به گزارش ایسنا، از آغاز دهه ۷۰ و کاهش شمار کودکان در اثر کاهش سطح باروری، سهم گروه سنی زیر ۲۰ سال به سرعت رو به کاهش گذاشته و در غیاب افزایش سهم جمعیت ۶۵ سال و بالاتر، نسبت بار تکفل به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. در این زمان جمعیت به سمت دوره و شرایط جدیدی به نام پنجره فرصت جمعیتی حرکت کرده است.
آمارها نشان می دهد از دهه ۱۳۹۰ تا آغاز دهه ۱۴۲۰ جمعیت ایران در اوج وضعیت مطلوب خود در جریان گذار سنی قرار دارد. از آغاز این دهه پنجره فرصت جمعیتی به تدریج رو به بسته شدن می‌رود. به بسته شدن پنجره جمعیتی به ویژه از دهه ۱۴۵۰ دوباره جمعیت ایران به سمت شرایطی مشابه پیش از گذار سنی، یعنی سال‌های قبل از دهه ۱۳۷۰ برمی‌گردد. با این تفاوت که در شرایط پیش از گذار، سهم جمعیت کودکان بالاتر و سهم جمعیت ۶۵ سال و بیشتر، پایین بود. اما در شرایط پس از گذار سنی جمعیت، سالمندان با سهم جمعیت کودکان رقابت می‌کند. در دوره پنجره جمعیتی حجم و سهم افراد در سنین تولید و فعالیت افزایش یافته و به حداکثر خود می‌رسد. برای بالفعل شدن این سرمایه بالقوه لازم است شناخت درستی از ویژگی‌ها و مزایای جمعیت وجود داشته باشد و امکانات و بسترهای لازم در سایه مدیریت و برنامه‌ریزی خوب برای استفاده از این شرایط فراهم شود.
افزایش جمعیت فعال در تمام استان‌های کشور
در طول سه دهه اخیر یعنی از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵ نسبت جمعیت زیر ۱۵ سال کشور از ۴۵.۵ درصد به ۲۴ درصد کاهش یافته است. در مقابل سهم جمعیت در سنین فعالیت یعنی ۱۵ تا ۶۴ سال طی این مدت از ۵۱.۵ درصد به ۷۰ درصد افزایش داشته است. در یک دهه اخیر میانگین سنی جمعیت کشور از ۲۴.۷ به ۳۱.۱ سال افزایش یافته و علاوه بر آن، پنج سال به میانگین سنی جمعیت کشور افزوده شده است؛ در حال حاضر این رقم از ۲۵ سال در سال ۱۳۸۵، به ۳۰ سال در سال ۹۵ افزایش یافته است. تغییرات در ساختار سنی جمعیت نیز برای تمام استان‌های کشور با نوساناتی کاملا مشهود است. در دوره پنج ساله ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ در تمام استان‌ها نسبت جمعیت زیر ۱۵ سال کاهش و در مقابل نسبت جمعیت در سنین ۱۵ تا ۶۴ سال و سنین سالمندی ۶۵ ساله و بالاتر افزایش یافته است. بیشترین نسبت جمعیت زیر ۱۵ سال در ایران مربوط به استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان است. بیشترین سهم جمعیت در سنین فعالیت به استان‌های تهران و البرز - به دلیل مهاجرپذیری بالا - تعلق داشته است. همچنین بیشترین نسبت سالمندی جمعیت گروه سنی ۶۵ سال و بالاتر در این دوره متعلق به به استان گیلان بوده است.
موج‌های جمعیتی و جریانات کوهورتی دو مفهوم کلیدی جمعیت شناسی با دلالت‌ها و پیامدهای متعدد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هستند. در ایران کنونی گذار و جایگزینی کوهورتی با تورم جوانی جمعیت، مشخص و برجسته است. در سال ۱۳۹۰ نزدیک به یک سوم جمعیت کشور را جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله تشکیل می‌داد. هرچند نسبت جمعیت جوان به یک چهارم جمعیت کشور در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است، با این حال افزایش در تعداد و سهم جمعیت جوانان پدیده منحصر به فردی در تاریخ اجتماعی و جمعیتی ایران محسوب می‌شود. به علاوه تغییرات جمعیتی جوانان با تغییرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی همراه بوده است. بیشتر وقایع و رفتارهای جمعیتی در طول سال‌های دوره جوانی رخ می‌دهد. در این دوره بیشترین تغییرات زندگی مانند اتمام و ترک تحصیل، ورود به بازار کار، گذار به دوره بزرگسالی، ازدواج و تشکیل خانواده، تجربه والدینی، طلاق، رفتارهای پرخطر، مهاجرت و غیره رخ می‌دهد. جمعیت جوان کشور از ویژگی توسعه‌ای مانند تحصیلات عالی، آگاهی و مهارت برخوردار است که می‌تواند منشاء تحولات اقتصادی و اجتماعی باشد. با در نظر داشتن منافع بالقوه این تجربه جمعیتی در کشور، چنین ساختار جمعیتی به پنجره یا سود جمعیتی تعبیر می‌شود. به بیان دیگر فاز پنجره جمعیتی با تورم جوانی جمعیت و ورود حجم عظیمی از جوانان که برای شغل و انباشت سرمایه انسانی رقابت می‌کنند، آغاز می‌شود.
طبق گزارش تحولات و وضعیت جمعیت در جمهوری اسلامی ایران، پنجره جمعیتی، دوره زمانی نسبتا کوتاهی از تحولات جمعیتی یک کشور است که در آن نسبت جمعیت سنین فعالیت به حداکثر خود می‌رسد و نوعی ساختار جمعیتی مطلوب برای شتاب بخشیدن به رشد اقتصادی فراهم می‌شود. در حال حاضر سهم جمعیت سنین فعالیت در ایران افزایش یافته و به حداکثر خود یعنی ۷۱ درصد رسیده است. این فرآیند باعث گشوده شدن پنجره فرصت و سود جمعیتی فراروی اقتصاد کشور شده است. بر اساس شاخص‌ها و معیارهای مختلف مانند کاهش بار تکفل، افزایش سهم و رشد جمعیت سنین فعالیت، ایران در نیمه دهه ۱۳۸۰ وارد فاز پنجره جمعیتی شده است. این فاز وضعیتی موقت است. اندازه و زمان‌بندی پنجره جمعیتی به روندهای گذشته مرگ و میر و باروری وابسته است. علاوه بر آن نباید از نقش مهاجرت غافل شد. بر این اساس فاز پنجره جمعیتی ایران که در سال ۱۳۸۵ باز شده، به مدت چهاردهه باز می‌ماند و از سال ۱۴۲۵ یا ۱۴۳۰ به بعد با آغاز فاز سالخوردگی جمعیت به تدریج بسته خواهد شد. در نتیجه نسبت وابستگی سنی مجددا شروع به افزایش می‌کند.
انتهای پیام
نظرات