ماريو بارگاس يوسا امروز به‌عنوان يكصدوهفتمين برنده‌ نوبل ادبيات، معتبرترين جايزه‌ ادبي دنيا معرفي شد.

به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، جايزه‌ نوبل ادبيات هرساله از سوي آكادمي نوبل براي تقدير از يك عمر دستاورد ادبي به يك شاعر، نويسنده و يا نمايش‌نامه‌نويس اعطا مي‌شود كه به‌دليل قدمت و ارزش مادي، با ديگر جايزه‌هاي ادبي در جهان قابل مقايسه نيست.

جايزه‌ي نوبل ادبي براي اولين‌بار در سال 1901 برگزار شد و «سولي پرودوم» فرانسوي نام خود را به‌عنوان اولين برنده‌ اين جايزه به ثبت رساند. اين جايزه تاكنون به 105 شخصيت ادبي اعطا شده است و البته هفت‌بار در سال‌هاي 1914، 1918، 1935، 1940، 1941، 1942 و 1943 آكادمي نوبل موفق به برگزاري و اعطاي اين جايزه نشد. صرف‌نظر از سال‌هاي جنگ جهاني اول و دوم، آكادمي نوبل در سال‌هايي كه اعضاي آن براي انتخاب برنده‌ي نوبل به اجماع ‌نظر نمي‌رسيدند، از برگزاري آن خودداري كرد.

جايزه‌ي نوبل ادبيات طي بيش از يك قرن برگزاري، همواره با جنجال‌هاي كوچك و بزرگ همراه بوده است. بسياري از كارشناسان و منتقدان ادبي معتقدند آكادمي نوبل به دلايل سياسي و غيرادبي، نويسندگان بزرگي را از دريافت اين جايزه محروم كرده است كه مارسل پروست، جيمز جويس، ولاديمير ناباكوف و خورخه لوئيس بورخس سرشناس‌ترين آن‌ها هستند.

هرچند بزرگاني چون لئو تولستوي، هنريك ايبسن، اميل زولا و مارك تواين نيز به دلايلي كه مغاير وصيت‌هاي بنيان‌گذار آكادمي نوبل بودند، از كسب اين افتخار بازماندند.

از ديگر نويسندگان سرشناس به «آستريد ليندگرن»، نويسنده‌ي سوئدي خالق «پي‌پي جوراب بلند» مي‌توان اشاره كرد كه به اعتقاد برخي منتقدان، چون آكادمي نوبل به ادبيات كودك توجهي ندارد، از قافله‌ي برندگان جايزه‌ي نوبل جا ماند.

توجه ويژه‌ي آكادمي نوبل به نويسندگان اروپايي در نوع خود جالب و البته اعتراض‌آميز بوده است. از مجموع 105 برنده‌ي نوبل ادبيات در سال‌هاي گذشته، تنها 27 نفر غيراروپايي بوده‌اند و حتا كشوري چون سوئد بيش‌تر از همه‌ي قاره‌ي آسيا سابقه‌ي كسب نوبل ادبيات را دارد. اظهارات سال گذشته‌ي هوراس انگداهل - دبير وقت آكادمي نوبل - كه اروپا را محور اصلي جهان ادبيات دانسته بود، به‌نظر توجيهي براي اين جهت‌گيري‌هاي جغرافيايي است.

نويسندگان فرانسوي با 15بار كسب نوبل ادبيات، پيشتاز بلامنازع هستند. ژان‌ ماري گوستاو لوكلزيو آخرين نماينده‌ي ادبيات فرانسه بود كه سال گذشته موفق به دريافت اين جايزه شد. رومن رولان، آناتول فرانس، آندره ژيد، آلبر كامو، ژان پل سارتر و كلود سيمون از سرشناس‌ترين فرانسوي‌هاي اين فهرست هستند.

پس از فرانسه، آمريكا و انگلستان هريك با 10 جايزه‌ي نوبل مشتركا در رتبه‌ي دوم قرار دارند. آمريكا براي كسب اولين جايزه‌ي نوبل ادبيات سه دهه انتظار كشيد تا سينكلر لوئيس در سال 1930 آن را كسب كرد. توني موريسون نيز آخرين آمريكايي بود كه 17 سال قبل اين جايزه را به‌دست آورد.

آلمان (8)، سوئد (7)، ايتاليا (6)، اسپانيا (5)، لهستان (4)، ايرلند (4) و شوروي سابق (3) ديگر كشورهايي هستند كه به دفعات جايزه‌ي نوبل ادبيات را كسب كرده‌اند. اين در حالي است كه قاره‌ي پهناور آسيا تنها در سه دوره كه دوبار آن توسط ژاپن در سال‌هاي 1968 و 1944 و يك‌بار آن توسط هند در سال 1913 بود، اين افتخار را كسب كرده است.

جوان‌ترين برنده‌ جايزه‌ي نوبل ادبيات طي چند دهه گذشته، روديارد كيپلينگ انگليسي است كه در سال 1907 در حالي‌كه 42 سال داشت، اين جايزه را به‌دست آورد. در سوي مقابل، دوريس لسينگ انگليسي در سال 2007 در حالي‌كه 88ساله بود، نوبل ادبيات را كسب كرد تا پيرترين برنده‌ي اين جايزه نام بگيرد.

يكي از موارد قابل‌ توجه در تاريخ برگزاري جايزه‌ي نوبل ادبيات، شمار معدود نويسندگان زن است؛ به‌طوري‌كه طي 101 سال برگزاري اين جايزه، فقط 12 نويسنده‌ي زن نوبل ادبيات را كسب كرده‌اند. سلما لاگرلوف سوئدي اولين زني بود كه در سال 1909 موفق به كسب نوبل ادبيات شد. ديگر نويسندگان و شاعران زن برنده‌ي نوبل ادبيات عبارت‌اند از: گراتزيا دلدا (ايتاليا/1926)، زيگريد اوندست (نروژ/1928)، پرل باك (آمريكا/1938)، گابريلا ميسترال (شيلي/1945)، نلي ساچز (سوئد/1966)، نادين گورديمر (آفريقاي جنوبي/1991)، توني موريسون (آمريكا/1993)، ويسلاوا شيمبورسكا (لهستان/1996)، الفريده جلينك (اتريش/2004) و دوريس لسينگ (انگليس/2007)، هرتا مولر (آلمان/2009) 

تاكنون فقط يك‌بار در سال 1931، جايزه‌ي نوبل ادبيات بعد از مرگ يك نويسنده به وي اعطا شده است. اريك آكسل كارلفلدت در اين سال در حالي‌كه در قيد حيات نبود، برنده‌ي نوبل ادبيات انتخاب شد. البته آكادمي نوبل پس از آن در سال 1974 اعلام كرد ديگر هيچ نويسنده‌اي بعد از مرگ، برنده‌ي اين جايزه نخواهد بود؛ مگر آن‌كه بعد از اعلام آكادمي نوبل درگذشته باشد.

در تمام دوره‌هاي برگزاري جايزه‌ي نوبل ادبيات، تنها دو نفر از دريافت اين جايزه‌ي ارزشمند خودداري كرده‌اند. بوريس پاسترناك، خالق كتاب «دكتر ژيواگو» در سال 1958، تحت فشار مقامات شوروي سابق از سفر به استكهلم براي دريافت جايزه امتناع ورزيد. ژان پل سارتر فرانسوي نيز در سال 1964 به‌علت اين‌كه به هيچ جايزه و عنوان رسمي اعتقاد نداشت، نوبل ادبيات را نپذيرفت.

تاكنون تنها در چهار دوره از جوايز نوبل ادبيات، هم‌زمان بيش از يك نفر به عنوان برنده معرفي شده‌اند كه البته وقوع آن بيش‌تر در ديگر شاخه‌هاي جايزه‌ي نوبل متداول است. در سال 1904، فردريك ميسترال فرانسوي و خوزه اچه‌ گاراي اسپانيايي، در سال 1917 كارل آدولف گيلروپ و هنريك پونتوپيدان هر دو از دانمارك، در سال 1966 شموئل يوسف آنيون اسراييلي و نلي ساچز سوييسي و در سال 1974 ايويند جانسون و هري مارتينسون هردو از سوئد مشتركا جايزه‌ي نوبل ادبيات را دريافت كرده‌اند. با اين‌حال، هيچ نويسنده يا شاعري بيش از يك‌بار اين جايزه را كسب نكرده است.

شگفت‌انگيزترين انتخاب آكادمي نوبل در شاخه‌ي ادبيات، به عقيده‌ي بسياري، وينستون چرچيل است كه در سال 1953 به اين عنوان دست يافت. او درواقع براي جايزه‌ي صلح نوبل نامزد بود كه به‌عنوان برنده‌ي نوبل ادبيات معرفي شد.

** فهرست برندگان جايزه‌ نوبل ادبيات از ابتدا تا امروز:

‌1901- سولي پرودوم (فرانسه)؛ ‌1902- تئودور مومزن (آلمان)؛ ‌1903- بيورنسترنه بيورنسن (نروژ)؛ ‌1904- فردريك ميسترال (فرانسه) و خوزه اچه‌خاراي اي ايزاگيزه (اسپانيا)؛ ‌1905- هنريك سينكيه‌ويچ (لهستان)؛ ‌1906- جوسوئه كاردوچي (ايتاليا)؛ ‌1907- روديارد كيپلينك (انگليس)؛ ‌1908- رودولف كريستف يوكن (آلمان)؛ ‌1909- سلما لاگرلوف (سوئد)؛‌1910- پال هيزه (آلمان)؛ ‌1911- كنت موريس مترلينك (بلژيك)؛ ‌1912- گرهارد هاپتمان (آلمان)؛ ‌1913- رابيندرانات تاگور (هند)؛ ‌1915- رومن رولان (فرانسه)؛ ‌1916- ورنر فون‌ هايدنشتام (سوئد)؛ ‌1917- كارل آدولف گيلروپ و هنريك پونتوپيدان (دانمارك)؛ ‌1919- كارل اشپيتلر (سوييس)؛‌1920- كنوت هامسون (نروژ)؛ ‌1921- آناتول فرانس‌ (فرانسه)؛ ‌1922- خاسينتو بناونته (اسپانيا)؛ ‌1923- ويليام بوتلر ييتس (ايرلند)؛ ‌1924- ولادسيلاو ريمونت (لهستان)؛ ‌1925 - جورج برنارد شاو (ايرلند)؛ ‌1926- گراتزيا دلدا (ايتاليا)؛ ‌1927- هانري برگسون (فرانسه)؛ ‌1928- زيگريد اوندست (نروژ)؛ ‌1929- توماس مان (آلمان)؛ ‌1930- سينكلر لوييس (آمريكا)؛ ‌1931- اريك آكسل كارلفلدت (آلمان)؛ ‌1932- جان گلسورتي (انگليس)؛ ‌1933- ايوان بونين (روسيه)؛ ‌1934- لوييجي پيراندلو (ايتاليا)؛ ‌1936- يوجين اونيل (آمريكا)؛ ‌1937- روژه مارتن دوگار (فرانسه)؛ ‌1938- پرل باك (آمريكا)؛ ‌1939- فرانس اميل سيلانپا (فنلاند)؛ ‌1944- يوهانس ويلهلم ينسن (دانمارك)؛ ‌1945- گابريل ميسترال (شيلي)؛ ‌1946- هرمان هسه (سوييس)؛ ‌1947- آندره ژيد (فرانسه)؛ ‌1948- تي.اس اليوت (آمريكا/انگليس)؛ ‌1949- ويليام فاكنر (آمريكا)؛ ‌1950- برتراند راسل (انگليس)؛ ‌1951- پار لاگركويست (سوئد)؛ ‌1952- فرانسوا مورياك (فرانسه)؛ ‌1953- وينستون چرچيل (انگيس)؛ ‌1954- ارنست همينگوي (آمريكا)؛ ‌1955- هالدور لاكسنس (ايسلند)؛ ‌1956- خوان رامون خيمنس (اسپانيا)؛ ‌1957- آلبر كامو (فرانسه)؛ ‌1958- بوريس پاسترناك (روسيه/ جايزه را نپذيرفت)؛ ‌1959- سالواتوره كازيمودو (ايتاليا)؛ ‌1960- سن ژون پرس (فرانسه)؛ ‌1961- ايو آندريچ (يوگسلاوي)؛ ‌1962- جان اشتاين‌بك (آمريكا)؛ ‌1963- گيورگوس سفريس (يونان)؛ ‌1964- ژان پل سارتر (فرانسه/جايزه را نپذيرفت)؛ ‌1965- ميخاييل شولوخوف (روسيه)؛ ‌1966- شموئل يوسف آنيون (اسراييل) و نلي زاكس (سوييس/آلمان)؛ ‌1967- ميگل آنخل آستورياس (اسپانيا)؛ ‌1968- ياسوناري كاواباتا (ژاپن)؛ ‌1969- ساموئل بكت (ايرلند)؛ ‌1970- الكساندر سولژ‌نيتسين (روسيه)؛ ‌1971- پاپلو نرودا (شيلي)؛ ‌1972- هاينريش بل (آلمان)؛ ‌1973- پاتريك وايت (استراليا)؛ ‌1974- ايويند جانسون و هاري مارتينسون (سوئد)؛ ‌1975- يوجنيو مونتاله (ايتاليا)؛ ‌1976- سال بلو (كانادا/آمريكا)؛ ‌1977- ويسنته آله‌ايخاندره (اسپانيا)؛ ‌1978- ايساك باشويس زينگر (آمريكا/لهستان)؛ ‌1979- اوديساس اليتيس (يونان)؛ ‌1980- چسلاو ميلوش (لهستان/آمريكا)؛ ‌1981- الياس كانتي (انگليس)؛ ‌1982- گابريل گارسيا ماركز (كلمبيا)؛ ‌1983- ويليام گلدينگ (انگليس)؛ ‌1984- ياروسلاو زايفرت (چكسلاواكي)؛ ‌1985- كلود سيمون (فرانسه)؛ ‌1986- اولووله سوينكا (نيجريه)؛ ‌1987- جوزف برادسكي (روسيه/آمريكا)؛ ‌1988- نجيب محفوظ (مصر)‌ ؛‌1989- كاميلو خوزه‌سلا (اسپانيا)؛ ‌1990- اكتاويو پاز (مكزيك)؛ ‌1991- نادين گورديمر (آفريقاي جنوبي)؛ ‌1992- درك والكوت (سنت لوسيا)؛ ‌1993- توني موريسون (آمريكا)؛ ‌1994- كنزابورو اوئه (ژاپن)؛ ‌1995- شيموس هيني (ايرلند)؛ ‌1996- ويسلاوا شيمبورسكا (لهستان)؛ ‌1997- داريو فو (ايتاليا)؛ ‌1998- خوزه ساراماگو (پرتغال)؛ ‌1999-گونتر گراس (آلمان)؛ ‌2000- گائو تسينگجيان (چين/فرانسه)؛ ‌2001- ويديادار سوراجپراساد نايپال (ترينيداد و توباگو/انگليس)؛ ‌2002- ايمره كرتس (مجارستان)؛ ‌2003- جان مكسول كوئتزي (آفريقاي جنوبي)؛ ‌2004- الفريد جلينك (اتريش)؛ ‌2005- هارولد پينتر (انگليس)؛ ‌2006- اورهان پاموك (تركيه)؛ 2007 - دوريس لسينگ (انگليس)؛ 2008 - ژان ماري گوستاو لوكلزيو (فرانسه)؛ 2009- هرتا مولر (آلمان)؛ 2010- ماريو بارگاس يوسا (پرو).