«طاهر حنیفه‌زاد ماسوله»، از کسبه بازار تاریخی ماسوله است و به گفته اهالی و ریش‌سفیدان، داستان علم‌بندان را به شیوایی بیان می‌کند. با آقا طاهر، سربالایی کوچه‌های رویایی ماسوله را طی می‌کنیم و به دکان عطاری‌اش می‌رسیم. آقا طاهر عشق به اباعبدالله و خاندان آن حضرت را ریشه یافته در رگ و خون ساکنان ماسوله می‌داند و معتقد است جاذبه این عشق وصف‌ناشدنی است که اهالی این شهرک تاریخی را از جای جای این کُره خاکی در ایام عزاداری حضرتش به این ملک می‌کشاند.

اجرای مراسم سنتی علم‌بندان ماسوله در ششم محرم

طاهر حنفیه‌زاد ماسوله‌ در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا منطقه گیلان، با بیان اینکه مردم شهرک تاریخی ماسوله مراسم سنتی عَلَم‌بندان را هر ساله در ماه محرم برگزار می‌کنند، اظهار کرد: ساکنین این شهرک تاریخی با برگزاری مراسم علم‌بندان خود را برای تاسوعا و عاشورای حسینی آماده می‌کنند.

وی با بیان اینکه امام حسین(ع) در روز ششم محرم حضرت عباس(ع) را به عنوان پرچمدار گروه خود معرفی می‌کند،افزود: اهالی شهرک تاریخی برای انتقال حماسه حسینی و ابراز ارادت به سرور و سالار شهیدان مراسم علم‌بندان یا پرچمداری را با آیین خاصش در روز ششم محرم برگزار می‌کنند.

حنیفه‌زاد ماسوله با بیان اینکه اسم فارسی علم‌بندان، طوق‌بندی است،‌خاطرنشان کرد: ماسوله چهار محله به نام‌های مسجدبَر،کِیسر، خانه‌بَر و اسدمحله دارد که به حرمت امامزاده چهار عَلَم این محله‌ها را به امامزاده عون‌بن علی(ع) سر رواق می‌برند.

وی با بیان اینکه در گذشته کلیه عَلَم‌ها به مسجد جامع شهرک ماسوله برده می‌شد،‌گفت: تخریب ساختمان جلویی مسجد جامع، دلیل این انتقال است.امروزه این مراسم در سر رواق امامزاده عون‌بن علی(ع) برگزار می‌شود.

حنیفه‌زاد ماسوله با بیان اینکه به حرمت وجود امامزاده در محله‌ مسجدبَر عَلَم‌ها به امامزاده وارد می‌شوند، تصریح کرد: انتقال عَلَم‌ها، حمل چوب علم و حتی لباس آن به امامزاده توسط خانواده خاصی از هر محل که به صورت موروثی به آن واگذار شده انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه نحوه مدیریت سنتی مراسم محرم در ماسوله در میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده است، ادامه داد: پیکی از خانواده‌ خاصی که این رسم به آنها به ارث رسیده از محله مسجدبَر در محله‌های سه گانه حضور می‌یابد و دعوت می‌کند که عَلَم‌ها را به داخل مسجد یا امامزاده انتقال دهند که این رسم  و سنت باید اجرا شود.  

حنیفه‌زاد ماسوله با تاکید بر اینکه خانواده‌هایی که رسم به آنها رسیده باید برای اجرای مراسم منتظر حضور پیک باشند،افزود: با مدیریت جدید و برای جلوگیری از ایجاد هرج و مرج برای اجرای این مراسم از هر محل، به تعداد ۶یا ۷نفر کارت صادر می‌شود و تنها این افراد مجاز هستند که داخل مراسم طوق‌بندی بروند.

وی به توزیع شربت و اجرای تعزیه‌خوانی در محله‌مسجدبر به هنگام بستن علم‌ها و آماده شدن آنها برای خروج از امامزاده اشاره کرد و گفت: به حرمت امامزاده اولین علمی که از امامزاده خارج می‌شود مربوط به محله مسجدبر است. محله‌ای که امامزاده در آن قرار دارد.

حنیفه‌زاد ماسوله با بیان اینکه طبق سنت دیرینه در سال‌های فرد عَلَم مسجد خانه‌بر دومین علمی است که باید از امامزاده خارج شود،عنوان کرد: در سال‌های فرد، بعد از علم مسجدبر، اسدمحله به عنوان سومین علم، مسجد کیسر چهارمین و آخرین علمی است که از امامزاده خارج می‌شود.

وی با بیان اینکه در سال‌های زوج، علم مسجد کیسر دومین و علم مسجد خانه‌بر چهارمین علمی است که از امامزاده خارج می‌شود، یادآور شد: علم مسجد اسدمحله همواره سومین علمی است که از امامزاده خارج می‌شود.

حنیفه‌زاد ماسوله عنوان کرد: برای حفظ نظم و آرامش در اجرای این مراسم، دسته‌های عزاداری که از محله‌های سه‌گانه به سمت محله مسجدبر حرکت می‌کنند باید طبق نظم خاصی وارد صحنه شوند. به این گونه که محله‌ای که علم آن دوم وارد امامزاده می‌شود عزاداران آن باید آخر وارد صحنه شوند؛ چرا که هر محلی وارد صحن می‌شود جمعیت محله قبلی کنار زده می‌شود.

مراسم تشت‌گردانی یکی از سنت‌های عزاداری در ماسوله است

وی با بیان اینکه محله مسجدبر بدلیل حضور امامزاده در آن محل، علم را اول تحویل می‌گیرد، گفت: محله‌ها با تحویل علم خود به سمت محله خود حرکت می‌کنند و این بار با داشتن علم، شروع به راه‌اندازی و حرکت دسته عزاداری به سمت هر یک از محل‌های ذکر شده می‌کنند.   

حنیفه‌زاد ماسوله با بیان اینکه با تحویل علم، هر یک از محله‌ها با حرکت دسته عزاداری به سمت هر چهار محله حرکت می‌کنند، ابراز کرد: این مراسمات تقریبا ساعت ۱۵آغاز و قبل از اذان مغرب تمام می‌شود. بعد از اجرای مراسم دسته‌ها برای اقامه نماز به سمت مساجد محل خود حرکت می‌کنند.

وی مراسم تشت‌گردانی را یکی دیگر از سنت‌های عزاداری در ماسوله دانست و عنوان کرد: مراسم تشت‌گردانی یکی از سنت‌های قدیمی در ماسوله است که به یاد لبان تشنه امام حسین(ع) و یاران باوفایشان در روز پنجم محرم در ماسوله برگزار می‌شود.

حنیفه‌زاد ماسوله تصریح کرد: تشت در این مراسم نماد مشک سقای کربلا و آب نماد، رود فرات است که به روی امام حسین(ع) و یارانشان بسته شد. اهالی محله کیسر به این منظور که اگر امروز یزیدیان آب را به روی سپاه امام حسین(ع) بستند، با خروج تشت‌ها از خانه، در محله حرکت می‌کنند تا بدین گونه با آوردن آب جزء یاران امام حسین(ع) شوند.

وی متذکر شد: سنت تشت‌گردانی تنها مخصوص محله کیسر ماسوله است.

حنیفه‌زاد ماسوله با بیان اینکه یکی از شگفتی‌های ماه محرم در ماسوله این است که محرم در این شهرک از بعدازظهر عید قربان آغاز می‌شود، گفت: مردم این شهرک تاریخی ارادت خاصی نسبت به سرور و سالار شهیدان دارند و عزاداری خود را قبل از آغاز محرم آغاز می‌کنند. در بعدازظهر عید قربان اهالی این شهرک دسته عزاداری را راه می‌اندازند و ندای«یا حسین میا به کوفه، کوفیان وفا ندارند» سر می‌دهند.

وی به جالب بودن این دسته عزاداری برای مردم در عید قربان اشاره کرد و ادامه داد: دلیل راه‌اندازی دسته عزاداری اینست که امام حسین(ع) در روز سوم شعبان وارد مکه شدند و تا موسم حج در آنجا ماندند. خبر رسید که یزید عده‌ای را فرستاده تا ایشان را به شهادت رسانند. امام نیز در یوم‌الترویه حج‌شان را به عمره تبدیل و تصمیم به خروج از مکه گرفتند.

حنیفه‌زاد ماسوله با بیان اینکه حرکت دسته عزاداری در عید قربان تنها در ماسوله برگزار می‌شود، افزود: در زمان رویت هلال ماه که بیانگر آغاز ماه محرم است مراسم سنج‌زنی نیز در امامزاده عون نیز برگزار می‌شود.

وی با بیان اینکه به حرمت امامزاده همه محله‌ها سر ساعت خاصی قبل از اذان برای بیان مسائل و مشکلات در خصوص برگزاری مراسم علم‌بندان در امامزاده جمع می‌شوند،‌خاطرنشان کرد: برای حفظ نظم تا زمان برگزاری مراسم علم‌بندان، از هر محلی یک یا دو نفر گرو در امامزاده می‌مانند تا از قانون وضع شده تخطی نکنند.

حنیفه‌زاد ماسوله با بیان اینکه در صورت تخطی از قوانین وضع شده در مراسم باید جریمه که معمولا شکر است توسط افراد پرداخت شود، ادامه داد: برای برقراری نظم و اینکه نکند زمانی سنج را محلی زودتر از زمان محل دیگر بزند فردی گرو گرفته می‌شود. مایه افتخار است که فرد گرو گرفته ضامن برقراری نظم در مراسم است.

وی اضافه کرد: به محض زدن سنج توسط اولین محل، سه محله دیگر نیز نسبت به سنج‌زنی اقدام می‌کنند. محله‌ها در چند نقطه و به تعداد مساجدی که دارند سنج می‌زنند. در واقع این عمل آهنگ شروع برپایی مراسم عزاداری امام حسین(ع)‌است.

حنیفه‌زاد ماسوله با بیان اینکه محله‌ها یکبار در محل خود و سپس در سه محله دیگر حرکت می‌کنند، افزود: سپس چهار محله در مسجد عون‌بن علی(ع) پسر محمد حنیفه نوه حضرت علی(ع) جمع می‌شوند و اجازه برپایی مراسم عزاداری امام را می‌گیرند.

وی متذکر شد:در چهار روز نخست محرم به ترتیب شربت‌دهی، دسته چهار محله حرکت خواهند کرد. بدین گونه که در ابتدا مسجدبر و آخرین دسته مربوط به مسجد اسدمحله خواهد بود.

اجرای مراسم سنتی شمع‌داری در ماسوله

حنیفه‌زاد ماسوله با بیان اینکه در روز هفتم و هشتم به صورت سنتی مراسمی در ماسوله اجرا نمی‌شود،‌متذکر شد: غروب تاسوعای حسینی دسته عزاداری خاصی از محله مسجدبر به نام دسته «الوداع» به سمت امامزاده حرکت می‌کند.

وی با یادآوری اینکه این دسته‌های عزاداری به صورت سینه‌زنی می‌باشند، تصریح کرد: دسته شمع‌داری مراسم سنتی دیگر است که ساعت یک شب ابتدا از محله خانه‌بر آغاز می‌شود و سپس با رسیدن به هر محله‌ای دسته آن محل به دسته اضافه شده و با شمع روشن شروع به حرکت می‌کند.

حنیفه‌زاد ماسوله با بیان اینکه در صبح روز عاشورا نیز دسته‌ها زنجیززنی ندارند، خاطرنشان کرد: دسته‌های چهار محله ماسوله با هم بعد از طلوع آفتاب در روز عاشورا در چهار محل مذکور حرکت می‌کنند.

وی به برگزاری مراسم تعزیه توسط محله کیسر در بعدظهر عاشورا اشاره کرد و افزود:  تنها در بعدازظهر عاشورا مسجد محله خانه‌بر مراسم سنتی زنجیرزنی را اجرا می‌کنند. نحوه زنجیرزنی ماسوله‌ای‌ها سه ضرب و متفاوت از سایر شهرهای استان است.

حنیفه‌زاد ماسوله در پایان به توزیع شربت،چای دارچینی و آش و شیر برنج در این ایام بین عزاداران اشاره و اظهار کرد: شکل علم ماسوله متفاوت است و در هیچ جای کشور مشاهده نمی‌شود و منحصر به ماسوله است. این علم بلند به صورت عمودی و براحتی توسط یک نفر قابل حمل است.

علم‌بندان یا طوق بندی نقطه اوج آیین‌های عزاداری اهالی ماسوله است

در ادامه دکتر مصطفی پورعلی مدیر پایگاه میراث فرهنگی ماسوله در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان اینکه مراسم سنتی علم‌بندان همه ساله در ششم محرم با استقبال انبوه عزاداران حسینی از نقاط مختلف استان و کشور در شهر تاریخی ماسوله برگزار می‌شود،‌ اظهار کرد: برگزاری سنت‌های مختلف عزاداری سرور و سالار شهیدان در این شهر تاریخی از قدمت بسیاری برخوردار است .

وی علم‌بندان یا طوق بندی را نقطه اوج آیین‌های عزاداری اهالی ماسوله دانست و افزود: برای برپایی عزای امام حسین(ع) مجموعه آیین­ هایی از دیرباز بر اساس تفاهم و توافقی تاریخی، میان اهالی و هیات امنای مساجد چهار محل با نظم خاصی برگزار می­ شود.

ثبت نظام مدیریت سنتی مراسم عزاداری محرم ماسوله در فهرست معنوی کشور

پورعلی با بیان اینکه این نظم سنتی به ویژه در دهه اول محرم برخوردار از ویژگی ­های ارزشمندی است،خاطرنشان کرد: شورای ثبت میراث فرهنگی کشور، «نظام مدیریت سنتی مراسم عزاداری دهه اول محرم ماسوله» را به طور مجزا به شماره ۶۸۸ در فهرست میراث معنوی(ناملموس) ایران به ثبت رسانده ­است.

وی به سند توافق مکتوب اهالی در این ­خصوص مربوط به سال 1260 هجری قمری اشاره کرد و گفت: بر طبق این سند آمده­ است: برای طوق­ بندی عَلَم­ های محلات اربعه ماسوله، همه ساله عَلَم محله مسجدبر مقدم باشد و در سال‌های فرد، علم محله خانه­ بر بعد از علم محله مسجد­بر برود؛ در همان سال شربت‌دهی محله خانه­ بر بعد از شربت‌دهی محله کشه‌سر باشد و در سال‌های زوج، علم محله کشه­ سر بعد از علم محله مسجد­بر برود و همان سال شربت دهی محله کشه­ سر بعد از شربت‌دهی محله خانه­ بر باشد و علم محله اسدمحله همه ساله میانه‌رو باشد و شربت‌دهی محله مذکور بعد از اتمام شربت‌دهی تمام محلات انجام شود.

پورعلی یکی از آیین­ های بسیار تاثیرگذار در دهه اول محرم را مراسم غروب عاشورای ماسوله دانست و ادامه داد: در این وقت، چهار علم کاملا با پارچه سیاه پوشانده و به صورت افتاده در داخل شهر گردانده می­شوند.

ترویج گردشگری غیرفرهنگی به ماسوله آسیب می‌زند

وی با بیان اینکه مراسم مربوط به عزای سرور و سالار شهیدان در ماسوله در بعدازظهر روز عید قربان با برپایی دسته عزاداری بازار تاریخی آغاز می ­شود،گفت: این مراسم در دهه­ های عزاداری تا پایان صفرماه در خانه­ های تاریخی تداوم می‌یابد. همچنین در برخی از خانه­ های تاریخی ماسوله منبر عزاداری امام حسین در تمام سال در گوشه­ ای از خانه برپاست.

پورعلی به ترویج انبوه گردشگری غیرفرهنگی در ماسوله به عنوان یکی از آسیب‌ها اشاره کرد و گفت: گردشگری غیرفرهنگی علاوه بر آسیب­ های فرهنگی و اخلاقی به لحاظ زیست‌محیطی نیز، به این شهر تاریخی آسیب­ های فروانی زده است .

مرمت امامزاده عون و مسجد جامع ماسوله

وی با تاکید بر رعایت موازین فرهنگی این شهر تاریخی، تصریح کرد: اگر خواهان رونق گردشگری می‌باشیم باید به سمت گردشگری فرهنگی در ماسوله حرکت کنیم.

پورعلی با بیان اینکه گردشگری مذهبی به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های گردشگری فرهنگی حائز اهمیت است، ‌خاطرنشان کرد: آیین‌ها و سنت‌ها، گنجینه‌های ارزشمند تاریخ و فرهنگ ما محسوب می‌شوند. فراهم کردن امکانات و زیرساخت‌ها برای برگزاری این آیین‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار است که در این راستا مرمت مجموعه امامزاده عون(ع) و مسجد جامع شهر تاریخی که بخش قابل توجهی از مراسم دهه اول محرم در آن برگزار می‌شود از سوی پایگاه میراث فرهنگی در چندماهه گذشته صورت گرفته است.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی ماسوله در پایان با بیان اینکه امیدست با ثبت جهانی ماسوله مقدمات ثبت جهانی آیین­ های معنوی منظر فرهنگی ماسوله نیز فراهم شود،اظهار کرد: ماسوله از نظر بسیاری از صاحبنظران یک «شهر موزه» محسوب می­ شود؛ موزه در یک معنا «مکانی برای یادآوری خاطره­هاست»، برای مثال در دهه اول محرم هر سال، ماسوله به مثابه یک شهر موزه، مکانی می­ شود برای یادآوری و پاسداشت رخدادهای مربوط به واقعه کربلا .

 آیین‌ها و رسوم مذهبی ریشه در باورهای یک ملت دارند

سید محمدعلی حسینی‌نسب رئیس اداره میراث فرهنگی،صنایع‌دستی و گردشگری فومن در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان اینکه گردشگری واژه‌ای عام است،اظهار کرد: بازدید از اماکن مذهبی و  شرکت در مراسم آیینی جوامع مختلف، تجلی گردشگری آیینی یا مذهبی است.

وی افزود: آیین‌ها و رسوم  فرهنگی و مذهبی ریشه در باورهای یک ملت دارند و امروز به عنوان یک فرصت با هدف رونق گردشگری شناخته می‌شود.

فومن دارای پتانسیل گردشگری مذهبی است

حسینی‌نسب با بیان اینکه اجرای مراسم سنتی یکی از راه‌های جذب توریسم است،‌خاطرنشان کرد: گردشگری مذهبی در استان گیلان و خصوصاً شهرستان فومن یکی از پتانسیل‌های قابل توجه و قابل برنامه‌ریزی برای جذب توریسم و گردشگر به این منطقه است.

وی با بیان اینکه همواره در طول سال با هدف تفریحی، خوراک و طبیعت‌گردی، استان گیلان و شهرستان فومن مورد توجه گردشگران است که از مواهب طبیعی، اماکن تاریخی،‌زیارتگاه‌ها و مساجد استفاده می‌کنند،خاطرنشان کرد: غیر از شهرهای مذهبی چون مشهد و قم،استان گیلان و شهرستان فومن نیز به دلیل وفور ابنیه مذهبی،امامزادگان، بقاع متبرکه و آثار تاریخی مذهبی در نقاط مختلف، دارای پتانسیل گردشگری مذهبی است.

حسینی‌نسب به وجود بقاع مختلف با قدمت بسیار در سطح استان گیلان اشاره کرد و گفت: در شهرستان فومن نیز بقاعی در خود شهر، روستاهای کلرم،ماسوله،روستای فوشه وجود دارد که توسط پایگاه میراث فرهنگی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

وی با بیان اینکه تعریف بقاع به عنوان هدف گردشگری و جذب گردشگران نیازمند یک برنامه جامع است،تصریح کرد: متولی امور اکثر بناهای مذهبی در کشور سازمان اوقاف، امور خیریه کشور و  سازمان تبلیغات اسلامی است، در حال حاضر برنامه‌ریزی در این خصوص به صورت منسجم  توسط ادارات مربوطه فراهم شده است.

حسینی‌نسب به گستردگی زیارتگاه‌ها و بقاع متبرکه در سرتاسر  استان گیلان اشاره کرد و گفت: این اماکن، مامنی برای تجمع گردشگران از نقاط مختلف کشور است. این اماکن عملا مورد استفاده  اکثر گردشگران  قرار می‌گیرد که برنامه‌ای برای استفاده مستقیم از این بقاع نداشته‌اند. لیکن به صورت گذرا و یا برای ادای فریضه نماز،استفاده از امکانات رفاهی، آرامش و امنیت مهیا شده در جوار این اماکن، موجب اطراق و بازدید گردشگران قرار می گیرد.

اجرای مراسم مذهبی می‌تواند در تقویت هویت دینی ما اثرگذار باشد

وی با بیان اینکه همواره در طول سال شاهد هستیم که مقاصدی چون ماسوله و قلعه‌رودخان بدلیل دارا بودن اماکن تاریخی و مذهبی با هدف طبیعت‌گردی و  اقامت مورد استفاده گردشگرانی از سوی حوزه‌های علمیه و نهادهای مذهبی قرار می‌گیرد،‌خاطرنشان کرد: بحث گردشگری مذهبی در کشور ما بسیار گسترده است و جای رشد و توسعه دارد و زیارت،انجام فرایض و اقامت در اماکن تنها یک بخش قضیه است.

حسینی‌نسب ادامه داد: اینکه گردشگری مذهبی را تنها منحصر به ابنیه بدانیم نادرست است.لزومی ندارد که گردشگری مذهبی به ابنیه ختم شود.هدف و یا مسیری که در سفر توسط برنامه‌ریز و یا راهنما تعیین می‌شود اگر با نگرش تحکیم مبانی دینی باشد و آرامش و بهره از زیبایی‌های آفرینش را ترویج نماید آن سفر را می‌توان به عنوان ترویج گردشگری مذهبی معرفی کرد.

وی اضافه کرد: به نظر بنده لزوما عنوان بازدید از اماکن مذهبی فقط شاکله سفر مذهبی نیست بلکه سفر تفریحی و طبیعت‌گردی نیز می‌تواند به تعالی روح و  و نگرش‌های مذهبی فرد و خانواده منجر شود.

حسینی‌نسب با بیان اینکه اجرای مراسم مذهبی می‌تواند در تقویت هویت دینی ما اثرگذار باشد، متذکر شد: اجرای آیین‌ها و مراسم سنتی و مذهبی که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند حاوی پیام‌هایی است که در زمان اجرا به مخاطبین خود انتقال می‌یابند. به عنوان نمونه اجرای مراسم عاشورای حسینی بیانگر باورهای مذهبی و ارادت شیعیان به ائمه اطهار(ع) است که پس از قرن‌ها به ما رسیده است.

وی با بیان اینکه بدون تردید اجرای مراسم سنتی در ارتقای نگرش مذهبی اثرگذار است افزود: ماسوله همواره در طول سال پذیرای خیل زیادی از مسافران و گردشگران است. قالب جمعیت حاضر در ماسوله در ایام محرم و در اجرای مراسمات سنتی، خودِ اهالیِ ماسوله و بستگان و میهمانان هستند که در نقاط مختلف کشور ساکنند و به شوق شرکت در مراسم علم‌بندان ماسوله به این شهر تاریخی رجعت می‌کنند.

رئیس اداره میراث فرهنگی،صنایع‌دستی و گردشگری فومن در پایان با بیان اینکه در تاسوعا و عاشورای حسینی جمعیت مشتاقِ بازدید از ماسوله به حدی افزایش می‌یابد که اقامت بدلیل حضور خودِ اهالی و میهمانانِ مشتاق، نیازمند برنامه‌ریزی قبلی به جهت حضور در ماسوله و اقامت گردشگران است،ابراز کرد: مراسم محرم در ماسوله بدلیل اجرای آیین‌های سنتی خاص، معماری کم‌نظیر، طبیعت بی‌مثال، متفاوت از سایر نقاط کشور است.  

گزارش از «مریم محسنی» خبرنگار ایسنا- منطقه گیلان

انتهای پیام