رنگ یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر زندگی انسان‌هاست و نقشی اساسی در ایجاد ارتباط میان انسان و محیط اطراف ایفا می‌کند. می‌توان گفت انسان‎‌ها و رنگ‌ها زیرمجموعه‌ای از نظام کل جهان هستند که دائما در حال تعامل و تعادل با یکدیگرند و در نهایت انسان‌ها تحت تأثیر رنگ‌ها قرار می‌گیرند. محققان در پژوهشی با عنوان «تاثیر رنگ‌ها از منظر روانشناسی و اهمیت به کارگیری مناسب آن‌ها در طراحی فضاهای اقامتی و مراقبتی سالمندان» آورده‌اند، رنگ‌ها در زندگی تک تک افراد بشر حضور فعال و مؤثر دارند و به همین جهت از مهمترین عناصر دیداری از نظر بار احساسی و عاطفی به شمار می‌آیند.

این پژوهش توسط طاهره محمد آقایی دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه آزاد واحد قزوین و جمال الدین سهیلی دکترای معماری دانشگاه آزاد واحد قزوین انجام شده که نشان می‌دهد، رنگ‌ها به عنوان شفادهنده بیماری‌ها، ایجاد کننده تغییرات مثبت در فکر، ذهن و جسم، به نمایش درآوردن شخصیت انسان‌ها جهت تنظیم اهداف شغلی و ارتقاء مهارت‌های ارتباطی استفاده می‌شود. از دیرزمان تاکنون نیز اثرات روحی و روانی رنگ‌ها در افراد مختلف مورد توجه متخصصان رنگ درمانی قرار گرفته است؛ به طوری که هم اکنون مشخص شده جایگزینی نامناسب رنگ‌ها در مکان‌های خاص و به کارگیری نادرست آن در محیط اطراف انسان‌ها، صدمات روحی شدیدی به این افراد وارد می‌کند. 

در روانشناسی نوین، رنگ‌ها معرف شخصیت افراد به شمار می‌روند، زیرا بر روح و جسم افراد به طور خاص تاثیر می‌گذارند. از سویی دیگر، سالمندی، یکی از مراحل حساس و سرنوشت ساز رشد انسان است که بر خلاف عقیده رایج، نه تنها پایان زندگی نیست، بلکه به عنوان یک روند طبیعی گذر عمر و زندگی مطرح می‌شود. دوران پیری به علت ضعف و اختلال در حافظه، از دست دادن شغل و بازنشستگی، ترک فرزندان، مرگ همسر و ابتلا به بیماری‌های مزمن از مهمترین دوره‌های زندگی است که باعث اختلال در سلامت روان و ناامیدی از زندگی می‌شود. انزوای اجتماعی، افسردگی، ناامیدی از زندگی و دیگر مشکلات جسمی، روانی و اجتماعی از مسائل جدی مخل در سلامت روان سالمندان است. 

از همین رو، به منظور جلوگیری از وقوع این حوادث و به حداقل رساندن آسیب‌های این دوره، توجه به نیازها و الگوهای رفتاری سالمندان در طراحی فضاهای اقامتی و مراقبتی با احترام به ترجیحات ایشان و به منظور ارتقاء کیفیت فضاهای مورد استفاده این گروه سنی و دستیابی به فضاهای مشوق سالمندی موفق حائز اهمیت است. براساس برآوردهای انجام شده، بیش از ۶۰ درصد سالمندان جهان در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. این تعداد تا سال ۲۰۵۰ به ۸۰ درصد خواهد رسید. 

وضعیت در کشور ما نیز مشابه است و طی ۴۰ سال آینده، یک چهارم کشورمان را سالمندان تشکیل خواهند داد. در میان مشکلات این گروه سنی، افسردگی به طور ویژه‌ای شایع است. افسردگی اختلالی است که دوام کافی و نشانه‌های خاصی دارد و بر عملکرد شخص تاثیر نامطلوب گذاشته و پریشانی ایجاد می‌کند. فقدان استقلال، خودمختاری و انجام فعالیت‌های روزانه منجر به زوال و کاهش سریع سطح هوشیاری و فعالیت سالمندان می‌شود. 

زمانی که فرد سالمند کنترل خود را بر اتفاقاتی که در پیرامون وی در جریان است از دست می‌دهد، احساس بی‌یاوری و کاهش اعتماد به نفس پیدا کرده و بدین ترتیب انگیزه زندگی کردن را از دست می‌دهد و دچار اختلالات شناختی، افسردگی و ناامیدی می‌شود. محیط مسکونی سالمندان می‌تواند مسئول ایجاد چنین اختلالاتی باشد. از همین رو، کارشناسان بر این باورند که مطلوب بودن محیط زندگی سالمندی در مواردی حتی بر نیازهای مادی آنان برتری دارد. 

ایجاد فضایی آرام و دور از تنش و التهابات روانی و متأثر از وابستگی‌های شخصیتی آنان را به ادامه زندگی تشویق و از آنان عناصری زنده و پویا و خودجوش می‌سازد و سبب می‌شود این قشر به نسیان و فراموشی سپرده شده جامعه نقش خود را بازیابند. روان شناسی رنگ به معنی تأثیرگذاری محیط بر ذهن و حالات روحی افراد از طریق رنگ آمیزی موجود در فضا است. این امر در محیط‌های درمانی، اهمیت خاص خود را پیدا می‌کند. تأثیرگذاری رنگ بر روی روان و حالات ذهنی از طریق تاثیرات تحریک‌آمیز آن بر روی گیرنده‌های حسی و پردازش این تحریکات در مغز صورت می‌گیرد. 

استفاده از رنگ‌های متنوع و سبب از بین بردن یک نواختی در محیط و عدم ایجاد احساس بی‌حوصلگی در کاربران می‌شود و از تضعیف حواس و سیستم اعصاب آن‌ها جلوگیری می‌کند. کسانی که مجبور به ماندن در اماکنی مانند آسایشگاه سالمندان، بیمارستان‌ها و نهادهایی از این قبیل هستند، شدیدا احتیاج به تنوع رنگ، فرم و مشاهده آثار هنری ادغام شده در طراحی داخلی محیط اطراف خود دارند، زیرا رعایت نکات مذکور باعث تقویت سیستم اعصاب در این افراد می‌شود و فعالیت‌های مغزی آن‌ها را افزایش می‌دهد. 

زندگی در محیطی یک‌نواخت با دیوارهای سفید و عاری از نقش، آثار و اشکال هندسی سبب می‌شود مغز فعالیت عصبی مورد نیاز را انجام ندهد و سلامت خود را از دست بدهد. به کارگیری ماهرانه رنگ می‌تواند به فائق آمدن بر محرومیت حسی ناشی از تحریک‌های بصری که در محیط‌های یک نواخت به وجود می‌آید، کمک کند. البته باید استفاده از این موارد در سطحی متعادل صورت گیرد چرا که استفاده بیش از حد آن سبب اختلالات روانی، سردرگمی، پریشانی خاطر و سلب آسایش افراد می‌شود.

از دیرباز تأثیر روانی رنگ‌ها در اشخاص مختلف مورد توجه دانشمندان بوده است؛ در روانشناسی نوین، رنگ‌ها یکی از معیارهای سنجش شخصیت به شمار می‌آیند؛ چراکه هر یک تأثیر خاصی در روح و جسم هر فرد باقی می‌گذارند و نشانگر وضعیت روانی و جسمی وی هستند. انسان از روزگاران دور تحت نفوذ و تأثیر رنگ‌های پیرامون خویش بوده و در طی صد و چند سال گذشته که صنعت رنگ‌سازی به اوج تحول خود رسیده، این تأثیر دو چندان شده و در همه ارکان زندگی انسان‌ها رخنه کرده است. 

این استفاده روزافزون از رنگ‌ها تحول زیادی در زمینه روانشناسی رنگ پدید آورده است. از همین رو، آشنایی با ویژگی‌های روانی هر رنگ و شناخت تاثیرات مثبت و منفی هر یک از آن‌ها بر افراد، به ویژه سالمندان که از نظر روحی و روانی از آسیب پذیرترین گروه‌های سنی محسوب می‌شوند، می‌تواند نقش موثری در به کارگیری مناسب آن‌ها در طراحی فضاهای اقامتی و درمانی این افراد داشته باشد.

به رغم محبوبیت رنگ درمانی در نزد عموم مردم و تاثیرات قابل توجه رنگ‌ها در علوم مختلف از جمله پزشکی، روانشناسی، طراحی داخلی و... همچنان اغلب پزشکان و روانشناسان به این پدیده با دیده شک و تردید نگاه می‌کنند و عقیده دارند در بسیاری از موارد، تاثیر رنگ‌ها بر حالات روحی و روانی افراد موقت و زودگذر است و نباید به این امر، نگاه مطلق گرا داشت. 

با این حال، استفاده از رنگ‌ها در طراحی‌های داخلی فضاهای مختلف درمانی، آموزشی، مسکونی، اداری و... همواره مورد توجه افراد بوده و سعی شده تا با به کارگیری رنگ‌ها در فضاهای مختلف، به عنوان شفادهنده بیماری‌ها، ایجاد کننده تغییرات مثبت در فکر، ذهن و جسم، به نمایش درآوردن شخصیت انسان‌ها جهت تنظیم اهداف شغلی و ارتقاء مهارت‌های ارتباطی استفاده شود. 

اگرچه، در بسیاری از موارد، به دلیل عدم مطالعات کافی و شناخت لازم در رابطه با ویژگی‌های انواع رنگ‌ها و تاثیرات مختلف هر یک از آن‌ها بر جسم و روان افراد و همچنین بی‌توجهی به کاربران فضای مورد نظر، با انتخاب نادرست و به کارگیری نامناسب این رنگ‌ها منجر به وارد شدن صدمات جدی و جبران ناپذیری به افراد می‌شویم. از همین رو، لازم است تا با آشنایی با ویژگی‌های روانی هر رنگ و شناخت تاثیرات مثبت و منفی هر یک از آن‌ها بر افراد و همچنین کسب اطلاعات کافی درباره روحیات مخاطبان فضای مورد طراحی، ضمن افزایش جذابیت بصری فضا، سلامت روحی و جسمی افراد را نیز تامین کرده و بازدهی آن‌ها را افزایش دهیم.

از سویی دیگر، یکی از نقاط قابل توجه در طراحی فضاهای اقامتی و مراقبتی سالمندان آن است که فضاهای طراحی شده بایستی قابلیت برآورده ساختن نیازهای فیزیکی، روحی و احساسی ساکنان را داشته باشد. سالمندان نیازمند فضاهایی متناسب با جسم و روحیات خویش هستند. اگر این فضا برای آن‌ها ایجاد نشود و نتوانند از محیط، پاسخی متناسب نیازهای‌شان را دریافت کنند، دچار افسردگی می‌شوند. 

این پژوهش در ماهنامه شباک منتشر شده است.

انتهای پیام