دکتر سیامک سمیعی با تبریک روز آزمایشگاهیان و قدردانی از تلاش‌های بی‌وقفه و جانانه آنها در پشتیبانی از مردم و نظام سلامت، در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا، با اشاره به تاریخچه خدمات آزمایشگاهی کشور از ابتدای شیوع کرونا تاکنون، گفت: از ۶ بهمن ۱۳۹۸، روزی که فقط یکی از آزمایشگاه‌های کشور در انستیتو پاستور ایران با ظرفیت بسیار محدودش تنها آزمایشگاه تشخیص مولکولی کووید۱۹ ایران بود، تا هم اکنون که بیش از ۴۰۰ آزمایشگاه کشور، که سهم بزرگی از آنها در بخش خصوصی است، و علی رغم تحریم‌های ظالمانه و فلج کننده، در کنار ظرفیت‌های تشخیص سریع شبکه بهداشت، کشور را به قابلیت انجام بیش از ۱۰۰ هزار آزمایش تشخیص کووید۱۹ رسانده است، کمی بیش از یک سال می‌گذرد.
پاسخدهی آزمایشات کرونا تا ۴۸ ساعت
وی افزایش ظرفیت و سرعت در پاسخگویی به آزمایشات را اولویت مهم در خدمات تشخیصی مرتبط با کووید۱۹ مطرح کرد و ادامه داد: استاندارد این است که پاسخ‌ها ظرف مدت معین و حداکثر تا ۴۸ ساعت در دسترس قرار گیرد و در عین حال حتما در سامانه‌های ثبت داده‌های آزمایشگاهی وزارت بهداشت ثبت شود. این اطلاعات ثبت شده از تعداد آزمایشاتی که توسط هر دانشگاه علوم‌پزشکی (آزمایشگاه تحت پوشش دانشگاه) انجام می‌شود در نیازسنجی و نحوه توزیع کیت ما را راهنمایی می‌کند؛ این در حالی است که معیارهای دیگری مثل شرایط هر دانشگاه و رنگبندی شهرها و اولویت شهرهای قرمز نیز وجود دارد. سامانه‌ای هم برای ثبت داده‌های آزمایشگاهی بخش خصوصی طراحی شده است که ما را از تعداد و نتیجه آزمایشات اخذ شده در این بخش مطلع می‌کند.
وی درباره درخواست برای آزمایش تشخیصی کووید-۱۹ در بخش خصوصی تصریح کرد: در حال حاضر تعداد زیادی از آزمایشاتی که در سامانه بخش خصوصی ثبت می‌شود به شکل درخواست شخصی افراد برای انجام آزمایش تشخیص مولکولی است.
میزان پاسخ منفی کاذب در تستهای تشخیص سریع
سمیعی درباره نحوه استفاده از آزمایش تشخیص سریع آنتی ژن در تشخیص کووید۱۹، افزود: هرگاه فردی علامت‌دار باشد تست تشخیصی سریع برایش انجام می‌شود و در صورت مثبت بودن پاسخ باید ایزوله شود؛ ولی اگر پاسخ تست منفی شد احتمال دارد این پاسخ منفی کاذب باشد و چون در بهترین شرایط از هر ۱۰۰ تشخیص مولکولی مثبت که به طور همزمان تست تشخیص سریع هم انجام می‌دهیم، کمی بیش از ۸۰ مورد آن مثبت می‌شود، در چنین شرایطی بر مبنای الگوریتم تشخیصی باید تست تاییدی PCR یا آزمایش تکراری آنتی ژن بعد ازیک یا دو روز گرفته شود تا نتیجه را قطعی کنیم و ریسک منفی کاذب را کاهش دهیم.
ردیابی حداقل ۱۰ تن از افرادِ در تماس با بیمار قطعی کرونا
وی در این باره افزود: مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت توصیه می‌کند در شرایطی که فرد علامت دارد حتی با کسب نتیجه منفی دوم بهترین حالت این است که فرد متقاعد به رفتن در قرنطینه شود. توضیح این موضوع به بیمار بسیار مهم است و نحوه درست بیان آن هم ارتباط مستقیمی با مهارت فردی دارد که پاسخ را به بیمار مراجعه کننده میدهد تا او را متقاعد کند که به مدت کافی در قرنطینه بماند. اما اگر پاسخ تست فرد مثبت باشد در مرحله دوم بررسی افرادی که در تماس نزدیک با او قرار داشته‌اند، در قالب ردیابی تماس، در دستور کار قرار می‌گیرد. استاندارد وزارت بهداشت برای این اقدام بررسی حداقل ۱۰ نفر از افرادی است که با بیمار تماس نزدیک داشته‌اند و نحوه انجام و تفسیر نتایج آزمایش آنها مثل مرحله‌ای است که پیش‌تر ذکر شد.
مدیرکل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، تاکید کرد: با این حساب از نقطه نظر استفاده از آزمایش برای افراد که دارای علامت‌های بیماری هستند و یا در تماس نزدیک با بیمار بوده‌اند، پیش بینی و برنامه‌ریزی کافی وجود دارد؛ اما بخش دیگر جامعه که در مورد آنها هنوز به طور وسیع از آزمایش استفاده نشده است کسانی هستند که بدون هیچ علامتی در سطح جامعه در حال کار و فعالیت هستند و استمرار حضور آنها را می‌شود با انجام آزمایش مطمئن تر و کم خطر کرد.
وی افزود: وزارت بهداشت برای افراد علامت دار و کسانی که در تماس نزدیک با بیماران قطعی هستند دستورالعمل‌هایی دارد که در آنها به خوبی از آزمایش و آزمایشگاه در بخش دولتی استفاده می‌شود. برای مواردی که خارج از دستورالعملها هستند نیز با استفاده از ظرفیت بخش خصوص خدمات آزمایشگاهی ارائه می‌شود. در بین کسانی که فاقد علامت بیماری هستند و با حضور در جامعه به فعالیت معمول و روزمره خود در جامعه مشغول‌اند، کسانی ممکن است بدون اینکه اطلاع داشته باشند ناقل ویرس باشند. این افراد گاهی با درخواست شخصی و یا در چهارچوب طب کار (درخواست کارفرما جهت اطمینان از نتیجه آزمایش منفی برای ادامه روند حضور در محل کار) و یا الزاماتی مثل موارد مسافرین پروازهای بین المللی، مورد آزمایش قرار می گیرند. بخش مهمی از بار مراجعه به آزمایشگاه‌های بخش خصوصی را این گروه تشکیل می‌دهند.
گسترش غربالگری ناقلان بدون علامتِ کرونا
وی ادامه داد: برای گسترش هر چه بیشتر آزمایش برای افراد بدون علامت و در راستای شناسایی زودهنگام ناقلان، برنامه‌هایی پیشنهاد شده و اجرای آنها در دستور کار است. به عنوان مثال آزمایش صاحبان حِرَف و کسب و کارهای خاص که به دلیل شرایطشان ممکن است ریسک بالاتر و نقش بیشتری در انتقال بیماری داشته باشند و یا کسانی که بیشتر در مواجهه با مردم هستند مثل رانندگان وسایل نقلیه عمومی، از این دسته هستند.
اهمیت انجام دوره‌ای آزمایش برای شاغلین بعضی از کسب و کارها
سمیعی ادامه داد: انجام دوره‌ای آزمایش برای شاغلین بعضی کسب و کارها، مثلا هفته‌ای یکبار، حتما میتواند در قطع زنجیره انتقال بیماری مفید باشد. با طرح این مثال لازم است ضمن افزایش ظرفیت آزمایشگاهی برای پاسخگویی وسیع و سریع، شرایطی فراهم شود تا از تجمع افراد متقاضی در محل نمونه برداری جلوگیری شود. در کنار راهکارهای پیشگیرانه برای کاهش ریسک انتقال ویروس در سطح یک جامعه فعال، مثل دورکاری، لازم است از هر امکان دیگری که احتمال انتقال و تکثیر ویروس را کاهش میدهد، استفاده کنیم تا از طرفی تعداد مبتلایان و ناقلین کاهش یابد و از طرف دیگر بروز جهش و تغییرات ژنتیکی در ویروس که متعاقب انتقال صورت می‌گیرد، کاهش یابد؛ طبیعتا برای محقق شدن این هدف یا باید واکسیناسیون به سرعت اتفاق افتد یا مردم تماس نزدیک با هم و ریسک مواجهه با ویروس را کاهش دهند. این موضوع امکان پذیر نیست مگر با رعایت پروتکل‌های پیشگیرانه بهداشتی که اهمیت آنها تا پیش از پیشرفت روند واکسیناسیون و تکمیل روند آن ضروری است.
پیشنهاد ایجاد مراکز نمونه برداری متعدد در پارک‌ها و فضاهای مشابه
وی با بیان اینکه مهمترین مرحله در فرآیند آزمایش که ریسک انتقال ویروس را افزایش میدهد نمونه برداری است، تصریح کرد: در راستای کاهش احتمال انتقال ویروس و بیماری از طریق افراد بدون علامت و برای آنکه فضای کافی برای انجام نمونه برداری وجود داشته باشد، طرح‌های مبتنی بر اخذ نمونه در مراکز نمونه برداری وسیع مثلا در پارک‌ها و فضاهای مشابه و انتقال نمونه به آزمایشگاه‌ها پیشنهاد شده است. در صورت ایجاد مراکز نمونه برداری متعدد، از طریق توسعه کمی خدمات آزمایشگاهی، بدون افزایش ریسک ناشی از مراجعه به مراکز آزمایشگاهی با فضای محدود و کاهش ریسک انتقال ویروس در اثر تجمع، به مدیریت بیماری کمک می‌کنیم. در این زمینه هم نیروی انسانی آزمایشگاهی و هم ظرفیت آزمایشگاهی کافی برای انجام این کار را در دسترس داریم. در واقع در اجرای چنین برنامه‌ای متقاضی آزمایش که ممکن است مشمول آزمایش دوره‌ای باشد، میتواند از طریق ثبت نام در سامانه یا وب‌سایت مشخصی، تمایل خود به انجام آزمایش را ثبت کرده و علاوه بر نوبت‌گیری، محل مراجعه را برحسب نشانی محل اقامت یا کار تعیین کند.
سمیعی با اشاره به اینکه متقاضی پس از مراجعه مورد نمونه برداری قرار گرفته و نمونه او به آزمایشگاه منتقل می‌شود تا مورد آزمایش قرار گیرد، تاکید کرد: از آنجا که امکان اختصاص کد رهگیری یکتا به هر درخواست و نمونه وجود دارد، نتیجه آزمایش فرد به راحتی از طریق همان سامانه به او گزارش می‌شود. این نتیجه می تواند به QR کد محل کسب و کار او نیز متصل شود. در بعضی کشورها افراد برای مراجعه به فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ، آرایشگاه‌ها و سایر مراکز که امکان انتقال ویروس در آنها زیاد است، لازم است قبلا آزمایش داده باشند و از نتیجه منفی آنها اطمینان حاصل شده باشد. از این طریق میتوان ریسک حضور ناقلان بی علامت را در اماکن عمومی کاهش داد.
وی افزود: در اجرای چنین برنامه‌هایی شهرداری‌ها و مراکزی که به فضای استاندارد یا مناسب برای نمونه برداری که در آنها تجمع مراجعین با اجرای پروتکل‌های پیشگیرانه قابل مدیریت است، نقش موثری دارند. از این طریق میتوان از آزمایشگاه‌های خصوصی که به دلیل محدودیت فضا نمی‌توانند شرایط نمونه برداری استاندارد را تامین کنند، استفاده کرد. مشارکت آزمایشگاه‌ها برای انجام آزمایش و پشتیبانی تولید کنندگان برای کاهش بار مالی ناشی از آزمایش گسترده، بسیار حائز اهمیت است.
شروط انجام تست کرونا در مطب پزشکان
وی درخصوص برنامه‌های انجام آزمایش تشخیص سریع در مطب پزشکان و دندان پزشکان، بیان کرد: بالاترین ریسک در جریان کلی آزمایش، مربوط به مرحله نمونه برداری از بیمار است و شرط ضروری برای نمونه برداری در مطب در اختیار داشتن فضایی است که در آن تهویه طبیعی وجود داشته باشد. نکته مهم دیگر این است که ناقل ویروس کووید۱۹ یا مبتلا به آن در مراجعه به مطب شانس کمی برای انتقال ویروس به سایرین را داشته باشد. این موضوع در مراکز ۱۶ و ۲۴ ساعته منتخب کووید۱۹ در حوزه بهداشت مورد توجه قرار می گیرد؛ بطوریکه مراکز منتخب کووید ۱۹ از مراکزی که سایر خدمات بهداشت در آنها ارائه می‌شود، جدا شده‌اند و جریان‌های کاری مختلف بر حسب ریسک در آنها مستقل و مجزا شده است.
سمیعی در این باره گفت: مطب و جریان کاری آن هم باید به شکلی باشد که ریسک آلودگی افراد کم شود. عامل مهم دیگر رعایت استانداردها و شیوه درست نمونه‌گیری، انجام آزمایش و ثبت نتایج در سامانه‌های وزارت بهداشت است. ثبت نتایج به وزارت بهداشت کمک می‌کند که اقدامات بعدی به خصوص ردیابی تماس را به طور موثری انجام دهد. در شرایطی که فرد مبتلا به مطب مراجعه کند و سپس از مطب، با وسایل حمل و نقل عمومی به آزمایشگاه یا هر نقطه دیگر مراجعه می‌کند و در جامعه به گردش در می‌آید، ریسک انتقال بیماری به سایرین افزایش می‌یابد از این رو می‌خواهیم اگر پزشک از روی علائم بیماری تشخیص داد که فردی مشکوک یا مبتلا به کووید۱۹ است، بتواند در همان مطب تکلیف بیمار را روشن کند.
وی، سازمان نظام پزشکی را از ارکان این برنامه معرفی و تصریح کرد: در واقع درخواست پزشکان متقاضی از آنجا شروع می‌شود. معاونت‌های درمان و بهداشت و واحدهای وابسته به آنها بقیه مراحل را که شامل آموزش می‌شود، انجام می دهند. اداره کل تجهیزات پزشکی نیز فهرست کیت‌های تشخیص سریع آنتی ژن و زنجیره تامین آن را مشخص کرده است. پزشک یا دستیار صاحب صلاحیت او میتواند در یکی از مراکز شبکه بهداشت آموزش لازم را دیده و از عملکرد صحیح در نمونه برداری و انجام آزمایش نیز اطینان حاصل شود.
هزینه تست سریع کرونا در مطب پزشکان
مدیرکل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، گفت: برنامه‌ریزی‌های این کار پیش از سال نو انجام شد و بسته آموزشی مطب‌ها را هم تهیه شده است. در سال قبل قیمت هر کیت از سوی اداره کل تجهیزات پزشکی حدودا ۶۵ هزارتومان و هزینه دستمزد انجام تست توسط پزشک حدودا ۲۰ هزارتومان اعلام شد. برای این طرح متخصصان داخلی، عفونی، عمومی، ریه و دندانپزشکان می‌توانند اعلام آمادگی کنند تا در مطب‌های خود آزمایش تشخیص سریع آنتی ژن کووید-۱۹ را انجام دهند.
توفیق ایران در شرایط تحریم
نظام سلامت در میانه جنگی واقعی و ظالمانه
وی در ادامه صحبت هایش با تاکید بر دستاوردهای ارزشمند ایران در زمینه توسعه تشخیص آزمایشگاهی طی پاندمی، اظهار کرد: پیشرفت‌های ما علی‌رغم تمام تحریم‌های ضالمانه و فلج کننده و محدودیت‌هایی که حتی ما را از دسترسی به برخی اقلام ضروری محروم می‌کرد، برای همه تعجب آور است. ایران تنها کشوری در جهان است که در شرایط تحریم، به همت آزمایشگاهیان کشور و شرکایشان در سایر حوزه ها از جمله تحقیق و توسعه و تولید، با برنامه ریزی وزارت بهداشت، نه تنها خدمات خود را به تدریج افزایش میدهد بلکه موفق به توسعه زیر ساخت‌های خود شده است. البته هنوز هم در شرایط خوبی قرار نداریم و به معنای واقعی نظام سلامت را در میانه یک جنگ واقعی و ظالمانه حس می‌کنیم.
اهمیت رصد موتاسیون‌های ویروس کرونا
وی با اشاره به اینکه پس از ورود گونه جهش یافته انگلیسی ویروس کووید۱۹ به کشور برای شناخت اینکه فرد به نوع رایج یا نوع جهش یافته مبتلا شده است به انجام آزمایش ژنتیکی نیاز بود، تصریح کرد: اهمیت مطلع بودن از موتاسیون‌های ویروس از آنجا نشات می‌گیرد که اصولا جهش یک وسیله تنازع بقا برای ویروس‌ها است و از موتاسیون همیشه برای تطبیق خود با شرایط استفاده می‌کند. بروز جهش در ویروس در هر نقطه جغرافیایی که در آن در حال گردش است و هر بیمار، امری طبیعی بوده و حتماً در ایران هم جهشی همانگونه که در برزیل، آفریقای جنوبی، هند و غیره اتفاق افتاده شاهد هستیم. اهمیت مطلع بودن از اینکه افراد به چه نوع از ویروس مبتلا شدند به این علت است که بتوانیم، از هر راه ممکن جلوی گسترش نوع جهش یافته ویروس در جامعه، خصوصا وقتی عواقب بدی دارد را بگیریم. وقتی انتشار آن به حدی باشد که کل کشور درگیر شود دیگر لزومی به آزمایش ژنتیکی وسیع نیست، اما باید تغییرات و تاثیر تغییرات رصد شود.
بیش از ۱۰۰هزار تست روزانه کرونا در موج چهارم
وی درباره میزان ظرفیت روزانه انجام تست کرونا در کشور، تاکید کرد: در گزارش‌های معاونت بهداشت از تعداد آزمایش‌های انجام شده در ارتباط با موج چهارم به بیش از ۱۰۰ هزار تست روزانه هم رسیده‌ایم که سهم بیشتر مربوط به استفاده از رپید تست در مراکز منتخب و تیم‌های سیار است. از سال گذشته در راستای تقویت پاسخ آزمایشگاهی به همه گیری کووید۱۹ پروژه‌ای با مشارکت و پشتیبانی سازمان جهانی بهداشت اجرا شد که در آن زیرساخت لازم برای تقویت معاونت‌های بهداشت دانشگاه‌های مرکز استان و برخی دانشکده های منتخب برای انجام روزانه ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ آزمایش تشخیص مولکولی تجهیز شده‌اند. به این طریق خواهیم توانست ظرفیت انجام آزمایش روزانه را افزایش دهیم. در طراحی و اجرای این پروژه تجربه هر ساله ما و دستگاه‌های ذی‌ربط در اجرای مراسم اربعین حسینی مورد توجه قرار گرفته است. در ایام اربعین حسینی از تمام نقاط کشور و حتی کشورهای همجوار زائرین به سمت کشور عراق می‌روند و پس از پایان ایام به مبداء خود بازمیگردند. بنابراین مهم است که در شرق و غرب کشور امکانات و تجهیزات آزمایشگاهی برای پاسخ آزمایشگاهی به موقع در اختیار داشته باشیم.
تست PCR در بخش خصوصی ۳۵۰هزار تومان
تست سریع کرونا رایگان و فقط در بخش دولتی
مدیرکل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت درباره هزینه انجام تست کرونا، گفت: آزمایش تشخیص مولکولی در بخش دولتی و خصوصی هر دو انجام می‌شود. آزمایش تشخیص مولکولی هم در مراکز دولتی رایگان و در مراکز خصوصی حدود ۳۵۰ هزار تومان است. بر اساس اعلام سخنگوی محترم وزارت بهداشت تاکنون بیش از ۱۴ میلیون آزمایش تشخیص مولکولی در کشور انجام شده است. به تشخیص وزارت بهداشت آزمایش تشخیص سریع آنتی ژن ویروس کووید۱۹ فعلا تنها در بخش دولتی و در حوزه بهداشت انجام می‌شود و رایگان است. در صورتیکه انجام این آزمایش در آزمایشگاه‌های خصوصی مجاز شود، برآورد می‌کنیم که هزینه آن بیش از هزینه‌ای که برای انجام آن در مطب تعیین و اعلام می‌شود، نباشد.
انتهای پیام