دکتر حشمت‌الله رحیمی در گفت‌وگو با ایسنا، در آستانه روز جهانی "مبارزه با مواد مخدر"، اظهار کرد: اعتیاد به مواد مخدر در یک بافت چند وجهی متاثر از عوامل مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و روانی شکل می‌گیرد. از سوی دیگر از جمله مولفه‌های اثر گذار بر این عوامل بیرونی، عوامل روانشناختی فردی است. 

این کارشناس پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و خانواده درباره تاثیر عوامل روانشناختی فردی بر اعتیاد افراد، ادامه داد: افراد مختلف درون یک جامعه نسبت به مشکلات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و روانی موجود در جامعه پاسخ‌های متفاوتی می‌دهند و پاسخ برخی از آنها ممکن است به صورت گرایش به مواد مخدر و اعتیاد بروز کند که ریشه آن به عوامل روانشناختی باز می‌گردد.

این روان‌درمانگر تصریح کرد: در واقع به لحاظ پزشکی اثبات شده است که در بسیاری مواقع نوعی استعداد ژنی در افراد دارای بیماری‌های اعتیادی وجود دارد که این استعداد ژنی اگر با مشکلات مربوط به فرزندپروری، رفتارهای ناسازگارانه والدین درون منزل و عدم آموزش حل مساله و گرایش به پاک کردن صورت مساله و نه حل آن به هنگام بروز مشکلات و… همراه شود، منجر به گرایش بیشتر فرزندان برای مصرف مواد مخدر و اعتیاد به آن می‌شود؛ به طوری که بعضا عدم آموزش صحیح حل مساله به فرزندان باعث شده است، فرزندان به هنگام بروز مشکلات و شرایط اضطراب آور در بحران‌های زندگی از مصرف مواد به عنوان راه حلی برای فروکش کردن اضطراب خود استفاده کنند تا به آرامش نسبی برسند.

رحیمی گفت: اینگونه، افراد سعی در حل مشکلات به طور مقطعی دارند و از همین جهت با گذشت زمان مشکلات سهمگین‌تر می‌شود و فرد برای فرار از آنها مجددا به مصرف مواد پناه می‌برد. از این رو بسیار اهمیت دارد والدین به فرزندان بیاموزند که "راه حل محورانه" به مسائل نگاه کنند و نه اینکه با پاک کردن صورت مساله سعی در ایجاد آرامش نسبی برای خود داشته باشند.

مدیر تیم تخصصی اختلالات روانشناختی و روانپزشکی انجمن ازدواج و خانواده کشور، از ابتدای تجربه مصرف مواد مخدر با عنوان "ماه عسل مواد" یاد کرد و گفت که در ابتدای مصرف مواد، افراد تصور می‌کنند که انرژی بیشتری دریافت می‌کنند و فکرشان بازتر می‌شود، درحالی که آرام آرام این حس افزایش انرژی ناشی از مصرف مواد و قدرت تعقل در آنها کاهش پیدا می‌کند به طوری که فرد مصرف کننده پس از گذشت مدتی امکان حل مشکلات پیچیده را نخواهد داشت و بعضا تنها بر روی یک جنبه خاص از مشکلات می‌تواند متمرکز کند و نهایتا خشم و اضطراب ناشی از مشکلات در او باقی می‌ماند و فروکش نمی‌کند.

اراده، بخش کوچک فرآیند ترک اعتیاد

این روانپزشک ادامه داد: از جمله تصورات غلط افراد این است که فکر می‌کنند فرد مصرف کننده مواد برای ترک اعتیاد خود نیازمند اراده‌ای قوی است، در حالی که اراده تنها بخش کوچکی از ترک رفتار اعتیادی محسوب می‌شود و علیرغم اینکه شرطی لازم است، ولی کافی نیست. متهم کردن فرد مصرف کننده به بی ارادگی تنها مشکل اعتیاد را پیچیده‌تر می‌کند چراکه گاها کشمکش‌های درونی و بیرونی مصرف مواد آنقدر قوی است که از اراده خارج می‌شود و نمی‌توان گفت اراده شرط اصلی ترک مواد است.

وی معتقد است که اعتیاد به طور خزنده و آرام آرام افراد را درگیر و وابسته مصرف مواد می‌کند و از این رو نمی‌توان گفت دقیقا از چه زمانی وابستگی آغاز می‌شود.

رحیمی ادامه داد: تمام افرادی که اعتیاد را آغاز می‌کنند تصور دارند که هر زمان که اراده کنند می‌توانند اقدام به ترک کنند در حالی که اعتیاد بسیار خزنده و آرام آنها را به مرحله‌ای می‌رساند که چاره‌ای جز مصرف ندارند. مرز مشخصی میان اعتیاد به مواد و مصرف غیر اعتیادگونه آن وجود ندارد و پس وابستگی، ترک مواد بسیار سخت خواهد شد.

رهایی ذهن از مصرف مواد دشوار است

این کارشناس پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و خانواده با بیان اینکه پروسه ترک اعتیاد در ظاهر ساده و در باطن پیچیده است، تصریح کرد: بخش کوچکی از ترک اعتیاد رها کردن مصرف و ماده است که شاید کار سختی هم نباشد اما بخش اعظم آن به رها شدن ذهن فرد از مصرف ماده معطوف می‌شود که دشوار است. به طوری که کشمکش مصرف اولین مواد پس از ترک، ذهن فرد را مشغول می‌کند  که قابلیت کنترل آن بسیار سخت است. این به معنای غیر ممکن بودن ترک اعتیاد نیست بلکه به معنای اهمیت مداومت و مراقبه کامل در آن است چراکه پس از ترک خطر بازگشت به اعتیاد هرلحظه وجود دارد. 

این روان درمانگر از دست دادن دوستان و آشنایان دلسوز را از جمله چالشهای بزرگ اعتیاد به مواد دانست و افزود: هنگامی که افراد درگیر و وابسته مواد می‌شوند آرام آرام دوستان دلسوز را از دست داده و وجه اشتراک آنها و دوستان جدیدشان "مصرف مواد" می‌شود. از سوی دیگر خانواده دائما در حال کمک برای ترک است درحالی که فرد تمایلی به ترک ندارد و پس از مدتی خانواده نیز از ترک اعتیاد او دلسرد شده و او را رها می‌کنند. مشکلات گذشته‌ای که فرد برای فرار از آنها و کسب آرامش به مصرف مواد پناه برده بود نیز در این مقطع زمانی بیشتر شده، امکان اشتغال با نیروی کامل همانند گذشته برای فرد وجود ندارد و نهایتا تمام این مسائل هزینه اقتصادی، روانی و اجتماعی زیادی را به فرد تحمیل می‌کند. 

به گفته وی اگرچه چشم انداز اولیه درمان اعتیاد بسیار ناامید کننده است اما ابتدا باید مسائلی که فرد قصد فرار از آنها و رسیدن به آرامش از طریق مصرف مواد را داشته است باز شوند و سپس همانگونه که آرام آرام فرد درگیر اعتیاد شد، با تمرین و مداومت و استفاده از تجارب دیگران آرام آرام اعتیاد خود را ترک کند. نکته حائز اهمیت این است که ترک اعتیاد زمان بر و نیازمند حمایت اجتماعی و خانوادگی است چراکه بازتوانی ذهنی زمان‌بر است. 

نسبت به ترک اعتیاد کمالگرا نباشید

مدیر تیم تخصصی اختلالات روانشناختی و روانپزشکی انجمن ازدواج و خانواده کشور با تاکید بر اینکه نباید نسبت به ترک اعتیاد "ایده‌آل گرا" و "کمال‌گرایانه" فکر کرد، گفت: نباید نسبت به ترک اعتیاد تصور کمال گرایانه داشت بلکه در صورت مصرف مجدد باید دوباره به سوی ترک اعتیاد رفت چراکه افراد در هر نوبتی که به سوی پروسه ترک پیش می‌روند توانمندی بیشتر و انرژی بیشتری در مقابله با وسوسه مصرف مواد پیدا می‌کنند.

وی در عین حال این را هم گفت که نباید اعتیاد را مساله‌ای ساده در نظر گرفت. تمام افرادی که اکنون به مواد اعتیاد پیدا کرده‌اند روز نخست مصرف تصور نمی‌کردند تا این اندازه وابسته مصرف مواد شوند. 

این روانپزشک با بیان اینکه اعتیاد اصلی ترین دلیل اختلافات خانوادگی و مشکلات و آسیب‌های اجتماعی است، تصریح کرد: این تصوری غلط است که تنها افراد با موقعیت‌های اجتماعی پایین، تحصیلات کم و وضع اقتصادی پایین به سوی مواد می‌روند، بلکه اعتیاد به سراغ کسانی می‌رود که تصور دارند در برابر اعتیاد مصون‌اند. 

نمایان شدن کم‌کاریها در "حوض اعتیاد"

رحیمی اعتیاد را به "حوضچه‌" تشبیه کرد و گفت: کم کاری والدین، معلمین، دولتمردان و… در برابر پیشگیری از اعتیاد همگی در حوضچه اعتیاد خود را نمایان می‌کند. زمانی که مسئولان نتوانند میزان مشارکت افراد جامعه را در مسائل اجتماعی افزایش دهند و معضلات مختلف اجتماعی و اقتصادی و روانی زندگی را کاهش دهند اعتیاد در آن جامعه افزایش پیدا می‌کند چراکه افراد  این توانایی را در خود نمی‌بینند که به مشکلات "مساله مدارانه" نگاه کنند.

این کارشناس پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و خانواده با بیان اینکه مشکلات اجتماعی و روانی افراد را به سمت مصرف مواد سوق می‌دهد ولو اینکه شاهد افراد متمکن درگیر اعتیاد به مواد هستیم، توصیه کرد: برای پیشگیری از گسترش اعتیاد به مواد، باید شیوه‌های فرزندپروری در جامعه و مدل‌های ازدواج دگرگون شود. مشاوره پیش از ازدواج باید جدی تلقی شود و حل مسائل زناشویی و مسائل درون خانواده باید در وضعیت بهتری قرار گیرد. 

رحیمی در پایان با تاکید بر اهمیت کمک گرفتن از مشاوران و روانشناسان در حل مسائل و مشکلات زندگی و اثر آن بر جلوگیری از مصرف مواد، گفت: افراد در مواجهه با مسائل و مشکلات به جای کمک گرفتن از مشاوران و روانشناسان سعی در نادیده گرفتن مساله و فرار از آن را دارند که در این بین ممکن است به مصرف مواد نیز پناه ببرند. افراد باید متوجه شوند تنها نیستند و می‌توانند برای حل مسائل خود از روانشناسان کمک بگیرد. باید پرداختن به مساله اعتیاد از منظر اجتماعی در دستور کار دولتمردان قرار گیرد.

انتهای پیام