از زمانی که بشر برای به‌زیستی خود، دست به تغییر طبیعت پیرامونش زد، بیابان و مشکلات آن را به چشم تهدیدی برای شرایط رفاهی خود قلمداد کرد. در لغت نامه دهخدا، بیابان «هر زمینی که آنجا ریگ دارد یا شوره و اندر او کوه نباشد و آب روان نباشد و کشت و برز نبود» معرفی شده است. یکی از باورهای موجود درباره بیابانزایی این است که بشر، با دستبرد به قوای طبیعت، با قطع درختان، استفاده بی‌رویه از آب و منابع طبیعی، آلوده‌سازی هوا و دستکاری‌های دیگر، به سرعتِ پیشرفت بیابان‌ها، دامن می‌زند. از این رو همه ساله در روز جهانی بیابانزدایی، برنامه‌های جهانی برای پیشگیری از پیشرفت بیابان‌ها و تبدیل زمین به شوره‌زار برگزار می‌شود.
حسین آخانی کارشناس محیط زیست در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر، ایران تنها راه مقابله با این معضل را استفاده از مالچ نفتی می‌داند، این در حالیست که مالچ‌پاشی در کشورهای پیشرفته منسوخ شده و عمدتا راه حل‌های طبیعی و سازگار با محیط، مثل بادشکن‌های ساخته شده با بوته‌ها جایگزین این عملیات شده‌اند.
این کارشناس محیط زیست با ابراز تاسف از تصمیماتی که در این حوزه، بدون نظر سنجی از کارشناسان خبره اتخاذ می‌شود، گفت: مالچ ضایعات نفتی داغ، سیاه و چرب هستند، که استفاده از آنها در دشت، صحرا و بیابان‌های کشور، به بهانه کنترل ریزگرد، به زودی بلای جان این مناطق خواهد شد و تبعات جبران ناپذیری را ایجاد خواهد کرد.
وی در خردادماه، با بازدید از روستای ابوزید آباد و منطقه حسین آباد کاشان، طرح مالچ پاشی اجرا شده در بهار سال جاری را نقد کرده و افزود: بخش عمده مناطقی که مالچ پاشی شده، خود دارای پوشش گیاهی بودند و با قرقکردن منطقه و ممانعت از چرای بی‌رویه و استفاده مردم محلی از پوشش خودرو، نیازی به پاشیدن مالچ و «ایجاد جهنم» نبود.
آخانی با استفاده از ابزار لیزری سنجش دما، اختلاف دمای قابل ملاحظه‌ای میان دو منطقه مالچ پاشی شده و بدون مالچ را گزارش کرد و گفت: مالچ نفتی، علاوه بر اینکه پوشش گیاهی طبیعی منطقه را از بین خواهد برد، اختلاف دمایی در حدود ۵ تا ۲۰ درجه سانتیگراد را ایجاد می‌کند که این خود فاجعه‌ای بزرگ برای محیط زیست و موجودات این منطقه خواهد بود.
با مالچ پوشش منطقه هیچ حیوانی نمی‌تواند در آنجا زندگی کند
عضو هیئت مدیره موسسه خزنده شناسی ایرانیان نیز در گفت‌وگو با ایسنا، پدیده گرمایش در اثر مالچ‌پاشی را منطقی دانست و گفت: مالچ، ماده‌ای سیاه رنگ و نفتی است که توان جذب نور خورشید را دارد و در نتیجه دمای سطح مالچ‌پاشی شده، بالاتر از حد نرمال خواهد بود.
مهدی غضنفری، افزایش دمای سطح خاک منطقه را در روند فعالیت گونه‌ها موثر دانست و گفت: با رسیدن فصل بهار، فعالیت، تغذیه جانداران و تولیدمثل آنها آغاز می‌شود و در فصل سرد، زمان خواب زمستانی می‌رسد که با تغییر دمای ایجاد شده در اثر مالچ‌پاشی، زندگی طبیعی جانداران منطقه با اختلال مواجه می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: علاوه بر تاثیر گرمای محیط، مسمومیت شیمیایی، یکی از بلاهای دیگری است که جانواران و خزندگان منطقه را تهدید می‌کند.
غضنفری افزود: بسیاری از جانوران مناطق کویری، در زیر زمین زندگی می‌کنند و مالچ نفتی، به لانه‌های آنها نفوذ می‌کند، همچنین بوی نامطبوع قیر و نفت، چالش‌های زیادی را در اکوسیستم منطقه ایجاد می‌کند، این چالش، حتی بر مناطق حفاظت شده اطراف موثر خواهد بود و اساسا حفظ حریم یک یا ۱۰ کیلومتری از مناطق حساسی مثل منطقه پناهگاه حیات وحش، موجه نیست.
این کارشناس حیات وحش و خزندگان معتقد است با پاشیدن مالچ، بستر خاک سفت شده و تردد خزندگان و حشرات به سطح خاک دشوار خواهد شد، همچنین مالچ نفتی، حالت چسبنده قیر را دارد و با چسبیدن این مواد به کف پای خزندگان، یا پاشیده شدن بر سطح بدن جاندارانی مثل مارمولک، موجود را با مشکل و نهایتا مرگ مواجه می‌کند.
وی با بیان اینکه نتایج پایش‌های انجام شده در سال‌های گذشته، بیانگر وجود تنوع زیستی خوب و قابل ملاحظه در منطقه بوده است، تعجب خود از انتخاب روش مالچ‌پاشی را اعلام کرد و افزود: می‌توان سرمایه‌گذاری‌های علمی خوبی بر روی محیط زیست این منطقه انجام داد و حتی مستندات علمی ساخت و برای رفع مشکل ریزگرد، از راه‌های مدرن و استاندارد جهانی استفاده کرد.
غضنفری تجریه چندین ساله مالچ پاشی در کویر مرنجاب در حد فاصل استان‌های قم و اصفهان را ماندگار توصیف کرد و گفت: بعد از حدود ۲۰ تا ۳۰ سال در منطقه‌ای که مالچ‌پاشی انجام شده بود، هنوز پوششی به شکل قیر، در کنار تاق های روییده وجود دارد که پوشش محدوده را تغییر داده و هیج حیوانی نمی‌تواند در آنجا زندگی کند.
غضنفری افزود: این امکان وجود دارد که در اثر بارندگی، جریان آب و سیلاب، مواد شیمیایی سطح را به مناطق دیگر منتقل کند و بخش بیشتری از محیط برای جانداران منطقه، غیرقابل سکونت شود.
انتهای پیام