دکتر کاووس حسن‌لی شامگاه پنج‌شنبه دوم اردیبهشت در دومین شب از سلسسله برنامه‌های "هفت شب بر خوان سعدی" با موضوع «هنر ترازمندی سعدی در بوستان» به این ویژگی برجسته استاد سخن پرداخت و سعدی را همچون بندبازی افسونگر خطاب کرد که با میله‌ای جادویی بر روی ریسمانی نامریی حرکت میکند و بدین صورت هنر خود در ترازمندی تعادل و آراستگی را به رخ می‌کشد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه سعدی در بوستان از یکسو به دنبال پیام‌های اخلاقی و انسانی و از سوی دیگر به دنبال آفرینش متنی برجسته و شاعرانه است و این خصلت را ناشی از همان هنر ترازمندی سعدی دانست.
حسن‌لی در ادامه مواردی همچون چیدمان‌های هنری،پرسش های انگیزشی و مراعات بی نظی، جایجایی‌های هدفمند در ارکان جمله، گفتگومندی، گره افکنی، فراز و فرودهای انگیزنده و کشمکش‌های تعلیق انگیز را بخشی از ویژگی‌های هنری بوستان دانست و گفت: سعدی خداوندگار سخن است و در کارگاه خیال خود اکسیری دارد که روایت‌ها را همچون مسی کم بها به گنجی گرانبها تبدیل میکند و همزمان با معنایی که در ذهنش شکل می‌بندد اثر خود را ترازمند میکند.
او در بخش دیگری از سخنان خود پرسش و جمله‌های پرسشی را یکی از روش‌های انگیزشی سعدی ذکر کرد و گفت: به عنوان مثال در بوستان که حدود ۴۰۰۰ بیت است بیش از ۴۰۰ مرتبه جمله پرسشی داریم که همین جمله‌ها عاطفه سخن را افزایش داده و انگیزش سخن را بالا می‌برد.
حسن‌لی همچنین با طرح این پرسش که چگونه است که بسیاری از سعدی پژوهان ما بوستان را تنها یک کتاب اخلاقی می‌پندارند؟ گفت: بوستان به لحاظ مراعات بی نظیر و نشانه‌های روشن یک اثر برجسته، یک اثر هنری شاهکار و برجسته است و این سعدی است که در فراخوانی واژه‌های متناسب با دامنه بسیار گسترده، توانی جادویی دارد و رفتار هنری سعدی در آمیزش این واژه‌های ساده افسونگرانه و بی مانند است.
چرا به خراسان سفینه‌ای از پارس می‌رود، دلیل تری شعر سعدی
محمود فتوحی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این برنامه با تصریح بر اینکه مراد سفینه در شعر سعدی همان مجموعه شعرش است و همیشه با تریوروانی قرین است، گفت: غالبا سعدی هر گاه نظرری به خراسان میکند می‌تواند دو دلیل داشته باشد یکی اینکه شعر پارسی از دیر باز مرکز و پایتختی داشته است بنام خراسان، همانگونه که ناصر خسرو و خاقانی نیز خراسان را خواستگاه ادبی و مرکز شعر پارسی می دانسته‌اند و این سنتی دیرینه بوده است.
او که معتقد است روانی، تری و سهل و آسانی که در شعر سعدی موج می‌زند دلیل فرستادن سفینه شعر او به خراسان بوده است، تصریح کرد: در غزلیات سعدی سنگینی نحو دیده نمی‌شود و آنچه در شعر سعدی دیده می‌شود طبیعی بودن و روانی است که به سوی گفتار مردم می‌رود و نزدیک می‌شود.
این سعدی پژوه به رقص ضمیر در شعر سعدی هم اشاره مرد و افزود: اگر رقص ضمیر را در شعر سعدی و فردوسی مقایسه کنیم، می‌بینیم که لطافت، غافلگیری و تاثیرات عاطفی که این رقص ضمیر دارد در شعر سعدی معانی افزودی ایجاد میکند در حالی‌که معانی افزوده هرگز در شعر فردوسی دیده نمی‌شود.
ویژگی نحوی در شعر سعدی از بین رفته است
فتوحی ادامه داد: ویژگی نحوی که در شعر خراسانی است و در اشعار بسیاری از شاعران نیز به وفور دیده می‌شود در شعر سعدی از بین رفته است، زیرا ویژگی‌های نحوی خراسانی شعر را سقیل و با درنک میکند و روان نیست اما در شعر سعدی تری، روانی و شیرینی قرار است ایجاد شود.
این استاد دانشگاه فردوسی مشهد همچنین معتقد است در شعر سعدی یک انرژی در جمله است؛ انرژی و نیروی عاطفی که منطبق با مقاصد گوینده است و این بهم ریختگی منجر به انطباق عواطف با ساخت نحو می‌شود و روانی از اینجا نشأت می‌گیرد.
او که سعدی را شاعری شیرازی می‌داند، گفت: شیراز مهد علم و نحو است و این دلاور ترزبان ما شیراز و آگاه از اهمیت علم نحو است و اگر به دقت بکاویم او با رندی کامل تمام مفاهیم نحوی که در جهان عرب شهرت دارد از هر کدام چیزی گرفته است و بخوبی بهره برده است.
این سعدی پژوه با بیان اینکه سعدی وقتی می‌گوید " از پارس به خراسان می رود سفینه‌ای " مرادش همین تکنیکپهای نحوی است، گفت: سعدی بخوبی با جابجایی و بازی با آن، عواطف می‌آورد در حالی‌که در شعر هیچکدام از شاعرانی چون رودکی، ناصرخسرو و فردوسی اینگونه نیست.
سعدی همدل و همزبان مخاطب است
دکتر مجدالدین کیوانی، مترجم و استاد ادبیات فارسی نیز در این برنامه در سخنان خود که به بررسی زبان و بیان سعدی پرداخت و دلایل شهرت سعدی به شیرین سخنی را مورد بررسی قرار داد.
او گف: اگرچه سروده‌های شیخ حائز تمام ویژگ‌های شعر ناب است اما باز تمایل به این داریم که او را شیرین سخن بنامیم و این تمایل از دو منبع سرچشمه می‌گیرد؛ اول اینکه سعدی لفظ شیرین را خود در توصیف سخنانش فراوان به کار می‌برد و دوم آن که حس و ذوق همزبانان سعدی لفظ شیرین را مناسب ترین صفت برای زبان و بیان و لحن او یافته است.
این پژوهشگر ادب فارسی در تشریح چرایی روی آوردن مخاطبان به استفاده از لفظ شیرین برای آثار ادبی گفت: در فارسی و چه بسا زبانهای دیگر برای ملموس تر کردن کیفیات و هویتهای انتزاعی از نام رنگها و مزه‌ها استفاده می‌کنند و انتقال یک معنای مجرد به کمک معنای مجرد دیگر آن اثر را ندارد که بیان معنای انتزاعی به کمک چیزی محسوس.
او افزود: هیچ کس منکر شخصیت هنری، توانایی‌های فکری، هوشمندی، زیرکی، آگاهی‌های سیاسی، اجتماعی و در یک کلام جامعیت سعدی نیست اما این حلاوت گفتار شیخ است که به او امکان داده تا این همه امتیازهای هنری و قابلیتهای فکری و ذوقی را به جذابترین شکل ممکن عرضه کند و خود نیز بارها به ارزش لحن موسیقایی آثار خود تاکید کرده است.
روانی بیان و همدلی و همزبانی با مخاطب دلیل اصلی مولفه‌های حلاوت گفته‌های سعدی است
کیوانی در ادامه دو عامل روانی بیان و همدلی و همزبانی با مخاطب را دلایل اصلی مولفه‌های حلاوت گفته‌ها و آثار سعدی دانست و راز سهل و ممتنع بودن او را همین موضوع دانست و گفت: سعدی از معدود گویندگانی است که به یمن قوت طبع و احاطه به سطوح مختلف فارسی توانسته میان معیارهای ادبی این زبان با زبان توده‌های مردم تعادل برقرار کند یعنی ادیبانه و شاعرانه بنویسد و بسراید ضمن اینکه از زبان رایج جامعه خود چندان فاصله نگیرد و قدر معقول با زبان آنها سخن بگوید.
او خاطرنشان کرد: سعدی گرچه در علوم ادبی و عربیت سرشته داشته و تحصیلات او در شهرها و مراکز علمی مختلف مستلزم زبانی متفاوت با زبان معمول و مرسوم جامعه آن روزگار بوده اما به واسطه وعظ و ارشاد مردم در شهرهای مختلف با لایه‌های وسیع تری از جامعه سر و کار پیدا کرد و لابد از زبان ساده تری نیز استفاده می‌کرد.
سعدی به نسل‌های متوالی فرصت صحبت داده است
کیوانی با اشاره به همدمی و مصاحبت سعدی با تمام خانواده‌های ایرانی از زمان حیات خود تاکنون گفت: این مهم به این دلیل است که وی به نسل‌های متوالی بیشتر فرصت داده تا با او حرف بزنند و در مصاحبتش باشند، نثر و نظم وی را راحت تر بفهمند و او را همزبان و همدلی شیرین گفتار بیابند و سخن او آنچنان تاثیری داشته که بسیاری از گفته‌های او و سروده‌هایش در حافظه آنها نقش بسته و پاره‌ای از نظم و نثرش در میان آنها به امثال و حکم تبدیل شده است.
انتهای پیام