرایش‌ها از گذشته تاکنون وجود نداشته است. من فکر می‌کنم خراسان و خراسان‌شناسی می‌تواند نقطه پیوند تمام سلایق و گرایش‌های سیاسی باشد.
وی با اشاره به اینکه ایران فرهنگی فراتر از ایران جغرافیایی است، عنوان کرد: ریشه‌های ما در تمام مناطق ایران فرهنگی گسترش یافته است، به گونه‌ای که مرزهای جغرافیایی و سیاسی تحت شعاع این ریشه‌ها قرار دارد و میان جوامع ایران با کشورهای اطراف نزدیکی ویژه‌ای ایجاد می‌کند.
رئیس مرکز خراسان‌شناسی عنوان کرد: تأکید بر ایران فرهنگی همراه با حفظ اهمیت و مشروعیت حاکمیت و حوزه‌های سیاسی کشورهای مختلف از منظر فرهنگی، به قوت و صلابت تمام کشورهای مرتبط با این حوزه را به همراه دارد و ریشه‌های مشترک این کشورها را بارورتر و بالنده‌تر به جهانیان معرفی می‌کند.
انتهای پیام