به گزارش ایسنا، برخی معتقدند انقلاب اسلامی صرفا به عنوان یک منظومه نظری، فکری و معرفتی روایت شده است نه به عنوان یک پدیده تاریخی در حالیکه انقلاب مجموعه‌ای از اینهاست. انقلاب اگر چه مبتنی بر یک منظومه نظری جدی است، یک پدیده تاریخی هم هست.
راه‌حل روایت این پدیده تاریخی را هم بسیاری در راهکار امام خمینی(ره) در پیام خود در سال 67 به حجت الاسلام سیدحمید روحانی(زیارتی) در تدوین تاریخ انقلاب اسلامی می‌دانند.
امام(ره) در بخشی از پیام خود به روحانی تأکید می‌کنند «اگر شما می‌توانستید تاریخ را مستند به صدا و فیلم حاوی مطالب گوناگون انقلاب از زبان توده‌های مردم رنجدیده کنید، کاری خوب و شایسته در تاریخ ایران نموده‌اید.»
حالا نزدیک به 30 سال از مطالبه صریح امام(ره) می‌گذرد. اینکه نهادها و سازمان‌های مسئول برای این مسأله در استان همدان چه کرده‌اند موضوعی شد تا در سومین میزگرد «جهانشهر» ایسنا به آن بپردازیم.
در این میزگرد محسن صفایی‌فرد جامعه‌شناس، پژوهشگر تاریخ معاصر و مسئول سابق دفتر موسیقی راه، محمدصادق منصور فعال فرهنگی و کارشناس حوزه تاریخ شفاهی، دکتر فرهاد سهامی‌ابراهیمی استاد دانشگاه و رئیس دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری حوزه هنری استان همدان، حسین فرهادیان نویسنده و کارشناس رسانه و محمدحسین یزدانی‌راد مسئول آرشیو شفاهی مدیریت اسناد و کتابخانه ملی غرب کشور به بیان دیدگاه‌ها و نظرات خود پرداختند.
غایب بزرگ این میزگرد با وجود دعوت مکتوب و پیگیری‌های مکرر تلفنی، نماینده حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان همدان بود. آنچه در ادامه می‌خوانید متن گزارش این میزگرد است:
میلیون‌ها نفر در حوزه تاریخ‌نگاری در حال سانسور هستند
محسن صفایی‌فرد، جامعه‌شناس، پژوهشگر تاریخ معاصر و مسئول سابق دفتر موسیقی راه در این نشست با اشاره به اینکه تاریخ شفاهی، تاریخ ناگفته‌ها و اقشار به سخن درنیامده جامعه است، گفت: در مقابل روش تاریخ‌نگاری مرسوم و حاکم بر فضای دانشگاهی کشور ما، تاریخ شفاهی روش جدیدی محسوب می‌شود که بر اسناد جاندار و افرادی که در حیات هستند، تکیه دارد و البته آنها در خطر از دست رفتن هستند.
وی ادامه داد: نکته‌ای که باید تأکید کنیم این است که مردم سانسور شده، جمعیت میلیونی هستند که انقلاب کردند. انقلاب یک اتفاق یک‌شبه یا جنبش خُرده فرهنگی نبوده و برای این اتفاق بزرگ، رفتن به سراغ نخبگان و سردمداران انقلاب کافی نیست در حالیکه متأسفانه در سال‌های گذشته نه تنها بیشتر به فضای نخبگانی، سرداران و مبارزان خط اول توجه بیشتری شده بلکه به نحوی به فرم و قالب پایتخت‌نویسی هم گرفتار شده‌ایم و این امر باعث شده در سال 57 که نسبت جمعیتی کشور 70 به 30 به نفع جامعه روستایی بوده، امروز هیچ اثری از روستانگاری در تاریخ شفاهی نداشته باشیم.
صفایی‌فرد با اشاره به عدم توجه به جامعه روستایی در حوزه تاریخ‌نگاری یادآور شد: این خلأ امروزه نشان‌دهنده ضرورت توجه به آنچه تحت عنوان تاریخ شفاهی محلی و بومی یاد می‌شود را به ما می‌رساند و به این ترتیب باید در تاریخ شفاهی محلی به انواع لهجه‌ها، آداب و رسوم و آئین‌ها توجه داشته باشیم.
این جامعه‌شناس یادآور شد: رنج اصلی انقلاب بر دوش کسانی بوده که امروزه رو به فراموشی هستند و کسی سراغی از آنها نمی‌گیرد در صورتی‌که در زمان انقلاب و بعد از آن میدان‌دار اصلی یک روستا یا محله‌ای بوده‌اند.
وی با اشاره به اینکه در شیوه رایج تاریخ‌نگاری، ادبیات بر تاریخ در حال غالب شدن است، خاطرنشان کرد: تاریخ شفاهی حوزه‌ای است که اگر قرار باشد به بیرون از خود ارجاع بدهد، آن حوزه مردم‌شناسی خواهد بود در حالیکه حتی در شیوه ویرایش نیز این تهران‌زدگی دیده می‌شود در صورتی‌که اگر مردم‌شناسی مطرح باشد، آن وقت لهجه‌ها حائز اهمیت خواهد بود.
صفایی‌فرد در پاسخ به خبرنگار ایسنا درباره چرایی توجه بیشتر به تاریخ‌نگاری نخبگانی گفت: اتفاقی که افتاده این است که ما به سراغ ارزش خبری و رسانه‌ای و استثناها رفته‌ایم یعنی به جهت توجه به ادبیاتی که نیاز به ابرقهرمان دارد، ناگزیر روایت‌های توده‌ای و مردمی در این قاعده قرار نمی‌گیرد چرا که روایت‌های معمولی و ساده‌ای هستند که تاریخ معاصر ما را ساخته است.
این پژوهشگر تاریخ معاصر ایران یادآور شد: اگر بر روی استثناها دست بگذاریم در شکل کلان نمی‌توانیم تمایز اساسی دفاع مقدس خود را با جنگ‌های دیگر جهان ببینیم و نشان دهیم، در صورتی‌که انقلاب ما روایت تبدیل شدن توده‌ها به قهرمانان بود.
در همدان با پدیده‌ای به‌نام سردارزدگی روبرو هستیم
در ادامه این میزگرد محمدصادق منصور، فعال فرهنگی و کارشناس حوزه تاریخ شفاهی با آسیب‌شناسی پروژه‌های تاریخ شفاهی یادآور شد: بیشتر کارها در حوزه سیاسی بوده و در تاریخ شفاهی انقلاب کمتر به مسائل فرهنگی توجه شده و در حوزه دفاع مقدس نیز بیشتر عملیات‌نویسی و امور نظامی بوده است و به پایگاه‌های مردمی مثل مدارس، پشتیبانی جنگ، مساجد، فعالیت‌های هنری و جهادسازندگی خیلی کمتر توجه شده و برای همدان نیز این مسأله صدق می‌کند.
وی با اشاره به وجود 218 هزار شهید دفاع مقدس عنوان کرد: بنیاد شهید و امور ایثارگران تا شهریور سال 95 تنها با 24 هزار والدین شهدا مصاحبه گرفته و این آمار 10 درصدی بسیار کم بوده و برای همدان نیز البته در حدود همین آمار است.
این کارشناس حوزه تاریخ شفاهی با انتقاد از برخی سیاست‌های حوزه دفاع مقدس در همدان با عنوان سردارزدگی اظهار کرد: برای نمونه شما کنگره‌ای برگزار می‌کنید با عنوان کنگره سرداران، امیران، فرماندهان و 8 هزار شهید استان که به این چند 10 فرمانده بیشتر از سایر شهیدان پرداخته می‌شود یا اینکه در باغ موزه دفاع مقدس همدان تماما تندیس و تابلوهای فرماندهان است.
وی از برخی رویه‌های اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان همدان انتقاد کرد و گفت: در این بنیاد باز بحث سردارزدگی دیده می‌شود و اگر پیگیر سوژه‌هایی باشید که در این بنیاد دنبال می‌شود باز می‌بینید نقش فرماندهان و سرداران پررنگ‌تر است.
منصور یکی از مشکل‌های بنیاد شهید همدان را نیز سردارزدگی خواند و تصریح کرد: در بنیاد شهید مشکلات سازمانی و بودجه‌ای نیز هست اما با همین امکانات و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی هم می‌شد تاریخ شفاهی والدین شهدا را جمع‌آوری کرد.
وی با اشاره به فعالیت‌های جدی جریانات ضدانقلاب در خارج از کشور در حوزه تاریخ‌نگاری یادآور شد: شبکه‌های فارسی زبان ماهواره‌ای به صورت جدی در حال تهیه مستندهای تاریخی با فرم و تکنیک بالا هستند و سایر نهادها نیز در حال احیاء و معرفی چهره‌های درجه 3 و 4 فرهنگ مبتذل دوران پهلوی به عنوان اسطوره‌اند اما به خاطر کم‌کاری‌هایمان حتی چهره‌های درجه یک ما نیز معرفی نمی‌شود.
این فعال فرهنگی با اشاره به اینکه تاریخ شفاهی رافع گسست بین دو نسلی است، تأکید کرد: در دهه 50 و 60 برخی فعالیت‌های فرهنگی، هنری و اجتماعی صورت می‌گرفت که از آن تجربه‌ها برای فعالیت‌های امروزی می‌توان بهره گرفت.
وی با اشاره به خروجی‌های تاریخ شفاهی عنوان کرد: به صورت کلی می‌توان از تاریخ شفاهی خروجی‌های هنری، علمی، فرهنگ عمومی و رسانه‌ای را داشته باشیم.
منصور در توضیحات مربوط به خروجی علمی تاریخ شفاهی یادآور شد: برای نمونه ما دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت داشتیم که با پیشنهاد موضوع تاریخ شفاهی نهضت سوادآموزی موضوع رساله او تدوین و فلسفه فعالیت‌های پرورشی با توجه به تجارب معلمان پرورشی دبیرستان‌های دهه 60 همدان انتخاب شد.
وی با تأکید بر استفاده از ظرفیت‌های مردمی در تاریخ شفاهی خاطرنشان کرد: طبق آمار سپاه ما نزدیک به 50 هزار پایگاه بسیج داریم و اگر اینها را آموزش می‌دادیم و با توجه به آمار 218 هزار شهید کشور، هر کدام از پایگاه‌ها تنها تاریخ شفاهی 5 خانواده شهید را جمع‌آوری می‌کردند این مسأله امروزه حل شده بود اما در سپاه رسما چیزی به‌نام تاریخ شفاهی نداریم هر چند در حوزه دفاع مقدس در حال فعالیت است.
این کارشناس حوزه تاریخ شفاهی با تأکید بر استفاده از ظرفیت مدارس اظهار کرد: متأسفانه بر خلاف سایر کشورها تاریخ خیلی جایگاه چندانی در آموزش و پروش ما ندارد و شیوه تدریس آن با مشکلات عدیده‌ای روبرو است.
تاریخ شفاهی به صورت سیستماتیک از دهه 70 در همدان آغاز شده است
دکتر فرهاد سهامی‌ابراهیمی، مدرس دانشگاه و رئیس دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری حوزه هنری استان همدان دیگر میهمان میزگرد «جهانشهر» ایسنا، با اشاره به سابقه تاریخ شفاهی در همدان گفت: به صورت سیستماتیک در حوزه هنری از سال 78 و در سایر نهادها از سال 75 کار تاریخ شفاهی آغاز شده اما خاطره‌نگاری‌ها از اوایل انقلاب بوده است.
وی با اشاره به اهمیت راستی‌آزمایی در تاریخ شفاهی عنوان کرد: برای کار در این حوزه نباید تنها به یک مصاحبه اکتفا کرد بلکه باید با چندین مصاحبه دیگر راستی‌آزمایی شود چرا که یک فرد به عنوان راوی در یک مقطع زمانی خاص شاید دچار فراموشی شود.
این مدرس دانشگاه درباره اهمیت تاریخ شفاهی برای دهه 50 و 60 خاطرنشان کرد: در این دو دهه یک مجموعه اتفاقاتی داریم که در تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران نظیر ندارد و در این دو دهه به تنهایی از انقلاب گرفته تا کودتا و جنگ را شاهد هستیم.
وی با اشاره به اینکه ثبت و ضبط و انتشار آن از بخشی از وظایف حوزه هنری است، خاطرنشان کرد: ثبت و ضبط خاطرات رزمندگان و فعالان فرهنگی را داریم اما آنچه در اولویت انتشار قرار دارد همین خاطرات فرماندهان، سرداران و افراد شاخص است هر چند که از سال 95 انتشار افراد غیرشاخص و عادی را آغاز کرده‌ایم.
رئیس دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری حوزه هنری استان همدان با اشاره به تجربه رصد از خانواده شهدا در شهرستان‌های همدان تصریح کرد: بعضی از افراد خاطرات خود را ثبت کرده‌اند و تنها بستری می‌خواهند که آن را ارائه کنند و خیلی راحت همکاری می‌کنند.
وی با اشاره به سیاست‌های جدید حوزه هنری تأکید کرد: فرآیند به گونه‌ای شده است که مردم خودشان خاطرات مکتوبشان را برای ما می‌آورند و البته عجله در چاپ این آثار یکی از آفات‌ها می‌تواند باشد که بر کیفیت تأثیر خواهد گذاشت.
سهامی‌ابراهیمی در پاسخ به سوال خبرنگار ایسنا درباره نقش رسانه‌ها در حوزه تاریخ شفاهی یادآور شد: برخی از آثار تاریخ شفاهی ممکن است تا مدت‌ها فرصت انتشار نیابد اما وظیفه رسانه‌ها این است که این افراد را مطرح کنند و تشویقی برای دیگران خواهد بود.
تاریخ شفاهی در اولویت مدیریت شهری همدان نیست
حسین فرهادیان، نویسنده و کارشناس رسانه که پیشتر طراح و پیشنهاددهنده گردشگری حوزه فرهنگی تاریخ انقلاب اسلامی در شهر همدان بود، با بررسی وضعیت تاریخی همدان یادآور شد: در حال حاضر هم در تاریخ کلاسیک و هم در تاریخ معاصر دچار یک انقطاع با وضع موجود مدیریت شهری است.
وی درباره طرح خود گفت: آن چیزی که پیشنهاد ما بود شناسایی، احیاء و حفظ میراث فیزیکی بعد از تاریخ انقلاب اسلامی در سطح شهر بود که برای نمونه محل بمباران‌ها، محل تظاهرات، میادین با نمادهای انقلابی و دیوارنوشت‌ها و ساختمان نهادهای انقلابی است که نسبت به آنها بی‌توجه‌ایم و یکی پس از دیگری در حال از یبن رفتن است.
این کارشناس رسانه ادامه داد: در پیشنهاد ما استفاده از ظرفیت‌های مدارس و آموزش و پرورش نیز دیده شده بود که در اردوهای علمی نیز مورد بهره‌گیری قرار گیرد.
وی در پاسخ به سوال خبرگزاری ایسنا درباره میزان استقبال مدیران شهرداری از این طرح عنوان کرد: در ابتدا استقبال خوبی کردند و قرار بود به صحن شورای شهر ارجاع داده شود و فراخوان عمومی داده شود و ما حتی پیشنهاد ساخت فرهنگسرای انقلاب اسلامی را نیز دادیم اما دیگر خبر خاصی نشد.
فرهادیان درباره نگاه مدیریت جدید شورای شهر و کاندیداهای شهر به تاریخ شفاهی نیز خاطرنشان کرد: فکر نمی‌کنم اولویت این افراد هم به این مسأله اختصاص پیدا کند و خیلی دغدغه مدیران شهرداری و حتی استان باشد.
از مشکلات تاریخ شفاهی وجود سازمان‌های موازی است
محمدحسین یزدانی‌راد، مسئول آرشیو شفاهی مدیریت اسناد و کتابخانه ملی غرب کشور نیز در این میزگرد تأکید کرد: تا سال 90 اطلاعاتی که در حوزه تاریخ شفاهی جمع‌آوری می‌کردیم بیشتر مربوط به نخبگان فرهنگی و رجال سیاسی بود اما در دهه 90 این رویکرد نخبگانی و تهران‌زدگی را به سمت غیرنخبگانی تغییر دادیم.
وی با اشاره به اجرای پروژه 30 مهر تأکید کرد: برای این پروژه صرفا سراغ افراد شاخص و برجسته نرفتیم بلکه با افرادی که در آن زمان دانش‌آموز یا مدیر مدرسه بودند و در آن حادثه نقش داشتند نیز مصاحبه گرفتیم و هم‌اکنون کتاب تاریخ شفاهی پروژه 30 مهر آماده شده است و به‌زودی منتشر خواهد شد.
مسئول آرشیو شفاهی مدیریت اسناد و کتابخانه ملی غرب کشور درباره مسئولیت این واحد نسبت به مطالبه امام خمینی(ره) در سال67 درباره ثبت وقایع انقلاب نیز گفت: یکی از مشکلات اصلی ما موازی‌کاری و تعدد مراکز مسئول است اما در تمام دنیا تنها یک سازمان اسناد دارد و این بحثی که در مطالبه امام(ره) هست، مرکز اسناد انقلاب اسلامی پیگیری کرده و اسناد آن را به ما نمی‌دهند.
نظرات