دکتر علی اکبر شایان یگانه در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: حفاظت از منابع آبی از طریق اعمال رویکردهای بهینه و محیط زیستی، عاملی مهم در ساماندهی سکونتگاه‌های روستایی و پایداری جوامع به شمار می‌آمده است. ایرانیان از سیستم‌های متنوع انتقال و استحصال آب استفاده می‌کرده‌اند که در زمان خود منحصر به فرد بوده و به فکر استفاده بهینه از فنون بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی و ترویج آموزش بیشتر در این زمینه بوده اند.

شایان با اشاره به اینکه «برخی از این روش‌ها کاملا بومی بوده و مشابه آن در دیگر قسمت‌ها مشاهده نشده است»، تصریح کرد: حفر قنات به عنوان یکی از اصلی‌ترین روش‌های تامین آب در مناطق خشک مورد توجه زمامداران و مردم بوده است. شاید این تکنیک استحصال آب به اولین معدن‌کاوی‌های جهان برگردد. معدنچیان با ایجاد دهلیزهای زیر زمینی با شیبی کمتر از شیب سطح زمین، موفق به خارج کردن آب اضافی شده‌اند.

وی ادامه داد: جمع آوری آب باران و رواناب از جمله روش‌های دیگری است که در بهره برداری صحیح از آب‌های موجود در مناطق خشک مورد توجه قرار می‌گرفته است که طرح‌های آبخوانداری و بندسارها از آن جمله هستند. از دیگر روش‌های تامین آب در مناطق خشک می‌توان به انتقال آب از رودخانه‌ها و منابع آبی دور از دسترس اشاره کرد. انتقال آب رودخانه‌ها هر چند قدمتی به درازای صدها سال دارد ولی ضرورت طرح این موضوع از ۲۰۰ سال پیش تاکنون بیشتر احساس شده است. در بین شیوه‌های انتقال آب، روش زیر زمینی از مناسب‌ترین روش‌ها محسوب می‌شده و در اصطلاح رودآبی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

این استاد دانشگاه فرهنگیان عنوان کرد: تونل کوهرنگ برای انتقال سرشاخه‌های زاینده رود و تونل نوسود در کرمانشاه از تکنیک‌‎های عصر حاضر بشری برای انتقال آب است. استفاده از کهنه قنات‌ها در انتقال آب، راهی دیگر برای هدایت آب و انتقال آن به اراضی پایین دست و جلوگیری از اتلاف و تبخیر آن است. یکی دیگر از این روش‌ها که کاملا بومی بوده و با تدبر و تفکر افراد بومی انجام شده است احداث آبروانه است که در بخش نوده انقلاب از توابع شهرستان خوشاب خراسان رضوی چند نمونه از آن مورد استفاده قرار گرفته است. این شیوه در دو قرن اخیر تحولی را در شیوه انتقال آب در این منطقه ایجاد کرده و موضوعی مهم در هیدروژئومورفولوژی را به منصه ظهور رسانده است.

شایان در رابطه با مشخصات آبروانه گفت: آبروانه یک دریچه ورودی داشته که آب رودخانه وارد آن می شده است و یک مظهر و کوره‌ای که آب از رودخانه درون کوره هدایت و به مزارع زیر کشت انتقال داده می شده است. چندین میل چاه برای بیرون‌ریزی راحت‌تر خاک و شن و نیز غلبه بر مشکلات تنفسی در حد فاصل دریچه ورودی و مظهر، حفر شده است. حفر آبروانه بر خلاف قنات از بالا دست (دریچه ورودی) شروع شده است. بنابراین دریچه ورودی در بالادست و رودخانه اصلی که آب از آنجا منتقل می‌شود، به عنوان مادر چاه به حساب می‌آید. مردم محلی با نبوغ خود شیب انتهای مخروط‌افکنه را با قسمتی از رودخانه محاسبه کرده و با زیربری مخروط‌افکنه آب را بر روی مخروط برده‌اند. این روش از همان نوعی است که می‌توان گفت در کشور یا حتی در دنیا منحصر به فرد است. شیب آبروانه بیشتر از قنات است. برای حفاری، از لایه‌های رسوبی سست استفاده شده است. در قنات از چاه مادر تا مظهر قنات به طور پیوسته ارتفاع میل چاه‌ها کمتر می‌شده، در صورتی که در ورودی و خروجی آبروانه ارتفاع میل چاه‌ها کم و در وسط آبروانه به حداکثر می‌رسد.

وی عنوان کرد: آب انتقال یافته به روش آبروانه اغلب برای تولید گندم، جو، علوفه برای دام و گهگاهی آبیاری باغات انگور به کار گرفته می‌شده است. سست بودن بافت خاک و پیش‌بینی نکردن آب‌های زیاد باعث ریزش و تخریب آبروانه در قسمت خروجی آن می‌شود. ارتفاع این ریزش‌ها، گاهی به بیش از ۱۰ متر می‌رسد. آبروانه امروزه متروک شده است و قسمت انتهایی آبروانه پس از ریزش دچار فرسایش شدید شده و چون پوشش گیاهی ضعیفی هم دارد یک مسیل بزرگ برای فرسایش‌های بعدی شده است. پس از تخریب امروزه این منطقه دو کاربرد متفاوت پیدا کرده است، محلی برای جمع شدن بیماران معتاد و محلی برای بازدید گردشگران متخصص در رشته مربوط به جغرافیا و آبخیز داری.

این استاد دانشگاه در مورد مزیت‌های آبروانه اظهار کرد: در چند بخش عدم تبخیر آب، فناوری انتقال آب بر روی سطح مخروطه افکنه، هزینه کم، استفاده به عنوان قناتی کوچک اشاره کرد. رونق بخشیدن دامداری و کشاورزی منطقه با به زیرکشت بردن زمین‌های بایر، ایجاد رابطه‌ای معقول و منطقی با طبیعت، جلوگیری از افت سفره‌های آب زیرزمینی، دگرگون نشدن وضع آبخوان و کیفیت آن و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی از جمله مزایای دیگر این روش انتقال بوده است.

انتهای پیام