به گزارش ایسنا، قزوین از دیرباز شهری تاریخی و محصور در باغ‌ها و دارای منابع آبی محدود بوده است، محدودیت منابع آبی در قزوین سبب ایجاد آب‌انبارهای فراوانی شده است به‌طوری‌که قزوین به نام شهر آب‌انبارها مطرح‌شده است.
آب‌انبارهای این شهر که مهم‌ترین بناهای تاریخی قزوین بشمار می‌روند، از جذاب‌ترین بناهای تاریخی استان قزوین هستند که می‌توانند گردشگرانی فراوانی را جذب کنند.
«مجتبی عباسی» کارشناس ارشد مردم‌شناسی قزوین در این‌باره می‌گوید: قزوین در گذشته شرایط جغرافیایی خاصی داشت و با کاهش بارندگی و افزایش خشک‌سالی روبه‌رو بود، از همین‌رو یکی از راه‌هایی که برای برطرف کردن مشکل کم‌آبی در شهر انجام گرفت احداث آب‌انبار عمومی بود.
وی ادامه می‌دهد: آب‌انبار مکانی است که آب در آن انبار می‌شود، در معماری اکثر خانه‌های قدیمی قزوین آب‌انبار وجود داشت هم‌چنین در محلاتی که وضعیت اقتصادی محله ضعیف بود، آب‌انبار عمومی می‌ساختند.
این کارشناس ارشد مردم‌شناسی قزوین تصریح می‌کند: در آب‌انبارهای خصوصی میراب باید آب قنات یا رودخانه را به آب‌انبار سرریز می‌کرد که این موضوع در آب‌انبارهای عمومی نیز صدق می‌کرد، میراب‌ها آخر تابستان و اوایل پاییز که مصرف کم بود آب‌انبار را لایروبی می‌کردند و گل‌ولای را بیرون می‌کردند و برای فصل آبگیری آماده می‌کردند.
عباسی می‌گوید: ویژگی آب‌انبار این نبود که یک در از پاشیر (محل قرار گرفتن شیر بزرگ برنجی متصل به مخزن) به مخزن وجود داشته باشد راه از بالا به مخزن بود.
وی تأکید می‌کند: با توجه به وضعیت خشک‌سالی و پراکندگی محلات مختلف شاهد پراکندگی آب‌انبارها در سطح شهر هستیم و انواع مختلفی آب‌انبارهای سه گنبدی، دو گنبدی، سکون دار در سطح شهر ساخته‌شده است.
عباسی می‌گوید: قزوین مهم‌ترین آب‌انبار قزوین آب‌انبار راه ری است که به آب‌انبار سردار بزرگ معروف است، هم‌چنین آب‌انبارهای سردار کوچک، مسجد جامع، ملاوردیخان، زنانه بازار و حاج کاظم موجود آب‌انبارهای موجود هستند.
وی یادآور می‌شود: آب‌انبارها دیگر نیز موجود هستند اما به‌علت نداشتن راه دسترسی و عدم بازسازی قابل بازدید نیستند.
در ادامه این گزارش گذری بر معرفی آب‌انبارهای قزوین خواهیم داشت:
آب‌انبار سردار بزرگ
این آب‌انبار بزرگ‌ترین آب‌انبار تک گنبدی ایران است که نمونه‌ای جالب از خلاقیت و معماری گذشتگان برای ذخیره آب است، این بندرها سال 1227 قمری در کم آب‌ترین نقطه شهر قزوین که توسط نام‌های محمدحسن خان و محمدحسین خان از سردمداران زمان فتحعلی‌شاه ساخته شد. ورودی آب‌انبار سردار بزرگ با یک طاق نمای عریض با قوس جناقی و دو پا طاق جانبی به صورت دوطبقه با آجرکاری و کاشی‌کاری در طرح‌های هندسی مزین شده است، سقف داخلی طاق نمای میانی دارای تزیینات آجرکاری، رسم‌بندی و پا باریک‌های تزیینی است که با کاشی جلوهٔ بیشتری گرفته است. این آب‌انبار دارای یک اتاق است که در مرکز طاق بزرگی قرارگرفته است، گنبد مخروطی کوچک این آب‌انبار با کاشی فیروزه‌ای تزئین شده و سردر ورودی آب‌انبار سردار تماماً از آجر تشکیل‌شده است. سیستم آب‌رسانی آب‌انبار سردار جالب و دارای حجم مخزنی بالغ‌بر سه هزار مترمکعب است. مصالح به کار گرفته‌شده در بنای آب‌انبار بزرگ، شفته‌آهک باروکش ساروج با قطری در حدود سه متر است و تا پا شیر آن 48 پله را باید طی کرد. در دو سمت ورودی آب‌انبار سردار بزرگ، با سکوی سنگی برای نشستن و استراحت روبرو می‌شوید. راه سنگی نیز روبرویتان خواهد بود که حدوداً دارای پنجاه پله است و برای دسترسی به آب باید دوازده و نیم متر پایین بروید. این راه درنهایت به کانالی مشهور به راه شیر منتهی شده که دارای سقف قوسی شکل است.
آب‌انبار سردار بزرگ در محله راه ری و خیابان راه‌آهن قرارگرفته است که در سال‌های 1313 و 1335 شمسی مورد مرمت قرارگرفته و در سال 1355 با شماره 1337 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
آب‌انبار سردار کوچک
آبگیر باشکوه دیگری توسط برادران سردار به سال قمری 1229 در شمال مسجد مدرسه سردار ساخته‌شده که ازنظر وسعت و ظرافت بسیار چشمگیر است.
سردر آب‌انبار، مزین به کاشی‌کاری و داخل ورودی آن دارای رسمی بندی و کتیبه‌ای از سنگ مرمر به خط نستعلیق است. راه شیر آب‌انبار سی‌وشش پله دارد. مخزن آب‌انبار به‌صورت مربع و به ابعاد تقریبی بیست متراست. در مرکز این مربع، ستون عظیمی با قطر چهار متر قرار دارد. پوشش آب‌انبار را چهار گنبد خفته تشکیل می‌دهند که در مرکز هر یک، به خارکش کوچکی قرار دارد. گنجایش مخزن آب‌انبار، حداکثر 3800 مترمکعب است و از این نظر بزرگ‌ترین آب‌انبار شهر محسوب می‌شود.
این آب‌انبار مقابل مسجد و مدرسه سردار در خیابان تبریز شهر قزوین قرار دارد و از بناهای ساخته‌شده توسط برادران " سردار " از امرای فتحعلی شاه قاجار در سال 1229 هـ. ق است.
آب‌انبار مسجد جامع قزوین
این آب‌انبار در اواخر سدهٔ یازدهم هجری توسط علی‌خان نامی از امرای لشکری دوران شاه سلیمان صفوی ساخته‌شده است.آب‌انبار مسجد جامع دارای کتیبه‌ای است از سنگ مرمر و به خط نستعلیق که تاریخ ۱۰۹۳ ه. ق روی آن ذکرشده است. در تعمیرات بعدی بنا، سنگ‌های کتیبه آن پس‌وپیش کار گذاشته‌شده و برخی از سنگ‌های آن شکسته و ازمیان‌رفته است. یکی از دو گوشوار طرفین سردر آب‌انبار از بین رفته و از تزیینات متعارف نیز نشانی نیست. راه شیر آب‌انبار سی‌وهفت پله سنگی داشته و دیواره‌های آب‌انبار به قطر ۴۰/۲ متر از جنس شفته‌آهک است. مخزن آن گنجایش ۱۸۰۰ مترمکعب آب را دارد. در طرفین درگاه ورودی دو سکوی سنگی قرارگرفته است. مخزن آب‌انبار به ابعاد ۸×۲۳×۲۳ متر و در جانب راست سردر قرارگرفته است و گنجایش مخزن آن ۲۰۰۰ مترمکعب است. مخزن مستطیل شکل آب‌انبار با شفته‌آهک آجر ساخته‌شده است. قطر جرزهای آن حدود سه متر و با طاق و تویزه پوشش داده‌شده‌اند. این اثر که در خیابان سپه، قدیمی‌ترین خیابان ایران، ضلع غربی خیابان شهدا و در جلوخان مسجد جامع کبیر سر کوچه واقع‌شده است در تاریخ ۱۳۷۷/۰۵/۱۱ با شمارهٔ ثبت ۲۰۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آب‌انبار حکیم
این آب‌انبار به نام بانی آن «حاج میرزا آقای حکیم» نام‌گذاری شده است که دارای سردری زیبا با رسمی بندی است، مخزن آب‌انبار از شفته‌آهک باروکش ساروج ساخته‌شده و گنجایش آن در حدود نهصد مترمکعب است.
راه شیرِ آب‌انبار سی‌وپنج پله سنگی دارد و در کتیبه این آب‌انبار تاریخ 1244 هـ. ق آمده است و در مقابل سر در آن سقاخانه‌ای هم‌زمان با آب‌انبار شکل‌گرفته است.
آب‌انبار حکیم در حاشیه شرقی خیابان شهدا و پشت بازارچه قزوین واقع‌شده است که به شماره 1336 به ثبت تاریخی رسیده است.
آب‌انبار حاج کاظم
انبار حاج کاظم که در سال 1256 هـ. ق بناشده است یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین آب‌انبارهای شهر قزوین است توسط حاج کاظم کوزه‌گر و حاج اسماعیل قزوینی بناشده است؛ به نظر می‌رسد آب‌انبار به هزینه حاج کاظم و بعد از مرگ وی توسط حاجی اسماعیل نامی ساخته‌شده و ثواب آن نثار روح حاج کاظم شده است. آب‌انبار دارای سردری زیبا، مزین به کاشی و طاق رسمی بندی و کتیبه سنگی است، راه شیر آب‌انبار دارای سی‌وسه پله با سقفی با قوس جناغی است. مخزن مستطیل شکل آب‌انبار با شفته‌آهک و آجر ساخته‌شده است. درگذشته چهار هواکش بلند و زیبا فضای داخلی مخزن را تهویه و خنک می‌کرده که متأسفانه تنها یکی از آن‌ها باقی‌مانده است. هواکش باقی‌مانده در پایین چهارضلعی و در بالا هشت‌ضلعی است. از ویژگی‌های دیگر این آب‌انبار، وجود دو بادگیر به ارتفاع هشت متر با تزئینات کاشی‌کاری است اضلاع قسمت هشت ضلع در دوطبقه، دارای روزنه‌هایی برای جریان هوا است. این بخش نیز با قطعات کاشی و آجر تزیین‌شده است. بر بالای درگاه ورودی آب‌انبار دو کتیبه مرمرین نصب‌شده که بر آن‌ها به شعر عباراتی به تاریخ ۱۲۵۶ نوشته‌اند. این آب‌انبار در انتهای خیابان تبریز، در محله مغلواک قزوین واقع‌شده و به شماره ۹۳۳ به ثبت تاریخی رسیده است.
آب‌انبار زنانهٔ بازار
آب‌انبار زنانه بازار بزرگ‌ترین آب‌انبار بازار شهر قزوین است، بانی این بنا مرحوم " حاج ملا عبدالوهاب " از علمای بنام (مشهور) شهر و معاصر فتحعلی شاه است.
سردر اصلی این آب‌انبار از بین رفته و از روی شواهد سردر آن در قطع کوچک و ساده، بازسازی‌شده است راه شیرِ آب‌انبار دارای چهل‌وسه پله است و گنجایش 2350 مترمکعب آب را دارد که به شکل مستطیل بوده و در وسط آن چهارستون معظم کار نگهداری سقف را که از ده گنبد کوتاه تشکیل‌شده انجام می‌دهند.
جرزهای آب‌انبار به قطر 1/60 متر از شفته‌آهک باروکش ساروج ساخته‌شده است. این آب‌انبار پنج بادگیر دارد که همگی در پشت دیوارهای بازار و مسجد پنهان گشته‌اند.
آب‌انبار زنانه بازار در ضلع غربی مسجدالنبی واقع‌شده است.
آب‌انبار آقا
آب‌انبار آقا از آثار دوره قاجاریه است که دارای سردری مزین به کاشی معقلی و کاربندی است، بانی این اثر حاجی‌حسین‌نامی بوده است. این آب‌انبار کتیبه‌ای به خط نستعلیق دارد که بر روی سنگ مرمر کنده‌شده است. این آب‌انبار دارای سردری مزین به کاشی معقلی و کاربندی است. راه شیرِ آب‌انبار در حال حاضر دارای سی پله سنگی است و پایین‌ترین قسمت آن با کف کوچه، 9/60 متر اختلاف سطح دارد. مخزن آب‌انبار به شکل مستطیل است و جرزهای آن با قطر تقریبی 2/20 متر، از شفته‌آهک باروکش ساروج ساخته‌شده است. طاق مخزن آجری و گنجایش مخزن آن حدود هشت‌صد مترمکعب است. این بنا نزدیک مسجدی به همین نام به همین نام در خیابان شهید انصاری شهر قزوین و روبه‌روی مدرسه و مسجد حاج ملاآقای قزوین قرارگرفته است.
آب‌انبار مولاوردیخانی
آبگیری است که به گواهی کتیبه نستعلیق ممتاز مرمرین آن در سال 1177 قمری بناشده و به سال 1251 قمری مرمت گشته است. بانی اول و دوم آن مولاوردیخان نام داشته است. خان اول معاصر کریم‌خان زند و خان دوم نواده وی بوده که به نام جد خود موسوم بوده است. ترکیب متناسب سنگ و کاشی در تزیین سردر این آب‌انبار فوق‌العاده چشمگیر است.این اثر در قسمت شمالی مسجد و مدرسه ملاوردیخان در خیابان امام (خیابان شاه سابق) واقع‌شده است.
آب‌انبار لالو قزوین
بانی آن حاجی محمد نامی بوده و تاریخ پایان بنا 1224 هجری قمری است. قطعه‌ای از سنگ مرمر که به شکل مربع‌مستطیل است و اشعاری بر روی آن کنده‌کاری‌شده، در قسمت درگاه آب‌انبار کار گذاشته‌شده است. این آب‌انبار در خیابان سعدی، متصل به مدرسه حاجی سید ابراهیم تنکابنی و در رو به روی بازارچه آقا و مسجد مرحوم حاجی موسی بزاز قرارگرفته است.
آب‌انبار رزگره کوچه قزوین
آب‌انبار رزگره کوچه در خیابان امام خمینی قرار دارد و در خاور این آب‌انبار، مسجدی نیز قرار دارد که باختر آن به تون حمام دو در متصل است. این آب‌انبار کتیبه‌ای به خط نستعلیق دارد که به رنگ سفید درزمینهٔ بنفش نوشته‌شده است.
آب‌انبار شیشه‌گر قزوین
این آب‌انبار در محله درب کوشک قرار دارد و متصل به مسجد شیشه‌گر، بانی آن حاجی حسن نامی است و تاریخ بنای آن 1254 هجری قمری است. این آب‌انبار کتیبه‌ای از کاشی بنفش دارد که اشعاری با خط نستعلیق و به رنگ سفید بر آن نوشته‌شده است.
آب‌انبار پنجه علی قزوین
این آب‌انبار بزرگ و وسیع در محله خیابان قزوین قرارگرفته است و به مسجد و مدرسه پنجه علی متصل است. بانی این بنا، حاجی رمضان نامی بوده است و بنا، کتیبه منظومی به خط نستعلیق دارد که بر روی سنگ مرمر کنده‌شده است
آب‌انبار حاج کریم قزوین
این آب‌انبار در محله درب کوشک قزوین و رو به روی حمام آقامجید قرارگرفته است و در 1306 تعمیر شده و کتیبه‌ای به خط نستعلیق دارد که بر روی کاشی نوشته‌شده است.
مسجد و آب‌انبار حاج ابراهیم قزوین
بنای مسجد و آب‌انبار در تقاطع خیابان شهید انصاری و خیابان مولوی واقع‌شده، بنای مسجد نوساز بوده و بخش تحتانی آن آب‌انبار است. بنای آب‌انبار دارای سه کف بوده و دارای طاق‌نماهایی با قوس جناغی و طاقچه‌هایی با سقف قوسی شکل است. کچلی طاق‌نماها و قسمت فوقانی دیوارها دارای تزیینات آجری به شیوه راسته خفته رفته بوده و تاریخ ساخت آب‌انبار مربوط به عصر پهلوی است.
آب‌انبار حاجی‌بابا (خطیب) قزوین
آب‌انبار حاجی‌بابا در محله قملاق (ریگ‌زار) پشت بازارچه آمعصوم قرارگرفته است و شهرداری قزوین به مناسبت این‌که این آب‌انبار در نزدیکی خانه خاندان خطیب قرار دارد، آن را به نام آب‌انبار خطیب نام‌گذاری کرده است. کتیبه‌ای حاوی نام بانی بنا در آب انبار نصب‌شده است.
گزارش از «آرزو یارکه سلخوری»، خبرنگار ایسنا منطقه قزوین
انتهای پیام
نظرات