به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، ۲۶ سال پیش در چنین روزی، «محمود صارمی» خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران(ایرنا) و مسئول دفتر این خبرگزاری در مزارشریف افغانستان، همراه با تعدادی از اعضای کنسولگری ایران در این شهر به دست عوامل گروه طالبان به شهادت رسیدند. پس از آن ۱۷ مرداد توسط شورای فرهنگ عمومی کشور به عنوان «روز خبرنگار» نامیده شد و هر سال در این روز به منظور گرامی‌داشت یاد و خاطره آن شهید والامقام و تقدیر و تشکر از زحمات جامعه رسانه‌یی کشور، مراسم مختلفی در سراسر کشور برگزار می‌شود.
شهادت در راه روایت مظلومیت
شهید محمود صارمی، در خرداد ۱۳۴۷ در شهرستان بروجرد و در خانواده‌ای مذهبی دیده به جهان گشود. وی تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در مدرسه شهید باهنر بروجرد سپری کرد و دوران متوسطه را در دبیرستان حضرت رسول(ص)، در رشته علوم انسانی، با موفقیت پشت سر گذاشت. شهید صارمی همراه با تحصیل، به دلیل علاقه شدید به ورزش کاراته، در این رشته ورزشی نیز فعالیت خود را آغاز کرد و در فاصله کوتاهی، با گذراندن دوره‌های مختلف، موفق به دریافت کمربند مشکی و کارت مربیگری شد. او در سال ۱۳۶۷ در کنکور سراسری رشته علوم انسانی شرکت کرد و در دانشگاه تهران پذیرفته شد. وی دوران تحصیلات دانشگاهی خود را در سخت‌ترین شرایط زندگی و با کارکردن برای امرار معاش و تامین هزینه‌های تحصیل و زندگی، به پایان رساند. شهید صارمی در دوران تحصیلات دانشگاهی، از طریق بسیج دانشجویی دانشگاه تهران به جبهه‌های کردستان، حلبچه و جنوب خرمشهر اعزام شد و ۱۴ ماه در این جبهه‌ها، در کنار دیگر رزمندگان اسلام، به دفاع از نظام جمهوری اسلامی و تمامیت ارضی کشور پرداخت.
شهید محمود صارمی در سال ۱۳۷۱ پس از گرفتن مدرک کارشناسی، به استخدام سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران(ایرنا) درآمد و به عنوان کارشناس متون خبری، فعالیت خود را آغاز کرد. او با پشتکار فراوان، حین اشتغال در خبرگزاری، تحصیلاتش را در مقطع کارشناسی‌ارشد ادامه داد و در سال ۱۳۷۴ موفق شد مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه شهید بهشتی در رشته جغرافیای انسانی با گرایش روستایی دریافت کند.
وی در ۲۶ دی سال ۱۳۷۵، به عنوان مسئول نمایندگی خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران(ایرنا)، راهی افغانستان شد و در حالی‌که این کشور درگیر جنگ‌های داخلی بود، این مسئولیت خطیر را پذیرفت. شهید محمود صارمی به خوبی می‌دانست در این سرزمین آشوب‌زده، خطر به اسارت درآمدن و حتی شهادت وجود دارد؛ اما حسب وظیفه، رسالت و تکلیف، این راه را انتخاب کرد. او با تنها سلاحش که ایمان و قلمش بود، در آن وضعیت بحرانی کشور مصیبت‌زده افغانستان، توانست مظلومیت مردم ستم‌دیده، زجر کشیده و بی‌دفاع، به‌ویژه شرایط ناگوار مردم مزارشریف و جنایت گروهک متحجر طالبان را به‌طور صریح و کامل، به گوش جهانیان برساند.
شهید صارمی در کوتاه‌ترین زمان ممکن و ۳ روز قبل از سقوط شهر مزارشریف، خبر قتل‌عام زنان، مردان و کودکان بی‌گناه را به ایران و سراسر جهان مخابره کرد. اما بعد از آن شنبه سیاه (۱۷ مرداد سال ۱۳۷۷)، دیگر کسی نبود تا خبر شهادت او و ۹ دیپلمات غریب و بی‌گناه را که در زیرزمین کنسولگری ایران، با بی‌رحمی تمام توسط نیروهای طالبان به رگبار بسته شده بودند، به سراسر دنیا مخابره کند.
خبرنگار حلقه میانی مردم و مسئولان
«حجت‌الاسلام محمد عبادی‌زاده» امام‌جمعه بندرعباس سال گذشته(۱۴۰۲) به مناسبت روز خبرنگار در خطبه‌های نماز جمعه این شهر گفت: «خبرنگاران به‌عنوان حلقه میانی مردم و مسئولان، معضلی از جامعه را با نگاه خود پیدا و منتقل می‌کنند تا مسئولان نسبت به آن آگاه شده و برای حل آن تلاش کنند، این درست نیست که برخی مسئولان با آنان برخورد قضایی کنند، زیرا که این قشر منافعی از بیان مسائل و مشکلات مردم ندارند و با دلسوزی به مسائل نگاه می‌کنند.»
وی اضافه کرد: «خبرنگاران بسیاری ناملایمات را به جان می‌خرند تا حقایق را بازگو کنند، جاهایی هم ممکن است خطا کنند که این طبیعت انسان است، همان‌طور که ما مسئولان ممکن است خطا کنیم، خبرنگاری کار سختی است و خبرنگاران گاهی خطراتی به جان می‌خرند تا حقایق را بیان کنند که به آنان خدا قوت می‌گویم.»
نماینده ولی‌فقیه در هرمزگان خاطرنشان کرد: «به خبرنگاران هم توصیه می‌کنم که، موجب ایجاد سوءظن و تشویش نشوید و از حرف‌های نادرست و از شایعه‌سازی و تخریب آبروی مردم به بهانه افشاگری پرهیز کنید که این‌ها جزء اصول اخلاقی خبرنگاری است.»
در همین رابطه، مقام معظم رهبری اول مرداد سال ۹۸ در دیدار با جمعی از دانشجویان به اهمیت کارکردی جریان حلقه‌های میانی اشاره کردند و فرمودند: «بیانیّه‌ی گام دوّم یک ترسیم کلّی از گذشته، حال و آینده‌ی انقلاب بوده و یک تصویرسازی کلّی‌شده راجع به مسائل اصلی انقلاب است، که چهار نقطه‌ی به‌اصطلاح اصلی در این بیانیّه مورد تأکید است:
نقطه اوّل «عظمت حادثه‌ی انقلاب» است که خیلی‌ها به این توجّه نمی‌کنند و خواستیم به این توجّه بشود؛
نقطه دوّم «عظمت راه طی‌شده و کارکرد انقلاب تا امروز» است که بررسی آن نقطه‌ی مقابل حرف کسانی است که می‌گویند، انقلاب نتوانسته کارکردی از خودش نشان بدهد؛
نقطه سوّم «عظمت چشم‌اندازی که باید به آن برسیم» است که ما به کجا می‌خواهیم برسیم، می‌خواهیم چه کار کنیم، هدف ما کجا است؛
نقطه چهارم «عظمت نقش نیروی جوان متعهّد» است، عظمت نقش این قشر بر این است که جوان متعهّد ما در مسیر رسیدن به چشم‌انداز موردنظر قرار دارد.»
ایشان بر وظایف جریان حلقه‌های میانی تاکید کردند و افزودند: « باتوجه به بیانیه گام دوم در هر برهه‌ای راهکارهای عملی لازم است. در هر برهه‌ای از زمان راهکارهای عملی موردنیاز است و برای یک حرکت عمومی به بررسی این چهار نقطه نیازمندیم، تبیین این موارد به ذهن فعّال و زبان گویا نیاز دارد، احتیاج دارد به هدایت، تمرکز، پیگیری، فعّالیّت پی‌درپی و لحظه‌به‌لحظه برای این‌که بتواند این کاروان عظیم جامعه را و مهم‌تر از همه جوان‌های جامعه را به پیش ببرد، این کارِ چه کسی است؟ این تمرکز، ایجاد برنامه‌ی کار، پیدا کردن راهکار، ارائه‌ی راهکار، برنامه‌ریزی، به عهده‌ی چه کسی است؟ این به عهده‌ی جریان‌های حلقه‌های میانی است.»
"شهروند خبرنگاری"، تجلی رسانه‌های مردمی
با توجه به اهمیت حلقه‌های میانی و افزایش مرجعیت رسانه‌ای در شبکه‌های اجتماعی، می‌توان نقش مردم را در حوزه خبرنگاری پررنگ کرد و در قالب «شهروند خبرنگاری» بستر خبرنگاری را به عموم جامعه ترویج داد. در همین راستا آگاهان رسانه‌ای، شروع فعالیت گسترده شهروند خبرنگاری را پس از اعتراضات «وال‌استریت» در سال ۲۰۱۱ عنوان می‌کنند، این حرکت پس از وقایع بهار عربی در کشورهای خاورمیانه گسترش یافت، اما گروهی دیگر، آغاز فعالیت‌های خبرنگاری شهروندی را به حملات یازدهم سپتامبر ربط می‌دهند، در واقع نخستین فردی که این واقعه را گزارش داد، خبرنگار نبود، بلکه شهروندی بود که در نزدیکی این واقعه قرار داشت و از آن مطلبی را منتشر کرد.
کارشناسان رسانه‌ای، ضعف رسانه‌های جریان اصلی را عمده‌ترین دلیل ایجاد شهروند خبرنگاری عنوان می‌کنند. بسیاری از رسانه‌های جریان اصلی، به دلیل گرایشات سیاسی از زمان ایجاد تاکنون در پخش و نشر خبرها دارای برخوردهای گزینشی، سلیقه‌ای، سیاسی، دید مادی و اقتصادی بوده‌اند، همین دلایل سبب شده است تا مردم دست به کار شوند و در نشر و پخش اخبار پیرامون‌شان انتظار رسانه‌ها و خبرنگاران را نکشند و در این راستا، وسایل جدید ارتباطی و هوشمند نیز به این حرکت سرعت بخشید و خبرنگاری شهروندی روز به روز جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد، اما نباید غافل شد که این نوع تولید محتوا در بیشتر اوقات کارشناسی نبوده و نیازمند تزریق سواد رسانه‌ای به این ساختار خبری است.
از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مزایای خبرنگاری شهروندی، تقویت روند مردم‌سالاری و دموکراسی است. در کشورهایی که نظم دموکراسی حاکم است، مردم از یک سلسله آزادی‌های اجتماعی برخوردارند و از آن‌جایی که حق انتخاب دولت را دارند، از حق اعتراض و انتقاد در برابر مسئولان حکومتی نیز برخوردار هستند. مردم عمدتاً انتقادشان را از طریق شبکه‌های اجتماعی به گوش مسئولان می‌رسانند و حکومت را متوجه مسئولیت‌ها و ملزم به کارهای اصولی و قانونی می‌کنند، البته روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های جریان اصلی هم کمک شایانی به مطالبات مردمی می‌کنند اما این روند باید به کمک مردم تقویت شود.
چگونه خبرنگار خوبی باشیم
با توجه به مطالب مذکور، هر فعال فضای مجازی می‌تواند با تکیه بر تخصص علمی و سواد رسانه‌ای خود، به کنشگری در حوزه خبرنگاری و رسانه بپردازد، البته این امر نیازمند آموزش‌های خاصی است و باید مهارت‌های ذیل را سرلوحه کار خود قرار دهد.
الف. مدیریت زمان و سرعت: خبرنگاران معمولاً با برنامه زمانی فشرده کار می‌کنند، یعنی نیاز دارند که متن خود را قبل از خبرنگار یا روزنامه دیگری بنویسند و منتشر کنند. آن‌ها باید بتوانند حقایق را جمع‌آوری کنند، درباره آن‌ها تحقیق کنند و در مدت زمان کمی آن را بنویسند. داشتن این مهارت برای یک خبرنگار کاملاً حیاتی است. همچنین مهارت‌هایی مانند سازمان‌دهی، مدیریت پروژه و وقت‌شناسی هم مستقیم با مفهوم مدیریت زمان در ارتباط هستند.
ب. ارتباطات: مهارت‌های ارتباط کلامی به هر خبرنگاری کمک می‌کند تا اطلاعاتی را که از شاهدین دریافت می‌کند، به‌خوبی تفسیر کند. مهارت‌های ارتباطی قوی همچنین می‌تواند به ساختن روابط و شبکه‌های فردی او کمک کند. مهارت ارتباطی نوشتاری هم برای برنامه‌ریزی مصاحبه‌ها و تهیه گزارش خبرنگاران، ضروری است.
پ. پژوهش: خبرنگاران معمولاً برای انجام وظایف خود نیاز به انجام تحقیق و پژوهش دارند. آن‌ها می‌توانند اطلاعات موردنیاز خود را از طریق منابع عمومی، پایگاه داده‌ها یا منابع چاپی پیدا کنند. مهارت‌های توسعه‌یافته تحقیقاتی به هر خبرنگاری کمک می‌کند که بداند از چه اطلاعاتی استفاده کند، آن اطلاعات را از کجا و با یک منبع خاص چگونه دسترسی پیدا کند.
ت. نوشتن: مهارت ویژه و توسعه‌یافته نوشتاری برای هر خبرنگاری اهمیت بسیاری دارد. چه خبرنگار برای یک روزنامه بنویسد؛ و چه گزارشگر یک شبکه تلویزیونی باشد. نوشتن شفاف به او کمک می‌کند که مخاطبان بیشتری با گستره‌های مختلف تحصیلات، سواد و توانایی درک مطلب، از گزارش‌های او بهره ببرند.
ث. حق‌طلبی: ویژگی حق محوری، حق‌طلبی و حق‌گویی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک خبرنگار است. بهتر است که همه خبرنگاران تنها واقعیت‌ها را بیان کنند و از جنجال‌آفرینی بپرهیزند.
ج. ذوق و استعداد: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک خبرنگار، داشتن عشق، علاقه و ذوق برای فعالیت در این حرفه است. علاوه‌بر این، خبرنگار باید از حوصله زیاد و نگاه دقیق و موشکافانه‌ای برخوردار باشد. او نباید احساسات خود را در نوشتن اخبار دخالت دهد و بهتر است اخبار را دقیقاً و همان چیزی که اتفاق افتاده است، انتقال دهد.
سیاست سانسور در کشورهای مدعی آزادی بیان
بسیاری از رسانه‌های تاثیرگذار در دنیا تحت مالکیت ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی هستند و از طریق آن‌ها خطی و مشی فکری مخاطبان خود را تعیین می‌کنند، ولی این سوال مطرح می‌شود که در این دولت‌ها وقتی از عبارات «اطلاعات غلط misinformation» و «اطلاعات نادرست disinformation» استفاده می‌کنند، چه کسی آن‌ها را مسئول برچسب‌گذاری روی اطلاعات کرده است و بر چه اساسی دسته‌بندی مطالب صورت می‌گیرد؟
هر رسانه و خبرگزاری با توجه به شرایطی که در آن فعالیت می‌کند، رویکرد و سیاست‌های خاصی دارد. یعنی خبرنگاران فعال در کشورهای اروپایی و آسیایی معمولاً خطوط قرمز متفاوتی در تهیه و انتشار خبر دارند. در موارد متعددی مدیران رسانه‌ای در کشورهایی که مدعی آزادی بیان هستند، محدودیت‌های زیادی را برای خبرنگاران ایجاد کرده و حتی پیش از انتشار خبر محتوای آن مطلب را سانسور می‌کنند. چنین عملکردی تنها به رسانه‌های خبری محدود نشده و شناخته‌شده‌ترین شبکه‌های اجتماعی نیز با استفاده از ابزارهای قدرتمند در اختیار خود، حقوق کاربران را ضایع می‌کنند. به عنوان مثال شبکه اجتماعی اینستاگرام با تبعیت از سیاست‌های خصمانه و ناجوانمردانه دولت آمریکا، هرگونه تصویر و نوشته‌ای را که مرتبط با «شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی» باشد، به سرعت حذف و دلیل آن را جلوگیری از ترویج خشم عنوان می‌کند.
سانسور به معنای تغییر یا حذف گفتار، نوشتار و عکس و سایر اطلاعاتی است که در مطلبی قابل انتشار وجود دارد. سانسور به دلایل مختلفی از قبیل عدم هماهنگی با رویکرد سیاسی، جلوگیری از انتشار مطالب غیراخلاقی و ترویج نژادپرستی صورت می‌گیرد. از همین‌رو نمی‌توان چنین رفتاری را در تمامی شرایط نادرست دانست. تاریخچه سانسور به هزاران سال پیش و قبل از میلاد حضرت مسیح(ع) باز می‌گردد به‌طوری‌که طبق اطلاعات منتشرشده در کتاب‌های تاریخ، در یونان باستان دولت این کشور نوشته‌های فلاسفه را سانسور کرده و حتی برخی از دانشمندان را به جرم نگارش متونی که بر خلاف عقاید سیاست‌مداران قدرتمند بود، اعدام می‌کردند.
بر اساس افشاگری «ادوارد اسنودن» درباره تجاوز آژانس امنیت ملی آمریکا به حریم خصوصی کاربران شبکه‌های اجتماعی آمریکایی، کشورهای غربی با همکاری سیاست‌مداران و نمایندگان دستگاه‌های قضایی، روزانه حساب کاربری میلیون‌ها شهروند در کشورهای مختلف را رصد کرده و از این طریق برنامه‌های بلندمدت و کلان خود برای ضربه زدن به فرهنگ و تمدن مردم را تنظیم می‌کنند. این نوع رفتار منجر به انتشار گسترده مضامین غیراخلاقی و ناهماهنگ با فرهنگ و باورهای مردم می‌شود. با جست‌وجویی ساده در فضای وب می‌توان دید که میلیون‌ها مطلب نوشتاری، صوتی و تصویری نمایش داده می‌شود که بزرگ‌ترین خبرگزاری‌های تحت نفوذ اسکتبار جهانی و صهیونیست‌ها برای تخریب عقاید مردم در کشورهای اسلامی آن‌ها را تولید کرده‌اند.
به عقیده کارشناسان بنگاه‌های خبرپراکنی غربی تنها به‌واسطه‌ی ترویج تفکرات صهیونیستی و ایجاد محدودیت برای خبرنگاران آزاد، اجازه فعالیت و دریافت بودجه را دارند و هنگامی که افرادی نظیر «جولین آسانژ» اسناد جنایات دولت‌های غربی را منتشر می‌کنند، این رسانه‌ها به سرعت علیه آن‌ها موضع گرفته و این‌دسته از خبرنگاران را دروغگو و مجرم معرفی می‌کنند. بنابراین به نظر می‌رسد تنها راه مقابله با سانسور گسترده رسانه‌ای در جهان مدرن، تقویت زیرساخت‌های رسانه‌ای و شبکه‌های ارتباطی بومی است. قطعاً رسانه‌های ملی در هر ناحیه از جهان بیش از خبرگزاری‌های بیگانه با فرهنگ مردم آشنایی دارند و می‌توانند اخبار را سریع‌تر و به دور از هرگونه غرض‌ورزی در اختیار عامه مخاطبان قرار دهند.
با توجه به مطالب فوق، برقراری دموکراسی رسانه‌ای و فعالیت آزاد خبرنگاران در چارچوب قانونی کشور، ظرفیت کنشگری عموم جامعه در فضای رسانه‌ای را فراهم کرده است و همین امر موجب تجلی مردم‌سالاری دینی در جمهوری اسلامی ایران شده است. این در حالی است که سیاست‌مداران غربی در راستای تامین منافع خود از هیچ ابزاری برای کنترل افکار عمومی دریغ نکرده و سیاست دروغ و سانسورینگ را پیش گرفته‌اند. بنابراین انتظار می‌رود با توجه به افزایش مرجعیت رسانه‌ای شبکه‌های اجتماعی غربی و لزوم برخورد با خط و مشی صهیونیستی در این بسترها، شبکه ملی اطلاعات و ارتباطات کشورمان تقویت شده و سکوهای داخلی به مخاطبان بیشتری ارائه خدمات کنند.
انتهای پیام