زهرا عباسی،فعال فرهنگی و هنری، در این مطلب که آن را در اختیار ایسنا گذاشته است می‌نویسد:

روح آدمی شیفته زیبایی است. گاهی این زیبایی گل سرخی است در باغ طبیعت و گاهی غزلی ناب و عاشقانه از یک شاعر، گاهی تماشای غروب می‌شود و گاهی دل بستن به تابلوی نقاشی و یا فرشی که تار و پودش با عشق در هم تنیده شده‌اند، گاهی لالایی مادر می‌شود و گاهی شکل و طعم زیبای یک کلوچه خرمایی که آشپزی بامهارت خمیر آن را با عشق ورز داده است. دنیای هنر چون کهکشان وسیع است و در آن هر آنچه با عشق آفریده می‌شود هنر نام دارد؛ تنها دنیایی که انسان خالق آن است!

هنر معماری که از نیاز اولیه بشر برای ساخت سرپناه منشا می‌گرفت در ادامه مسیر و با عبور از این نیاز اولیه تبدیل به هنری شد که نقش به سزایی در زیبایی دنیای بشر داشت و آثار باشکوهی در نقاط مختلف دنیا به وجود آورد تا جایی که از جمله دارایی‌های ارزشمند هر سرزمینی که از طریق آن می‌شد به تمدن و فرهنگ آن ملت پی برد در میان خشت و سنگ بناهای تاریخیِ آن سرزمین قابل کشف و استناد بود.

تخت جمشید،نقش رستم، زیگورات چغازنبیل، بیشابور و بیستون و... از نمونه‌های باشکوه معماری بیش از ظهور اسلام و مساجد ایوانی و گنبدی، کاروانسرای عباسی و رباط شرف،گنبد سرخ، برج طغرل، مقبره سلطان سنجر و... نیز از آثار معماری باشکوه بعد از دوره اسلامی به شمار می‌رفتند.

هنرمندان بسیاری این آثار باستانی را به طرق مختلف در آثار خود ثبت کرده‌اند تا برای آیندگان به یادگار بماند. یکی از زیباترین هنرهایی که در مسیر جاودانه کردن این آثار نقش به سزایی داشته است هنر میناکاری اصیل صبی اهوازی است؛ هنری خاص و متفاوت با سایر میناکاری‌ها که مهد آن خوزستان و شهر اهواز است و هنرمندان آنها از اقلیتی یکتاپرست و پیروان حضرت یحیی (ع) بوده و در قرآن  کریم نیز از آنها با نام صابئین تکریم شده است.

هنری باستانی و اجدادی که از تاریخی نزدیک به ۷۰۰ ساله در اهواز برخوردار است و نقش و طرح‌های آن هر یک به روایت بخشی از تاریخ ایران و اقلیم باستانی خوزستان می‌پردازد. نقش‌های اصیل و ماندگار که به شکلِ زیورآلات زنانه و یا ظروف نقره‌های به تمامی کارِ دست ساخته می‌شوند و تلاقی سنت و مدرنیته را با نبوغی خاص به تصویر می‌کشند. این هنرمندان به صورت اختصاصی در حوزه تولید زیورآلات مینایی مشغول به کارند و تنها از طلای ۲۲ عیار و نقره در تولید دست‌سازه‌های مینایی خود استفاده می‌کنند.  

از جمله نقش‌هایی که در هنر باستانی و ارزشمند این هنرمندان یافت می‌شود آثار معماری ایران باستان و بین‌النهرین است که معروف‌ترین آنها نقش، مضیف، طاق کسری، مناره ملویه، دروازه ایشتار و شیرسنگی بابل است که هر یک از شگفتی‌های معماری در دنیا محسوب می‌شوند که در ادامه به توضیح مختصری در مورد آنها می‌پردازیم.

مضیف

یکی از معماری‌های خاص، متفاوت و باستانی در جنوب ایران را می‌توان در سازه‌ای به نام مضیف مشاهده کرد؛ سازه‌ای که بر خلاف سایر سازه‌های معماری باستان که اکثرا با خشت و سنگ ساخته می‌شدند تنها با نی و ریسمان ساخته می‌شود و قدمت آن به زمان سومری‌ها و هزاره چهارم بیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. مضیف در حقیقت مکانی عمومی برای پذیرایی از مهمان بوده که در مجاورت خانه‌ها و رو به قبله ساخته می‌شده است. سالنی بزرگ که ستون‌ها و سقفی یکسره منحنی و گنبدی شکل دارد و به تمام از نی و حصیر ساخته شده است و شکاف‌هایی در دیواره‌هایش دارد تا که نور را به داخل منتقل کند.

نکته جالب قسمت ورودی مضیف است که ارتفاع کمی دارد و برای این است که فرد داخل شونده سر خود را خم کند و به رسم ادب به مهمانان موجود در مضیف ادای احترام کند. نکته جالب دیگر در ساخت مضیف این است که برای آن هیچ دری که باز و بسته شود در نظر گرفته نمی‌شود و این نشان از رسم مهمان‌نوازی عرب‌ها در استقبال از مهمان دارد و نشان می‌دهد مهمان هر زمان که اراده کند می‌تواند وارد مضیف شود و مورد استقبال و پذیرایی قرار گیرد. در زمان‌های قدیم در کنار مضیف‌ها آتشی روشن می‌کردند تا مسافرانِ در مسیر متوجه آن شده و به سمت آن بیایند.

مضیف یکی از ناب‌ترین و زیباترین سازه‌های معماری ساخته شده از نی در خوزستان است که امروزه تعداد اندکی از آنها در شهرهایی همچون خرمشهر، آبادان، شادگان و... وجود دارد اما هنرمندان میناکار مندایی آن را در دل سازه‌های خود به تصویر کشیده‌اند و شکوه معماری آن را بر پیکر طلا و نقره جاودانه کرده‌اند. از دلایل توجه هنرمند مندایی به این سازه یکی به خاطر زندگی در محیط هورالعظیم و مضیف‌هایی بوده که در گذشته به آن «صوبات» یا «بیت‌الشعر» می‌گفتند و دیگری به دلیل ساخته شدن این سازه از نی است.

در حقیقت نی در فرهنگ منداییان از قداست ویژه‌ای برخوردار است. از بُعد عرفانی روایتگر قصه فراق عاشق و معشوق و جدایی آنها از سرزمین اورشلیم است و از سویی دیگر نیز در آیین دینی آنها در سه جای مهم کاربرد دارد؛ یکی در هنگام تولد نوزاد و انجام غسل تعمید، دیگری در مراسم ازدواج و هنگامی که قرار است روح دو مندایی سرود یکی شدن را سر دهند این کار در مکانی ساخته شده از نی به نام «اِشخنتا» انجام می‌گیرد. اتاقکی ساخته شده از نی و گِل رُس که پارچه سفیدی بر سقف آن قرار می‌گیرد و با دسته گل‌های زیبایی تزیین می‌شود که یادآور عقد حضرت آدم با حوا در چنین مکانی است. در سفر اُخروی و مراسم دفن میت نیز نی کاربرد فراوانی دارد از جمله آن که میت را در پوششی از نی که «شریجه» یا «بانیه» نام دارد قرار می‌دهند و سپس دورتادور آن را با هفت طناب ساخته شده از برگ نخل به هم می‌بندند و همین طور «مندلتا» و تختی که میت بر آن حمل می‌شود نیز همگی از نی ساخته شده‌اند.

یکی از قدیمی‌ترین بانیه یا شریچه که قدمت آن به بین ۱۴۵۰تا ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد امروزه در موزه انگلستان قابل مشاهده است که در حفاری‌های شهر غراب نزدیک فلسطین کشف شده است.

این هنرمندان نقش زیبای مضیف را با سرانگشتان بامهارت خود با ظرافتی هر چه تمام‌تر روی طلا و نقره حکاکی و در انتها با گوهر مینای اصل، خاص و متفاوت صبی تزیین می‌کنند؛ مینایی که فرمول ساخت آن را به صورت نسل به نسل  و سینه به سینه از اجداد خویش آموخته  و چون گنجی ارزشمند در صندوقچه قلب‌هایشان پنهان کرده‌اند. به همین دلیل است که مینای آنها نسبت به سایر میناها از درخشش و مقاومت خاصی برخوردار است و چنان طبیعی و با ظرافت قلم می‌زنند که گویی با مدادی بر روی کاغذ در حال نقاشی‌اند.

۱۸۰۰ سال از مهاجرت منداییان از اورشلیم به بین‌النهرین و خوزستان می‌گذرد. آنها از جمله ساکنان اصلی و قدیمی خوزستان به شمار می‌روند و از هنرهایی که در آن به صورت اجدادی متبحر بوده‌اند هنر میناکاری روی طلا و نقره و همین طور ساخت بلم است. بالغ بر ۷۰۰ سال از عمر هنر میناکاری صبی در اهواز و فراتر از آن در بین‌النهرین می‌گذرد.

طاق کسری

یکی دیگر از آثار معماری باشکوه که در هنر میناکاران مندایی قابل مشاهده است نقش طاق کسری یا ایوان مدائن یا ایوان خسرو است. شاهکار مهندسی معماری ایران باستان در دوره ساسانی با قدمتی بالغ بر ۲ هزار سال که شکوه معماری طاق‌نما به شمار می‌رود. در گذشته این بنا در شهر تیسفون قرار داشت که جزو قلمرو حکومتی ایران محسوب می‌شد اما هم‌اکنون بقایایی از این اثر در استان دیاله کشور عراق قرار دارد. وجود این اثر در جنوب شرقی دجله و محل سکونت منداییان در گذشته دلیل نقش بستن این طرح در هنر اجدادی آنها است.

مناره ملویه

یکی دیگر از معماری‌های باشکوه ثبت شده در قلم میناکاران مندایی اهوازی، مناره ملویه یا برج پیچیده گردان است؛ بنایی ۱۲۰۰ ساله با ارتفاع ۵۳ متر که از نظر سبک و نوع معماری از عجایب دنیا محسوب می‌شود و هنوز سرپا ایستاده است. قدمت این برج به دوره عباسیان بازمی‌گردد و ظاهر آن شباهت زیادی به معابد کلدانیان و بابلیان یا برج بابل دارد. این مناره نیز از آنجا که در کنار دجله و محل سکونت منداییان در گذشته قرار داشته در آثار میناکاری آنها با ظرافتی هر چه تمام‌تر قلم خورده و میناکاری شده است.

دروازه ایشتار

دروازه ایشتار یا «عشتاربا» ارتفاعی بیش از ۱۲ متر یکی دیگر از معماری‌های باشکوه ثبت شده در آثار میناکاران مندایی است. دروازه بابل که در حدود ۵۷۵ سال بیش از میلاد مسیح ساخته شد و نام آن از الهه آشوری ایشتار گرفته شده دوره شکوه بابل و تبدیل شدن آن به شهری افسانه‌ای را به دست بخت‌النصر که شرح کارهایش در کتاب دانیال نبی آمده است را نشان می‌دهد.

بر سطوح این دروازه ردیف‌هایی از پیکره‌های نیمرخ، اژدهای مردوک و گاو شاخ‌دار، باشکوه تمام و یکی در میان ثبت شده‌اند و به زیبایی هر چه تمام‌تر هنر کهن بین‌النهرین را نشان می‌دهند. این دروازه لاجوردی با حاشیه گل‌های زیبایی که داشت و همین طور نزدیکی به رود فرات باعث شده بود که پای ثابت یکی از نقش‌های معماری باستانی در آثار این هنرمندان مندایی میناکار باشد.

 شیر سنگی بابل

شیر بابل یک مجسمه سنگی است که صحنه شکار یک شخص که نماد دشمن است را توسط یک شیر نشان می‌دهد و یکی از مهمترین نمادهای بابل و فرهنگ بین‌النهرین است. از آنجایی که بین‌النهرین مهد تمدن بشری و اولین سکونتگاه منداییان پس از مهاجرت از اورشلیم بوده است برای هنرمندان میناکار مندایی از تقدس ویژه‌ای برخوردار است و به همین دلیل در دست‌سازه‌های طلا و نقره میناکاری آنها به فراوانی قابل مشاهده است.

وجود نقش‌های معماری باستانی در آثار هنرمندان مندایی اهوازی خود سندی بر قدمت این هنر است چراکه این هنرمندان، این حرفه را به صورت اجدادی از نیاکان خود فراگرفتند و نیاکان آنها نیز اولین نقش‌های برجسته‌ای را که در محیط زندگانی خویش می‌دیدند بر دل طلا و نقره ثبت می‌کردند. از این رو است که این نقوش و دیگر نقش‌هایی همچون نخل و نخلستان، شتر و قافله‌سالار، قایق و کشتی و بلم در سازه‌های میناکاری آنها به فراوانی قابل مشاهده است.

بررسی این نقش و طرح‌ها در آثار مینایی این هنرمندان بیش از بیش به اصالت و تاریخ دوستی آنها اشاره می‌کند. آنها هنرمندانی هستند که با قلمی مینایی،  تاریخ سرزمین‌شان ایران را بر لوحی از زر و نقره حک می‌کنند و همچون نیاکانشان مورخان حقیقی این مرز و بومند.

هنرمندانی که با ساخت زیورآلات مینایی با طرح‌های باشکوه تاریخی و تلفیق اعجازانگیز سنت و مدرنیته می‌کوشند تا بانوی ایرانی به جای استفاده از فرهنگ غرب مزین به اصالتی ایرانی گردد و در عین حال خود راوی تمدن و فرهنگ اصیل و غنی ایرانی باشد.

انتهای پیام