مخاطرات طبیعی با انواع گوناگون و گستره نفوذشان، به عنوان پدیده‌هایی تکرار شدنی و مخرب، همواره در طول حیات کره زمین وجود داشته‌اند و پس از پیدایش بشر نیز همیشه خطری جدی برای انسان بوده‌اند. مخاطرات طبیعی حوادثی ویرانگر و ناگهانی‌اند که هر لحظه در جهان امکان وقوع دارند و برآیند آن خسارات جانی و  مالی عمده است. عواقب آن ممکن است درازمدت و حتی برگشت ناپذیر باشد.

زلزله خسارت‌های اقتصادی، اجتماعی و محیطی گسترده‌ای را بر جوامع تحمیل می‌کند

 هیچ جامعه‌ای نمی‌تواند ادعای مصونیت از مخاطرات طبیعی را داشته باشد و انسان‌ها همواره با تاثیرات ذهنی و عینی زیان‌بار آن مواجه‌اند. وقوع مخاطرات طبیعی منجر به بروز تغییرات در شرایط زیست محیطی می‌شود که این نیز به نوبه خود به گسسته شدن روند زندگی عادی مردم و بروز تاثیرات مخرب بر سکونتگاه‌های آن‌ها می‌انجامد و خسارت‌های اقتصادی و اجتماعی و  محیطی گسترده‌ای را بر جوامع تحمیل می‌کند.

تهدید زلزله در نواحی شهری در سطح جهانی در حال گسترش است

زلزله مخرب‌ترین پدیده طبیعی بوده و به علت گستردگی قلمرو، کثرت وقوع و همچنین وسعت و شدت خساراتی که وارد می‌سازد یکی از شناخته شده ترین بلایای طبیعی جهان است. شواهد نشان می‌دهد که تهدید زلزله در نواحی شهری در سطح جهانی در حال گسترش است و این تهدید با روند افزایشی، از مسائل شهری کشورهای در حال توسعه است. کاهش آسیب‌پذیری جوامع شهری در برابر زلزله زمانی به وقوع خواهد پیوست که ایمنی در برابر زلزله در تمام سطوح برنامه ریزی مدّ نظر قرار گیرد. در این میان سطح میانی برنامه‌ریزی کالبدی یعنی شهرسازی یکی از کارآمدترین سطوح برنامه ریزی برای کاهش آسیب پذیری دربرابر زلزله است.

۹۵  درصد کل قربانیان بلایای طبیعی در دنیا از کشورهای در حال توسعه هستند

بر اساس مطالعات حدود ۹۵ درصد کل قربانیان بلایای طبیعی در دنیا از کشورهای در حال توسعه تخمین زده می‌شود و تلفات ناشی از این گونه حوادث در این کشورها ۲۰ برابر بیشتر از حوادث مشابه درکشورهای توسعه یافته است. زلزله در هر سال بیش از یک میلیون بار در سراسر جهان به وقوع می‌پیوندد. مطالعات نشان می‌دهد که این بحران طبیعی در قرن بیستم بالاترین میزان خسارت اقتصادی را در بین سایر بحران‌ها بر جوامع انسانی وارد کرده است، به علاوه با تعداد ۱۸۱۶۱۱۹ نفر کشته و ۱۱۴۷۶۷۶ مجروح و ۸۹۵۳۲۹۶ بی‌خانمان در رتبه دوم بعد از سیل در بحران‌های با منشا طبیعی قرار دارد.

موقعیت جغرافیایی کشور ایران علی‌رغم آنکه موجب بهره‌مندی از منابع و ثروت‌های طبیعی و زیرزمینی شده، سبب قرار گرفتن آن در معرض یکی از مخرب‌ترین و در عین حال غیرقابل پیش‌بینی‌ترین پدیده‌های طبیعی یعنی زلزله نیز شده است.

۶ درصد تلفات انسانی کشور ما در ۲۵ سال گذشته ناشی از زلزله بوده است

بر پایه آمارهای رسمی در ۲۵ سال گذشته، ۶ درصد تلفات انسانی کشور ما ناشی از زلزله بوده است. زلزله‌هایی همچون زلزله بم شاخصی از میزان آسیب‌پذیر بودن  ایران در مناطق شهری است. زلزله بویین زهرا، اردبیل، و زلزلة سنگین بم هرکدام هزاران کشته بر جای گذاشتند. تنها زلزله بم بیش از ۳۰۰۰۰ کشته، ۱۰۰۰۰ زخمی، بیش از ۱۰۰۰۰۰نفر بی‌خانمان داشت و بیش از ۸۰ درصد از شهر را تخریب و تمام زیرساخت‌های شهری را از بین برد و بیش از ۸۰۰  میلیون دلار خسارت بر جای گذاشت.

مطالعات نشان می‌دهند که از پدیده‌های عمده ناپایدار کننده شهری به ویژه در کشورهای در حال توسعه، گونه‌ای از شهرنشینی با مشکلات حاد موسوم به اسکان غیررسمی است که بنابر مشاهدات جهانی در حال گسترش فزاینده است. اینگونه سکونتگاه‌ها هر چند جلوه‌ای از فقر است؛ اما بازتاب کاستی‌ها و نارسایی‌ها محسوب می‌شوند. طبق گزارشات سازمان ملل سکونتگاه‌های غیررسمی به عنوان چالش هزاره سوم خواهد بود. براساس بررسی‌های انجام شده حدود ۴۲ درصد از جمعیت شهرنشین کشورهای جهان سوم در سکونتگاه‌های غیررسمی ساکن هستند. سکونتگاه‌های غیررسمی، بافت‌هایی هستند که بیشتر در حاشیه شهرها و کلان‌شهرها قرار دارند و خارج از برنامه رسمی توسعه شکل گرفته‌اند.

بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی بیشتر از سایر بافت‌ها در معرض خطر زلزله قرار دارند

بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی بیشتر از سایر بافت‌ها در معرض خطر زلزله قرار دارند؛ این بافت‌ها به دلایل عدم رعایت معیارهای فنی و مهندسی در ساخت بنا، قرارگیری در اراضی شیبدار، شبکه ارتباطی ناکارآمد، کمبود فضاهای باز و سبز، کمبود تأسیسات و تجهیزات شهری و غیره بیشتر در معرض آسیب‌پذیری هستند.

راهکارهای متفاوتی برای مقابله با آثار زلزله و کاهش آسیب‌پذیری در برابر آن وجود دارد ولی چنانچه مدیریت علمی و عملی مناسب در برخورد با مخاطرات طبیعی موجود نباشد، خسارت‌های ناشی از آن‌ها چندین برابر خواهد بود. آنچه از این زلزله یک فاجعه می‌سازد، عدم پیشگیری از تأثیر آن و عدم آمادگی برای مقابله با عواقب آن است و تا زمانی که زیستگاه انسان در برابر زلزله تضمین کافی نیافته باشد، لاجرم باید منتظر عواقب خسارت‌زای آن بود.

منابع:

*رجبی، م و دیگران. (۱۳۹۷). «پهنه‌بندی آسیب‌پذیری مخاطرات طبیعی و ژئومورفولوژیکی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان سقز مطالعه موردی سیل و زلزله. مجله پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی. صص:۱۸۳-۱۹۵.

*حاجی نژاد،  علی و دیگران. (۱۳۹۴).«بررسی عوامل مؤثر برآسیب پذیری ناشی از زلزله در مناطق شهری دارای سکونتگاه‌های غیررسمی با استفاده ازGIS  مطالعه موردی مناطق ۱ و ۵ شهر تبریز. مجله مخاطرات محیط طبیعی. شماره ۶. صص:۵۶-۳۳.

*طبیبیان، م و دیگران. (۱۳۹۷). «ارزیابی آسیب‌پذیری بافت‌های مسکونی در برابر زلزله و راهکارهای  کاهش آسیب‌پذیری». فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهری. شماره ۲۷. صص:۱۱۲-۹۳.

انتهای پیام