در دهه‌های گذشته، استفاده از فضای مجازی در بین افراد با سنین مختلف رونق بسیاری داشته است. تعداد کاربرانی که به شبکه اینترنت متصل می‌شوند، روزبه‌روز در حال افزایش چشمگیری است. درصد بسیار زیادی از کاربران اینترنتی را کودکان و نوجوانان تشکیل می‌دهند.

برخی از والدین از همان سنین کم برای کودکانشان اقدام به خرید تبلت می‌کنند. با وجود اینکه استفاده از تبلت مناسب کودکان به منظور تقویت خلاقیت، هوش و آموزش آن‌ها در زمینه‌های مختلف مزایای زیادی دارد، اما افزایش تعداد کودکانی که به فضای مجازی دسترسی دارند، می‌تواند با آسیب‌های جدی برای آنان همراه باشد.

گسترش فزاینده فضای مجازی، گرچه فرصت‌های بی‌نظیری را خلق کرده است، اما آسیب‌های آن به‌خصوص برای کودکان و نوجوانان متعدد و غیر قابل انکار بوده و در صورت نبود توجه کافی والدین، می‌تواند تهدیدی بسیار جدی برای سلامت روحی و جسمانی کودکان و نوجوانان باشد. علاوه بر این باید گفت گرچه در شرایط فعلی به دلیل غلبه شدید اهداف اقتصادی و کسب درآمد بیشتر در اپراتورها و پلتفرم‌ها، معمولی‌ترین راهکارهای حمایت از خانواده، کودکان و نوجوانان مانند سیم‌کارت کودک و نوجوان، اینترنت پاک، اینترنت قابل مدیریت دسترسی، ابزارهای کنترل والدین، مدیریت مصرف و نظام رده‌بندی سنی محتوا در ایران اجرایی نشده‌ و در بسیاری از کشورهای دنیا سال‌هاست که استفاده می‌شوند، خانواده و کودکان با کمترین حمایت در فضای مجازی به ولنگاری کشیده و رها شده‌اند، اما راهکارهای مؤثری وجود دارد که کودکان و نوجوانان را از مخاطرات فضای مجازی مصون می‌دارد.

کاوه منگلی، پژوهشگر و محقق حوزه ارتباطات و رسانه در این باره به ایسنا می‌گوید: بهتر است برای صحبت‌های تخصصی در این حوزه کلمه فضای سایبری را جایگزین کلمه فضای مجازی کنیم، همچنین باید به یاد داشته‌ باشیم که این فضا چند بعدی بوده و در چند دهه اخیر به گزینه‌ای ناگزیر در زندگی تبدیل شده‌ است که نه تنها کودکان بلکه بزرگسالان ناچار به استفاده‌اند.

وی می‌افزاید: در مبحث فضای سایبری باید توجه داشته باشیم که در حقیقت بخش‌های زیادی از زندگی و تعاملات ما وابسته به این فضا بوده و به نوعی ابعادی از زندگی ما را تشکیل می‌دهد که این ابعاد از زندگی صرفا به‌عنوان یک محصول لاکچری یا لوکس محسوب نشده و یکی از الزامات زندگی در این دوران محسوب می‌شود.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه همه افراد اکثر تراکنش‌ها و تعاملات روزمره را با اتصال به اینترنت انجام می‌دهند، ادامه می‌دهد: این مبحث درباره کودکان نیز صدق می‌کند و کرونا به ما نشان داد که کودکان در یک دوره زمانی کاملا با این ابزار توانستند هماهنگ شوند، کارهای روزمره خود را انجام دهند و نمی‌توان کودکان را از این ابزار جدا کرد.

منگلی تصریح می‌کند: چیزی که برای حضور فرزندان در فضای سایبری مهم است این است که توجه داشته باشیم آموزش مناسب، هم برای کودکان و هم برای پدر و مادر و ایجاد قوانین مناسب در این حوزه الزامی است.

وی با اشاره به آسیب‌های فضای سایبری می‌گوید: هنگاهی که راجع به آسیب‌های فضای مجازی صحبت می‌کنیم باید متصور شویم که به طور مثال کودک ۷ تا ۱۲ ساله  را در جامعه رها کرده‌ایم و نمی‌دانیم چه اتفاقاتی در انتظار او است.

این پژوهشگر ادامه می‌دهد: هر اتفاقی امکان دارد که برای فرزندان ما حادث شود، همچنین می‌دانیم که کودکان در این بازه سنی، کودکی بی‌دفاع محسوب شده و هنگامی که در معرض جامعه قرار می‌گیرند بدون کنترل و نگهداری‌های لازم هر اثری را می‌پذیرند.

منگلی با تاکید بر نقش خانواده‌ توضیح می‌دهد: نباید فراموش کنیم که در فضای اجتماعی و فیزیکی آسیب‌ها به راحتی قابل مشاهده‌اند، اما در فضای سایبری کودکان در عین حال که به‌صورت فیزیکی در کنار ما هستند، با قرار گرفتن در فضای مجازی در معرض اصلی‌ترین خطرات قرار می‌گیرند، اما پدر و مادر گمان می‌کنند که بر کودک خود کنترل و نظارت دارند که این طور نیست.

وی با همانندسازی فضای سایبری به سیاهچاله تصریح می‌کند: هنگامی که کودکان در مقابل یک دستگاه ارتباطی قرار می‌گیرند، در واقع در مقابل یک سیاهچاله قرار گرفته‌اند و باید توجه داشته باشیم که با ایجاد سهولت در ارتباطات با کدام فرد از اقصانقاط جهان در حال گفت‌وگو بوده و این فرد دارای چه شخصیت و جایگاه اجتماعی است.

این محقق با بیان اینکه در کشور ایران قوانین به‌صورت مکتوب در آیین‌نامه‌های اجرایی وجود داشته، اما به‌صورت فیزیکی نظارتی وجود ندارد، می‌افزاید: این مسئولیت بر عهده پدر و مادرها بوده تا با آگاهی لازم و کاربرد و آسیب‌های فضای سایبری فرزندان را بدون محدودسازی کنترل کرده و محافظت کنند.

منگلی در رابطه با قوانین بازدارنده توضیح می‌دهد: یکسری قوانین بازدارنده و محدود کننده در اکثر کشورها وجود داشته و اجرا می‌شود که این قوانین تخصصی در حوزه‌های بازی و شبکه‌های اجتماعی وضع شده است، اما خانواده به‌عنوان مهم‌ترین نهاد جامعه مسئولیت بیشتری در رابطه با حفاظت از اعضای خود در ارتباط با فضای مجازی داشته و والدین به صرف اینکه قوانینی وجود دارد نباید بدون کنترل کودکان را در این فضا رها کنند.

وی می‌افزاید: در کشورهای پیشرفته پدر و مادر مکلفند با نرم افزارهای داخلی از کودکان خود مراقبت کنند و به میزان و نحوه دسترسی کودکان خود نظارت داشته باشند، نرم افزارهایی وجود دارد که وظیفه دارند نظارت والدین را بر فرزندان محقق کنند و والدین می‌توانند با نصب آن‌ها بر وسیله الکترونیک فرزندان نظارت داشته و شاهد تعاملات، موارد جست‌وجو شده، تراکنش‌های انجام شده، آگاهی از مضمون گفت‌وگوها و دانلودها باشند.

منگلی با بیان اینکه آسیب و مزیت‌های فضای مجازی جزو مقوله‌های در هم‌ تنیده بوده است، خاطرنشان می‌کند: نمی‌توانیم فرزندان را از تکنولوژی محروم کنیم، اما نوع استفاده از آن مهم بوده، نحوه استفاده بستگی به نوع جامعه و خانواده دارد و در مجموع با داشتن یک نگرش کلی متوجه می‌شویم مزیت و محدودیت‌های فضای مجازی تابعی از آگاهی‌های خانواده و جامعه بوده و خانواده بیش از هر نهادی باید مسئول و ابزار شناس باشد، زیرا که ابزارها برای تسهیل بخشی و کارایی بیشتر در اختیار ما قرار دارند.

منیره ناجی‌، مشاور کلنیک اداره کل آموزش‌وپرورش استان اصفهان نیز در این باره اظهار می‌کند: آمار دقیق از تعداد کودکانی که به اینترنت متصل می‌شوند در دسترس نیست، اما با توجه به ارتباطی که با دانش‌آموزان ابتدایی، معلمان و والدین داریم در حالت خوشبینانه حدودا ۵۰ الی ۶۰ درصد از کودکان به اینترنت دسترسی داشته و فعالیت‌هایی از قبیل دانلود کردن فیلم و موسیقی، خرید کردن یا به اشتراک گذاشتن مطالب در فضای مجازی دارند.

وی می‌افزاید: درحال حاضر و با وجود پشت سر گذاشتن تجربه بیماری کرونا استفاده از فضای مجازی بسیار پررنگ‌تر شده و در اکثر اوقات به‌صورت آنلاین درحال استفاده از فضای مجازی بوده و فعالیت داریم، بنابراین باید بتوانیم آموزش‌های صحیح را به طور مناسب در اختیار دانش‌آموزان، والدین و معلمان قرار دهیم.

مشاور کلنیک اداره کل آموزش‌وپرورش استان اصفهان در ادامه پیرامون فرصت‌های فضای مجازی ادامه می‌دهد: یکی از مهم‌ترین فرصت‌های فضای مجازی این است که دانش‌آموزان بتوانند با آموزش صحیح مهارت‌های دیجیتالی و کسب اطلاعات لازم را داشته باشند، در راستای یادگیری در فضای مجازی آموزش‌های با کیفیت و فراتر از محتواهای ارائه شده در مدرسه را دریافت کنند و مطمئناً در طی این روند خلاقیت کودکان افزایش پیدا کرده و با قرار گرفتن در جریان تکنولوژی به نوآوری بیشتری دست‌ می‌یابند.

ناجی، پیرامون آسیب‌های فضای مجازی مرتبط با دانش‌آموزان تصریح می‌کند: در هر حال فضای مجازی یک فضای گسترده بوده و کودکان می‌توانند به هر نوع اطلاعاتی دسترسی داشته باشند، از طرف دیگر دانش‌آموزان مقطع ابتدایی یعنی سنین هفت تا ۱۲ سال به دلیل ویژگی‌های رشدی و قرار گرفتن در آستانه بلوغ بسیار آسیب‌پذیر بوده و تهدیدهای موجود اثرات بسیار شدیدتری را برای آنان ایجاد می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: یکی از تهدیدهای بزرگی که برای کودکان وجود دارد، آسیب به سلامت روان آن‌ها بوده و امکان دارد موجب بروز خشونت‌ها، آسیب در رشدهای عاطفی و اجتماعی، افت تحصیلی، اعتیاد و وابستگی به اینترنت، کاهش اعتماد به نفس، ایجاد اختلالات در خواب‌، افزایش استرس و کاهش فعالیت‌های بدنی شود، همچنین به دلیل اینکه اکثر اوقات خود را در این فضا می‌گذرانند به فعالیت‌های مهم دیگر خود کم توجهی کرده و همین امر موجب افسردگی‌ این کودکان می‌شود.

این متخصص حوزه مشاوره با اشاره به نشانه‌های اعتیاد به فضای مجازی در کودکان می‌گوید: معمولا یکی از مهم‌ترین نشانه‌هایی که کودکان معتاد به فضای مجازی دارند این است که زمان بسیار زیادی را در فضای مجازی گذرانده و ساعت‌های طولانی را در این فضا صرف می‌کنند؛ به‌صورتی که از فعالیت‌های مهم‌تری مانند تحصیل، تعاملات اجتماعی، خواب کافی باز می‌مانند، همچنین گاهی اوقات شاهد بی‌قراری کودکان هنگام دسترسی نداشتن به اینترنت هستیم که با نشان دادن پرخاشگری‌ همراه بوده، حضور در فضای مجازی را به رفت‌وآمدهای خانوادگی ارجح می‌دارند و با شرکت نکردن در تعامل با هم سالان خود به مرور زمان گوشه‌گیر می‌شوند.

ناجی با بیان اینکه اعتیاد به فضای مجازی در صورت استمرار می‌تواند منجر به دروغگویی، نداشتن عزت نفس، اضطراب، افسرگی، آسیب به وضعیت جسمانی و اسکلتی نیز شود، می‌گوید: ما هیچ وقت نمی‌توانیم زمان مشخصی را برای حضور کودکان در فضای مجازی تعیین کنیم، زیرا ویژگی‌های کودکان و نوع استفاده‌ای که دارند با یکدیگر متفاوت بوده، اما یک مقاله در آکادمی اطفال امریکا توصیه کرده که کودکان حدود پنج تا شش سال به اندازه یک ساعت در روز و کودکان شش تا ۱۸ سال بسته به نوع استفاده به‌صورت متغیر مجاز به استفاده از اینترنت‌اند.

وی می‌افزاید: می‌دانیم که استفاده مدام از وسایل الکترونیکی صحیح نیست و اینکه باید لااقل در طول روز این استفاده‌ها به‌صورت منطقی و متعادل انجام شود، همچنین قبل از خواب فعالیت در این فضا را باید به حداقل ممکن برسانیم، زیرا استفاده بیش از دو تا سه ساعت در طول روز می‌تواند آسیب زننده باشد.

این مشاور در راستای توصیه به والدین توضیح می‌دهد: اولین توصیه‌ای که به والدین باید داشت این است که والدین آگاهی‌های خود را با آگاهی‌های دانش‌آموزان هم‌تراز و چارچوبی را برای استفاده دانش‌آموزان از این وسایل تعیین کنند، این قوانین می‌تواند در مورد زمان  یا مقدار استفاده نیز وضع شود، اما نباید سخت‌گیرانه و سهل‌گیرانه عمل کرد تا کودکان بتوانند به آن متعهد باشند.

ناجی ادامه می‌دهد: والدین باید در فضای مجازی در کنار فرزندان خود حضور داشته، حتی در این مورد با آن‌ها صحبت کنند و پیرامون تهدیدهای فضای مجازی آگاهی‌های لازم را در اختیار فرزندان قرار دهند، همچنین یکی دیگر از مواردی که وجود دارد این است که والد باید بتواند از فضای مجازی درست استفاده کند، نباید فراموش کنیم که فرزندان‌ ما دقیقا مانند خودمان می‌شوند نه چیزی که در آرزوهای خود پرورانده‌ایم، پس اگر والد استفاده زیادی از فضای مجازی داشته باشد، الگوی نامناسبی برای فرزندان خود بوده و آن‌ها نیز از او پیروی می‌کنند.

وی تاکید می‌کند: ساعاتی در طول شبانه‌روز را باید قرار دهیم که خانواده کنار هم بوده و هر چقدر که والدین بتوانند ارتباط صمیمانه‌ای با کودکان خود برقرار کنند، می‌توانند به صادق بودن کودکان و بیان بدون ترس اتفاقاتی که برای آن‌ها می‌افتد کمک کند.

این متخصص با بیان راهکارهایی که منجر به وابستگی کم‌تر کودکان به فضای مجازی می‌شود، می‌گوید: بهتر است وسایل ارتباط جمعی در جایی باشد که بقیه اعضای خانواده نیز به آن دسترسی داشته و با استفاده از جایگزین کردن فعالیت‌های دیگر همچون فعالیت‌های ورزشی، هنری یا هرگونه فعالیت‌های مفیدی که علاقه دارند، به کاهش زمان استفاده از این فضا کمک کنیم.

انتهای پیام