بیستم مهرماه سال ۱۳۹۸، پیش از آن که نقاب فلزی کارگاه عمرانی شهرداری اصفهان از رخ چهارباغ سنگی کنار برود، ایسنا نسبت به وضعیت ناخوشایند ریشه‌ی درختان چهارباغ هشدار داد و چهار روز بعد، درست همان روزی که کوروش محمدی، رئیس کمیسیون اجتماعی و محیط‌زیست شورای شهر اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا، از تذکر به پیمانکار و ناظر فنی عملیات صفوی سازی محور میانی چهارباغ به دلیل بی‌دقتی در حفاری و بیرون آمدن ریشه درختان از خاک خبر داد، فروغ مرتضایی نژاد، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان در مصاحبه‌ای با اداره ارتباطات رسانه‌ای شهرداری اصفهان اعلام کرد: «این اطمینان را به مردم می‌دهم که در عملیات عمرانی چهارباغ، آسیبی به درختان وارد نشده است.»
مرتضایی نژاد که ۲۵ شهریورماه ۱۳۹۸، از اینکه شهروندان، اصول نگهداری از گیاهان چهارباغ را رعایت نمی‌کنند ابراز تأسف کرده و گفته بود که ریختن مواد شوینده و چربی روغن در باغچه‌های چهارباغ، باعث بسته شدن منافذ گلبرگ‌ها و از بین رفتن گیاهان می‌شود، وقتی آبان ماه، در نشست «جمعیت پیام سبز اصفهان» با سؤال فعالان محیط‌زیست درباره‌ی وضع ناخوب درختان چهارباغ روبرو شد، این‌گونه پاسخ نگرانی آن‌ها را داد: «نمی‌گویم که درختان هیچ آسیبی ندیده‌اند؛ به‌هرحال بحث آبراهه سازی تصمیمی است که بین میراث فرهنگی و شهرداری گرفته‌شده اما در حین انجام این عملیات، کمترین آسیب ممکن به درخت‌ها رسیده است. ما می‌توانیم چند ماه یا یک سال بعد، وضعیت این درخت‌ها را رصد کنیم و ببینیم که چه اتفاقی می‌افتد اما قبلاً ۲۰۰ متر در چهار لاین، همه‌ی درخت‌های چهارباغ بریده‌شده بود و هیچ‌کس هیچ‌چیز نگفت. ممکن است در عملیات عمرانی درخت‌های این محور آسیب‌دیده باشند اما این آسیب جدی نیست و مجدداً تأکید می‌کنم ان‌شاالله هیچ اتفاقی نمی‌افتد.»
بااین‌وجود، حتی علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز که ۱۵ بهمن‌ماه ۹۸ از چهارباغ بازدیدی کوتاه داشت، بلافاصله با دیدن وضع موجود، یکی از خیابان‌های تهران را مثال زد که با اجرایی شدن طرحی مشابه، درخت‌های آن خشک‌شده بود و از اطرافیان خود خواست با مدیرعامل فضای سبز و پارک‌های شهرداری اصفهان دراین‌باره صحبت کنند.
ریشه‌های چندین درخت در چهارباغ، با وجود اتمام عملیات عمرانی محور میانی، همچنان از خاک بیرون است و هر از چند گاهی باعث ابراز نگرانی دوستداران اصفهان می‌شود. برای نمونه، اظهاراتی را می‌خوانید که آذرماه سال ۱۳۹۹ حسن محبعلی، معاون اسبق حفظ و احیا بناهای تاریخی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در گفت‌وگو با ایرنا بیان کرد: «شهرداری‌ها آسفالت و بتن را می‌برند تا بیخ درخت. من نمی‌دانم شهرداری‌ها کارشناس ندارند که با درخت چنین برخوردی می‌کنند؟ اصل معماری سنتی ما ارتباط با طبیعت بوده است؛ یعنی منظر و طبیعت را با معماری عجین می‌کردند. من پارسال برای بازدید از چهارباغ رفتم؛ باور کنید که سنگفرش را چسبانده بودند به درخت. گفتم دست‌کم برای درخت سه متر باغچه بگذارید بعد سنگفرش کنید، اینجا که لشکر نمی‌خواهد بیاید. چهارباغ خیابان پهنی است؛ برای باغچه‌ها حداقل عرض سه متر بگذارید که درختان بتوانند تنفس کنند... شاید ۱۰ یا بیست سال دیگر کم‌کم ببینید که چهارباغ هم مثل خیابان ولی‌عصر تهران از حیثیت می‌افتد.
وقتی زیر چهارباغ را برای عبور تونل مترو کندند، خالی شد و این رطوبتی که باید زیر چهارباغ باشد از بین رفته است. ریشه‌های درختان چنار این محور عمق بیشتری می‌خواهند. وقتی چهارباغ را از پایین خالی کردند خودبه‌خود این خاک خشک می‌شود و این خشک شدن باعث خشک شدن درختان چنار آن می‌شود. با اقدام غیر کارشناسی و خلاف که در حق چهارباغ اصفهان شد، شاید در بیست سال آینده چهارباغی وجود نداشته باشد و این گذر، یک خیابان پهن و سنگفرشی باشد که تنها بتوان چمنش کرد.»
مرور خبرهای منتشرشده در رسانه‌ها، بیانگر آن است که از سال ۱۳۹۸ تاکنون، چند اصله درخت در چهارباغ به خاطر آنچه «وزش باد شدید» اعلام می‌شود، شکسته شده یا سقوط کرده و به گفته‌ی سعید سهرابی، مدیر پروژه‌های چهارباغ عباسی، در سال جاری، یک درخت نارون نیز به علت خشک شدن، قطع‌شده است.
فروغ مرتضایی نژاد، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان، فروردین‌ماه سال جاری در پاسخ به سؤال خبرنگار ایسنا پیرامون آسیب‌های حاصل از عملیات عمرانی برای درختان چهارباغ چنین گفت: مسیر پیاده راهی در چهارباغ عباسی شکل گرفت که عملیات عمرانی عظیمی در پی داشت. گروه کارشناسی ما مرتب بالای سر پیمانکار عمرانی بود و وضعیت را رصد می‌کردیم، دستورالعملی هم برای تک‌تک درختان به بخش عمرانی دادیم و خیلی خوب مراقبت شد، بااین‌حال، همان‌طور که می‌دانید ریشه‌ی درخت می‌تواند تا ده‌ها متر از خود درخت دورتر باشد و به همین دلیل برخی درختان آسیب دیدند.
او تصریح کرد: در بررسی‌ای که انجام دادیم سه اصله درخت خشک‌شده بود و ما بخش‌هایی از این درختان را جمع‌آوری کردیم. بالاخره از دو یا سه هزار درختی که در چهارباغ وجود دارد اگر یک‌دهم درصد را هم حساب کنیم، با انجام عملیات عمرانی‌ای به این سنگینی که طی یک سال همه‌ی مسیر چهارباغ را پیاده راه کرد، این دو/ سه درخت آسیب دید و جمع‌آوری شد. بیشتر از این درختی جمع نشد و الان نیز همه‌ی درختان موجودند.
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان ادامه داد: البته درخت آسیب می‌بیند و هنر ما این است که بتوانیم درخت به جا کاشت کنیم. ما دو هزار چنار با سن هفت تا ۱۰ سال در نقاط مختلف شهر ازجمله محور چهارباغ داریم و در بخش ابتدایی چهارباغ، یعنی ۲۰۰ متر اول از سمت انقلاب، شاید بیش از ۵۰ اصله چنار با سن بالا مجدد کاشت کردیم. در تمام مسیر چهارباغ هم هر جا که درختان آسیب دیدند مجدداً کاشت انجام می‌شود و تلاش می‌کنیم که چهارباغ را در درازمدت حفظ کنیم.
اما ۲۳ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰، تازه‌ترین تاریخ از پا افتادن یک درخت دیگر در چهارباغ است؛ درست در محدوده‌ای که این روزها دورتادور آن را دیوار فلزی کشیده‌اند تا از عملیات صفوی سازی عقب نمانده باشد.
کوروش محمدی، رئیس کمیسیون اجتماعی و محیط‌زیست شورای شهر اصفهان درباره‌ی چرایی سقوط این درخت به ایسنا می‌گوید: با مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان صحبت کردم و گفتند که جای نگرانی نیست. بخشی از ریشه‌ی این درخت که آسیب‌دیده قابل‌ترمیم است و از حفظ آن ناامید نیستیم چرا که تمامی درخت‌هایی که از چهارباغ جابه‌جاشده‌اند آسیب‌ندیده‌اند، در پارکینگ منطقه سه شهرداری اصفهان در باکس‌های مخصوص نگهداری می‌شوند و بعد از اتمام عملیات عمرانی دوباره جای‌گذاری خواهند شد.
محمد کوشافر، کارشناس محیط‌زیست و مدرس دانشگاه اما همه‌ی مصائبی که درختان چهارباغ با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، برای ایسنا این‌گونه شرح می‌دهد: درخت‌های چهارباغ با تنش‌های متعددی مواجه‌اند که بخشی از آن به شرایط زیست‌محیطی اصفهان، مثل آلودگی هوا برمی‌گردد و بخشی دیگر، به بحران خشکی زاینده‌رود که بر کمیت و کیفیت آب، آبیاری و جذب آب توسط درختان این محدوده اثر دارد و به این‌همه، تنش ناشی از انجام عملیات عمرانی را نیز باید افزود؛ عملیاتی که باعث آسیب رسیدن به درختان چهارباغ شده و به‌مرورزمان با ایجاد آفت و بیماری و اختلال در تغذیه باعث افزایش امکان ضعیف شدن درخت شود تا عاملی مثل بادهای تند بتواند سریع‌تر آن را از پا دربیاورد و البته، تنها مقصر معرفی شود.
او می‌گوید: مخلوط شدن مصالح با خاک درختان، ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد، روی تهویه‌ی خاک اثر می‌گذارد، فعالیت موجودات زنده داخل خاک را تغییر می‌دهد و در نتیجه شرایط عادی درخت را مبدل به شرایطی خاص می‌کند که برای آن آسیب‌زاست.
به عقیده‌ی کوشافر، شواهد متعددی در چهارباغ از قطع و یا زخمی شدن ریشه‌ی درختان هست که موجب می‌شود عوامل تنش راحت‌تر درخت را تحت تأثیر قرار بدهند و عمر آن را کوتاه‌تر کنند.
این مدرس دانشگاه تصریح می‌کند: یکی از وظایف ریشه، کمک به حفظ استقرار گیاه است. درختان تنومند وزن زیادی دارند و گسترش ریشه در جهات مختلف، به استقرار و دوام آن‌ها کمک می‌کند. بنابراین اگر بخشی از این ریشه به هر دلیلی آسیب ببیند یا قطع شود، در این وظیفه‌ی ریشه اختلال ایجاد خواهد کرد. عملیات عمرانی محور میانی چهارباغ، موجب شد که یک طرف ریشه‌ی برخی درخت‌ها دچار قطعی و آسیب شود و با توجه به سنی که درختان این محدوده دارند، قطعاً در استقرار دچار مشکل می‌شوند و زودتر، آسیب می‌بینند.
عضو جمعیت پیام سبز اصفهان، یادآور می‌شود که احداث تونل و ایجاد ایستگاه متروی انقلاب در سال‌های گذشته نیز، مشکل دیگری است که می‌تواند تعادلات آبی داخل خاک چهارباغ را به هم بزند و هم جذب آب و هم گسترش ریشه‌ی درخت را با تغییراتی نامناسب مواجه کند.
کوشافر، چهارباغ را گذری با شهرت جهانی می‌داند که فعلاً به‌صورت امانت دست ماست و انجام هر گونه عملیات عمرانی و حتی تغییر در پوشش گیاهی آن نیازمند بررسی دقیق، مطالعه و تحقیق است.
او می‌گوید: برخی اوقات می‌شنویم که می‌گویند اگر درختی قطع شد، جای آن درخت دیگری خواهیم کاشت اما این سفسطه است. نهال یا درخت کم سن و سال، قطعاً کارکرد زیست‌محیطی یک درخت چند ۱۰ ساله را نخواهد داشت و شرایط زیست‌محیطی اصفهان نیز به‌گونه‌ای نیست که مطمئن باشیم این درختان جدید به‌اندازه‌ی درختان سابق عمر می‌کنند.
این مدرس دانشگاه، پلاک‌گذاری درخت‌های چهارباغ از سوی سازمان پارک‌ها و فضای سبز را اقدامی نیک می‌داند چرا که معمولاً با قطع درخت، بقایای آن خارج و روی آن با خاک پوشانده می‌شود و تنها همین پلاک‌هاست که می‌تواند قطع یک درخت را به ما رهنمون شود.
کوشافر، تأکید می‌کند که گذرهای منتهی به چهارباغ نیز درختان کهن‌سال و ارزشمندی دارند و نباید شاهد تکرار آنچه حین انجام عملیات عمرانی بر سر ریشه‌های چهارباغ آمده، در این گذرها باشیم.
بیشترین میزان به اشتراک‌گذاری عکس‌های چهارباغ در فضای مجازی مربوط به فصل پاییز است؛ وقتی که خزان، تابلوی زیبایی از برگ‌های رنگارنگ درختان این خیابان می‌آفریند و این، یعنی درخت‌های چهارباغ، بخش مهمی از هویت آن‌اند و چه بسا بی‌درخت، چهارباغ هم معنا و مفهوم امروز خود را از دست بدهد. به امید فرارسیدن روزی که همه‌ی طراحان و مجریان رده بالا و پایین هر عملیات عمرانی، با پیش چشم داشتن شعارهای روز درخت‌کاری، همواره درخت را زیور حیات ببینند، نه مانعی بر سر راه.
انتهای پیام