شیراز به واسطه شاخصه‌های مختلف، دارای بافت تاریخی فرهنگی گسترده، با عناصری بسیار ارزشمند است، عناصری که بعضا در گذر ایام و به دلایل مختلف، دستخوش تغییر و حتی به شکل کامل محو شده؛ اگرچه هنوز و همچنان، بناها و المان‌های فرهنگی، معماری، اجتماعی و ... متعددی در این بافت وجود دارد که موضوع احیای این بافت را به عنوان یک اولویت برای تصمیم‌گیران مدیریت شهری تمام بخش‌ها، ضروری جلوه می‌دهد.
به گزارش ایسنا، طی سال‌های گذشته، برخی رخدادها منجر به تخریب و تغییر در بافت تاریخی شیراز شده است؛ بافتی که مدت‌هاست نبض زندگی در رگ‌های آن نمی‌زد و زدودن رسوبات نامتوازن از بعضی شریان‌های آن هم هنوز نتوانسته حیات را به شکل کامل به این بخش از شهر بازگرداند.
نبود برنامه‌ی مدون و جامع برای احیا و توسعه منطقی بافت تاریخی فرهنگی و تامین نشدن خواسته‌های منطقی ساکنان اصلی آن طی چهاردهه، به خروج آرام و مداوم آنها از این منطقه و جایگزین شدن گروه‌های از مهاجران اعم از شهروندان سایر نقاط کشور، روستائیان فارس و دیگر استان‌ها و البته اتباع خارجی شده است.
از طرفی، ساختار خاص بافت تاریخی فرهنگی و در هم تنیدگی آن با بافت فرسوده منجر به حضور و گسترش شمار افراد آسیب دیده اجتماعی، بزهکاران و گروه‌های در معرض آسیب در این محدوده شد به گونه‌ای که علیرغم شعارها و بعضی از اقدامات اجرایی، هنوز هم شاهد رسوبات ناشی از حضور دائم یا موقت این گروه‌ها در بافت تاریخی فرهنگی شیراز هستیم.
به گزارش ایسنا، طی یک دهه اخیر، اقدامات مختلفی از سوی نهادهای مسئول، از شورا و شهرداری گرفته تا میراث فرهنگی، بسیج و دستگاه‌های مسئول در حوزه مبارزه با آسیب‌های اجتماعی، خصوصا موادمخدر، در بافت تاریخی اجرایی و منجر به سرمایه‌گذاری‌هایی خصوصا در زمینه گردشگری شده است؛ اقداماتی که با وجود مطلوبیت، هنوز تاثیرات فراگیری در بهبود وضعیت بافت تاریخی و فرهنگی شیراز نداشته.
در گفت و گو با قلندری، شهردار منطقه تاریخی فرهنگی (منطقه هشت) شیراز به بررسی ابعاد مختلف از مشکلات موجود و اقدامات و الزامات اجرایی شده و در دست اجرا برای تجدید حیات این بافت پرداخته‌ایم.
* چرا هنوز در این محدوده شاهد بقایای خانه‌های تخریب شده (به هر دلیل و بهانه) هستیم و اقدامی برای رفع نازیبایی و ناایمنی این اماکن نشده است؟
مدل کار شهرداری در بازآفرینی بافت تاریخی فرهنگی شیراز، مدلی همه جانبه است؛ یعنی کار در حوزه‌های کالبدی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ....؛ براین اساس سعی شده تا یک آفرینش جدید را با حفظ هویت این بافت مد نظر داشته باشیم.
در شیراز یک بافت تاریخی وجود دارد که طی یک دوره زمانی، در بخش‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و دیگر ابعاد دچار مشکلات خاصی شده است.
وظیفه شهرداری اینست که با کمک همین عوامل به بافت جان دوباره بدهد؛ این نگاه کلی است. اما مشخصا در مورد بقایای خانه‌ها و جداره‌های تخریب شده که مربوط به بخش کالبدی‌ست، رویکرد شهرداری محله‌محور بوده و روش کار در بازآفرینی، انجام اقداماتی متناسب با هر محله است.
محدوده شهرداری در بافت تاریخی فرهنگی، بلوک‌های کالبدی شهری نیست که بسته شده باشد، بعضا بلوک‌های قومیتی، بلوک‌های مشاغل خاص قدیمی و ترکیبی از اینها است که یک مجموعه را تشکیل داده‌اند؛ به همین دلیل رویکرد ما عملیاتی کردن اقدامات منطبق با محله‌هاست؛ همان بازآفرینی محله‌ای.
* مگر موضوع احیا و بازسازی یا حتی حذف بناها با توجه به نوع معماری یا کارکرد، متفاوت است؟
در محله‌های مختلف بافت تاریخی با چند نمونه بنا مواجه هستیم، بخشی از این بناها به لحاظ ساختار کالبدی از درون و بیرون فاقد شرایط مناسب است؛ برخی بناها از درون دچار تخریب شده و شهرداری هم به دلیل آنکه منع قانونی برای ورود دارد، تنها معطوف فضای بیرونی خواهد بود و در مورد فضای درونی نهایتا می‌تواند عوامل تشویقی را فراهم کند.
در این زمینه عوارض در تمام بخش‌ها غیر از تجاری، تخفیف ۱۰۰ درصدی دارد؛ البته اگر بنایی از درون تخریب دارد اما شاکله بیرونی آن خوب باشد، به سمت استحکام بنا حرکت می‌کنیم تا خطری برای مردم ایجاد نکرده و شکل اصلی بنا اگر بنای تاریخی باشد، حفظ شود.
اما در بعضی موارد که جداره‌های بنا در گذرها تخریب شده باشد، کار مرمت و زیباسازی را در دستور کار داریم؛ در این موضوع گذر نارنجستان و بازارچه فیل را می‌توان مثال زد.
این موضوع را باید مد نظر داشت که در بافت تاریخی فرهنگی از ۱۲ هزار نقطه‌ی شناسایی شده فقط ۱۲۰۰ نقطه با ارزش تاریخی است؛ اگرچه با کاوش کردن نقاط بیشتری شناسایی خواهد شد، اما حدود ۱۰ درصد بافت فرسوده در شیراز ارزش تاریخی دارد. البته نه اینکه ۹۰ درصد دیگر ارزشمند نیست، بلکه ارزش‌ها تفاوت دارد و در موضوع تاریخی نمی‌گنجد. مثلا اگر در گذر نارنجستان ۵ بنای با ارزش تاریخی داشته باشیم ۱۰ برابر این تعداد بناهای با ارزش متفاوت داریم، به این صورت حتی اگر در مجاورت گذرهایی مثل نارنجستان یا هفت‌پیچ، ساختمان‌های مدرنی هم احداث شود، باز هم هویت و ارزش خاص خود را دارد.
* در مورد بناهایی که بدنه بیرونی تخریب شده یا کاملا از بین رفته، چه اقدامی انجام شده است؟
در بعضی از ابنیه موجود در بافت، بدنه بیرونی ساختار مناسبی ندارد یا به کل تخریب شده است؛ در این موارد ناگزیر از تجدید بنای ساختار بیرونی هستیم، در این موارد اگر بناهای تاریخی ارزشمند باشد، البته با مجوز میراث فرهنگی اقدامات اجرایی می‌شود.
در بافت بناهایی هم وجود دارد که بخشی از بدنه بیرونی یا کل آن براثر مرور زمان یا هر عاملی، تخریب شده و نه تنها نمای بیرونی مناسبی ندارد بلکه به واسطه دسترسی به محوطه درونی، بعضا به مامنی برای بزهکاران و آسیب‌دیدگان اجتماعی شده است؛ شهرداری حتی‌المقدور سعی کرده که پوششی برای اینگونه بناها ایجاد کند تا داخل بنا غیرقابل دسترس باشد؛ در اکثر موارد مالک خصوصی حاضر به انجام این کار نیست.
* بناهایی هم در بافت وجود دارد که بخشی از آن به دلیل اجرای طرح‌های توسعه‌ای و براساس برنامه‌ای مشخص تخریب شده است، شهرداری برای این مورد چه برنامه‌ای دارد؟
یک‌سری بناها به خاطر اقدامات عمرانی نظیر تعریض معبر و ... به ناچار دستخوش تغییر شده بخشی از بنا تخریب می‌شود، نظیر این موارد در نقاط مختلف بافت دیده می‌شود که بقایایی از طاقچه، شومینه و ... ساختمان باقیمانده، در این موارد عموما نگاهی که وجود دارد، برداشتن این بقایا و اجرای بلاستر است، اگرچه شخصا موافق چنین اقدامی نیستم و ترجیح می‌دهم که تک تک موارد احیا شده و حس درونی خانه را در بیرون هم ایجاد و احیا کنیم، نمونه این کار در کوچه ذغالی‌ها مد نظر قرار گرفته است.
* به طور کلی در خصوص بازآفرینی بافت تاریخی طرح جامع و مشخصی وجود دارد؟
متاسفانه هیچ‌وقت هیچ گروه علمی، هیچ طرح جامعی را برای بافت تهیه نکرده که اگر هم باشد طرح بازنگری و تفصیلی بوده و موضوع طرح تفصیلی هم با طرح بازآفرینی کاملا متفاوت است.
شهرداری بافت تاریخی شیراز برای اولین بار مشغول تهیه طرح بازآفرینی در محله‌های بافت هستیم و نخستین آنها، طرح جامع بازآفرینی مجموعه زندیه است.
البته به شدت نیازمند طرح جامع بازآفرینی برای کل بافت تاریخی فرهنگی شیراز هستیم، یک تیم ایتالیایی هم از سال‌ها قبل زیر نظر میراث فرهنگی طرحی را شروع کرد ولی متاسفانه هنوز به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است.
* در موضوع طرح توسعه حرم و مناسب سازی دسترسی‌های ضروری به حرم‌ها، شهرداری چه اقدامی را در دستور کار داشته یا دارد؟
شهرداری شیراز خوشبختانه با مجموعه تولیت حرم‌های مطهر، خصوصا حرم مطهر حضرت شاهچراغ، ارتباط خوبی داشته و این رابطه حسنه بعد از حضور آیت‌الله دژکام در مسند تولیت حرم مطهر، با توجه به نگاه علمی و به دور از تعصب ایشان به موضوعات، بهتر هم شده و قطعا منجر به پیش برد کار به شکل علمی خواهد شد.
اقداماتی که آیت‌الله دژکام برای مسجد نو، با آن سابقه تاریخی و اینکه بزرگترین مسجد ایران به شمار می‌رود، مد نظر دارند، به حتم در تاریخ ماندگار خواهد شد.
* فراهم کردن زمینه حضور هنرمندان در بافت را با چه دیدگاهی دنبال کرده‌اید؟
شهرداری به دنبال ایجاد بسترهایی برای حضور هنرمندان در بافت تاریخی و فرهنگی شیراز بوده و حضور و فعالیت هنری آقای عادل یزدی به عنوان یکی از هنرمندان نقاش، در گذر نارنجستان هم نمودی از این نگاه است.
هدف شهرداری افزایش اجتماع و حضور هنرمندان در بافت تاریخی و فرهنگی است، زیرا این حضور و فعالیت، به حتم منجر به تقویت فعالیت‌های فرهنگی و هنری و اجتماعی محله‌های بافت شده و زمینه‌ای فراهم می‌کند که محلات به سمت خودسازی حرکت کنند.
در این اثنا اقدامات خوب و زیبایی در گذرهای نارنجستان و هفت‌پیچ انجام شد، اما با همه اوصاف یک سئوال مهم پیش روی ما قرار دارد که مدل بازآفرینی مورد نظر چیست؟
* یکی از مواردی که منجر به احیای بافت تاریخی فرهنگی خواهد شد، موضوع گردشگری است، در این زمینه چه اقداماتی انجام شده یا در برنامه است؟
هدف اصلی شهرداری در مرمت و احیای بعضی از محله‌ها و گذرها نظیر نارنجستان و هفت پیچ، تبدیل شدن آنها به محلی برای عبور و مرور نیست، هدف تبدیل آنها به یک مقصد گردشگری است؛ اینکه طرحی در خیابان طالقانی اجرایی شده، تبدیل این محدوده به یک مقصد برای گردشگران را دنبال کرده‌ایم.
در محقق شدن اهداف شهرداری، دسترسی‌ها هم تاثیرگذار است، وجود ایستگاه متروی وکیل‌الرعایا در محدوده بافت تاریخی، بر تحقق هدفی که از مرمت و احیای گذر نارنجستان دنبال می‌شده، تاثیر خواهد داشت.
* بافت تاریخی نیازمند یک مدل حمل و نقلی‌ست آیا در این زمینه طرحی مد نظر است؟
مدل حمل و نقلی که اکنون در بافت تاریخی فرهنگی شیراز وجود دارد، خودرویی است؛ این موضوع به دلیل وجود خیابان‌های اصلی کریمخان زند و لطفعلی خان زند، حاکمیت دارد؛ اما اجرای ایستگاه وکیل الرعایا، یک مدل حمل و نقلی جدید هم برای دسترسی به بافت ایجاد کرده است.
از طرفی عمود بر خط مترو، یک خط تراموا نیز در برنامه شهرداری قرار دارد که طرح‌های اولیه آن مراحل آماده‌سازی را طی می‌کند.
این خط تراموا در طرح اولیه قرار است از چهارراه شاهزاده قاسم به سمت خیابان حضرتی حرکت کرده و در نهایت به میدان شهداء و دروازه اصفهان، متصل شود.
اجرا و راه‌اندازی تراموا، قطعا کمک بسیار بزرگی به ایجاد دسترسی مناسب به محدوده بافت تاریخی و فرهنگی و خصوصا حرم‌های مطهر واقع در مرکزیت این بافت خواهد کرد.
یک مدل حمل و نقلی دیگر هم که سال گذشته برنامه ریزی شد اما به دلیل شیوع کروناویروس اجرایی نشد؛ مدل حمل و نقل پاک بود که براساس آن یک شرکت در یک لوپ شامل چند مسیر، امکان جابه‌جایی مسافران را با استفاده از خودروهایی با ظرفیت‌های متفاوت، فراهم کند.
این شیوه حمل و نقلی با استفاده از انرژی برق بود و بنا داشتیم ایام نوروز امسال آن را تست کنیم که شیوع کرونا، کار را تعطیل کرد. اگرچه امیدواریم در آینده این شیوه هم اجرایی شود.
* مسیرهای گردشگری در بافت تاریخی شیراز مشخص است؟
در این محدود ۲ لوپ اصلی وجود دارد یکی لوپ تاریخی سیاحتی است که از میدان شهدا شروع می‌شود و به سمت ایستگاه وکیل‌الرعایا، مجموعه بازار و سنگ دقاقیا، نارنجستان و خط ویژه به سمت مدرسه خان و مسجد نصیرالملک ادامه پیدا می‌کند و به خیابان طالقانی می‌رسد.
یک لوپ هم مسیر گردشگری تاریخی مذهبی‌ست که از میدان آستانه شروع می‌شود، مسجد عتیق و حرم شاهچراغ را در برگرفته و به سمت محله سنگ سیاه، مسجد مشیر، حرم سید تاج‌الدین غریب، مسجد سیاوشون، مسجد بغدادی حرکت کرده و به مدرسه منصوریه می‌رسد.
این دو لوپ با یک مسیر کوچک، یعنی خیابان شیخ روزبهان به هم متصل می‌شود؛ یعنی شیخ روزبهان نقطه تلاقی دو لوپ اصلی گردشگری بافت تاریخی است؛ برای جذب گردشگر بیشتر در مقبره شیخ روزبهان که از دانشمندان بزرگ شیراز و کشور محسوب می‌شود هم شهرداری برنامه دارد.
* تامین امنیت، یکی از مهمترین اصول برای احیای بافت و رونق آن در ابعاد مختلف است، آیا برنامه‌ای در این حوزه هم مد نظر قرار دارد؟
یکی از مشکلات و معضلات اصلی بافت، موادمخدر است؛ مصرف کننده و توزیع کننده؛ شهرداری نمی‌تواند راسا مشکل را مرتفع کند.
آنچه در گفت و گو با ساکنان قدیمی بافت تاریخی به آن رسیده‌ام اینست که موضوع موادمخدر و توزیع و مصرف آن در بافت، خود قدمت تاریخی دارد، اینکه زمانی در سال ۱۳۴۷ در کوچه مدرسه خان اولین تریاک فروشی شیراز با مجوز رسمی کسب، راه‌اندازی شده است.
اگرچه کارشناسان باید در این زمینه نظر بدهند اما یکی از موارد تاثیرگذار در شرایط کنونی بافت به لحاظ مواد مخدر و آسیب‌های آن، پیشینه تاریخی است.
البته امروز بسیاری از معتادان متجاهر و بزهکاران حاضر در بافت، شیرازی و حتی استان فارسی نیستند، شاید اقلیم مناسب شیراز منجر به حضور و ماندگاری این افراد شده باشد. در کنار این موضوع دسترسی آسان به مواد مخدر و رفتار و منش مهربانانه شیرازی‌ها و میهمان نوازی این مردم، از عوامل تاثیرگذار بر وضعیت کنونی بافت شیراز است.
باید به خاطر داشته باشیم که بافت تاریخی فرهنگی شیراز ساکنان دیگری هم دارد که مهاجران و اتباع کشورهای خارجی هستند؛ حال آنکه یکی از وظایف شهرداری در احیای بافت، حفظ پیوندهای اجتماعی‌ست، هرچه که پیوندهای اجتماعی را از بین ببرد، به عنوان آسیب شناخته می‌شود.
*مدلی هم برای مقابله یا مبارزه با آسیب‌ها دارید؟
مدل شهرداری برای مبارزه با این آسیب‌ها در یک کلام ایجاد آبادی و آبادانی است؛ تنها کاری که من به عنوان شهردار منطقه و کلا مجموعه شهرداری میتوانیم انجام دهیم، ایجاد فضایی آباد، شفاف، خوانا، جمعیت پذیر و نفوذپذیر است.
شهرداری در این حوزه ۲ وظیفه دارد که در بندهای ۱۴ و ۲۰ قانون شهرداری‌ها آمده و طبق آن شهرداری در مورد خرابه‌ها و بناهایی که برای مردم خطر آفرین است و ایجاد فضای نا امن برای حضور معتادین متجاهر مسئول شناخته شده است.
برای انجام این ۲ وظیفه قانونی با قدرت کار انجام داده‌ایم، در خصوص بند ۱۴ شهرداری ۱۴۰۰ مورد خطرساز برای مردم را شناسایی کرده است، با توجه به اینکه میراث فرهنگی نیز به نوعی در بافت تاریخی تولی‌گری دارد، با هماهنگی این اداره کل به دنبال رفع این موارد هستیم.
انتهای پیام