عجب حال و هوایی دارد، امروز ... ساعتش زنگ می‌خورد و چشمانش را باز می‌کند. باز هم خواب می‌دید. چشمانش را دور اتاق می‌چرخاند و مثل هر روز اولین چیزی که می‌بیند ویلچر پارک‌شده در گوشه اتاق است. غم به همه وجودش چنگ می‌اندازد.

مناسب‌سازی و بهبود فضای شهری برای استفاده معلولان، موضوع تازه‌ای است که بوی کهنگی می‌هد. به گفته مسئولان، 12 سال از روزی که رعایت ضوابط مناسب‌سازی در ساخت و سازهای عمومی اجباری شد می‌گذرد، اما تا دو یا سه سال پیش، عنوان ساختن این موضوع حتی در جلسات دولتی و با متولیان امر، بی‌اهمیت و بدیهی جلوه می‌کرد. طوری که حتی بسیاری از حاضران بعد از خروج از جلسه، تنها چیزی که یادشان نمی‌ماند مسئله معلولیت و نیاز مبرم به مناسب‌سازی فضاهای شهری بود.

در همین‌راستا، خبرگزاری ایسنا در قالب سلسله نشست‌های دورهمی، گفت‌وگوی صمیمانه‌ای با یکی از اعضای شورای اسلامی شهر، معاون توانبخشی اداره‌کل بهزیستی استان زنجان و رییس انجمن جامعه معلولان استان ترتیب داد تا ببیند که این مصوبات در کجای هزارتوی افسانه‌ای گیر کرده‌اند. البته ناگفته نماند که فضای فرهنگی شهر رو به بهبودی است و به گفته یکی از مسئولان بهزیستی، معاونت توانبخشی اداره‌کل بهزیستی استان زنجان در حوزه مناسب‌سازی رتبه دوم کشوری را کسب کرده، با این وجود هنوز تا اجرای کامل مصوبات و آسایش نسبی معلولان، راه درازی در پیش داریم.

رییس کمیسیون مناسب‌سازی شورای شهر زنجان می‌گوید: در حال حاضر، مدت دو سال است که در لیست بودجه شهرداری، ردیف بودجه‌ای را به مناسب‌سازی فضاهای شهری اختصاص می‌دهیم.

پریسا شعبانی اظهار می‌کند: یکی از مصوبات ما در طول چند ماه گذشته این بوده که ساختمان‌های در دست تعمیر نیز مجبور به اجرای ضوابط مناسب‌سازی باشند.

فرماندار زنجان نیز معتقد است که اگر ماده 100 قانون شهرداری بدون هیچ اغماضی اجرا شود، گوشزدی برای ساخت و سازهای بعدی محسوب می‌شود؛ در واقع همه نگاه‌ها به سوی شهرداری است ولی ما در راس نظام مهندسی را داریم که در رابطه با این موضوع مکاتبات زیادی با آن‌ها انجام می‌گیرد؛ به عبارتی قرار بر این بود که وقتی نقشه ساختمانی به دست شهرداری می‌رسد، بدون عیب و ایراد باشد و همه ضوابط مناسب‌سازی در آن اعمال شده باشد. در حالی که متاسفانه گاهی این‌طور نیست و علاوه بر این، شاید دلیل آن‌که امروزه با وجود پافشاری برای اجرای قانون، با ساختمان‌هایی فاقد اجرای ضوابط مناسب‌سازی روبه‌رو می‌شویم، نظارت ضعیف ما باشد.

این مسئول با تاکید بر این‌که متولیان امر باید ساخت و سازهای مغایر با ضوابط مناسب‌سازی را برای تشدید نظارت به شهرداری معرفی کنند، می‌افزاید: متاسفانه تا چند سال گذشته، توجه به موضوع «مناسب‌سازی» در شهرداری وجود خارجی نداشت ولی پارسال به صورت رسمی در بند 30 نقشه پروانه قید شد که ضوابط مناسب‌سازی باید در هر ساخت و سازی رعایت شود. در حال حاضر نیز به حدی حساسیت ایجاد شده که شهردار اذعان می‌کند با ورود به هر شهری ناخودآگاه توجهش به وضعیت مناسب‌سازی آن شهر جلب می‌شود. در همین‌راستا، یکی از اقدامات بارز شهرداری این است که در بازدیدهای خود همیشه یک فرد معلول ویلچری و یا روشندل را به همراه می‌برد تا بتواند عمق مشکل را درک کند.

وی با ابراز خرسندی از حساسیت شهروندان نسبت به این موضوع، تصریح می‌کند: احداث ساختمان جدید راه‌آهن و یا پارک هنرجو نتیجه همین حساسیت است ولی متعاقب آن ما نیاز به فرهنگ‌سازی داریم. مثلا یکی از اعضای شورای شهر معتقد است که پارک مذکور به مکانی برای حرکات نمایشی موتورسواران تبدیل شده، از این‌رو، ما در کنار حساسیت‌زایی نیازمند فرهنگ‌سازی و همکاری متقابل دستگاه‌ها هستیم. مثلا نیروی انتظامی باید در این زمینه همکاری مستمری با شهرداری داشته باشد.

شعبانی همچنین با تاکید بر این‌که فرهنگ‌سازی فقط با همت شهرداری صورت نمی‌گیرد، خاطرنشان می‌کند: متاسفانه معلولان ما آن‌طور که باید مطالبه‌گر نیستند و برخی از آن‌ها اصلا اطلاعی از این موضوع ندارند. این در حالی است که مطالبه‌گری جامعه هدف، هرچند با موانعی روبه‌رو باشد، اولین گام در تحقق اهداف به شمار می‌رود. مثلا یکی از مصوبات ما این است که جوی‌های آب موجود در ایستگاه‌های اتوبوس پوشش داده شود. همچنین مقرر است که بخشی از ایستگاه اتوبوس برای استفاده معلولان رنگ‌آمیزی شود و اتوبوس دقیقا در آن محل‌ها توقف کند؛ در واقع تغییراتی که در راستای مناسب‌سازی شکل می‌گیرد ممکن است که از نظر کمیت چندان به چشم نیاید، ولی باید این را در نظر بگیریم که نیل به وضعیت ایده‌آل زمان بر است. ما کشوری هستیم که از قوانین محکمی در رابطه با موضوعات مختلف برخورداریم ولی متاسفانه در اجرای قوانین با سستی مواجه‌ایم. قانون جامع حمایت از حقوق معلولان نیز بیشتر از بازبینی نیازمند اجرا است و متاسفانه در این‌راستا، این دیدگاه غلط وجود دارد که شهرداری می‌خواهد برخی دستگاه‌ها را محکوم کند.

عضو شورای اسلامی شهر زنجان در پاسخ به این‌که تا کی باید شاهد ساخت و سازهای غیر اصولی و مغایر با ضوابط مناسب‌سازی باشیم، می‌گوید: نظارت ما ضعیف است و این مسئله را پنهان نمی‌کنیم. این در حالی است که برخی ادارات دولتی نیز اصلا نقشه پروانه و پایان کار نمی‌گیرند ولی مثلا مجتمع تجاری نور با وجود پافشاری شورای شهر، هنوز مناسب‌سازی نشده است. البته در مقابل کلینیک قائم برای معلولانی که نیاز به دریافت خدمات دندانپزشکی دارند مناسب‌سازی شده، در رابطه با گویاکردن اتوبوس‌ها نیز یکی از اتوبوس‌های داخل شهری در مسیر انصاریه گویا شده و مقرر است که شهرداری از این به بعد فقط اتوبوس‌های مناسب‌سازی شده را خریداری کند.

وی یادآور می‌شود: اتوبوس‌ها برای مناسب‌سازی در اختیار تیمی از دانشجوهای نخبه رباتیک قرار گرفته است و عده‌ای از این دانشجوها معتقدند که اتوبوس مناسب‌سازی شده فقط می‌تواند برای استفاده معلولان مناسب باشد و افراد عادی نمی‌توانند از این اتوبوس‌ها استفاده کنند. علاوه بر این، ایستگاه‌های اتوبوس نیز نیاز به مناسب‌سازی دارد و خوشبختانه معاونت ترافیک شهرداری تا حدودی پیگیر این قضیه است و بر اساس گفته‌های مسئولان شهرداری، ون ویژه معلولان نیز تا آخر مهر تحویل داده می‌شود.

معاون توانبخشی اداره‌کل بهزیستی استان زنجان نیز رسیدگی به وضعیت حمل و نقل درون‌شهری و مناسب‌سازی آن برای استفاده معلولان را اولویت برنامه‌ها عنوان می‌کند و معتقد است که کمبود امکانات گاهی اوقات محدودیت می‌آورد و فضاهای شهری را با فقط توجه به امکانات می‌توان مدیریت کرد.

فرهاد میرزایی می‌گوید: ماده 100 قانون شهرداری‌ها و تعیین جریمه برای ساخت و سازهایی که ضوابط مناسب‌سازی را رعایت نکرده‌اند معضل بزرگی به حساب می‌آید. از طرفی دبیرخانه مناسب‌سازی نیز شرح وظایف و جامعه هدفی دارد که بسیار نیازمند امدادرسانی است و اداره‌کل بهزیستی باید پاسخ‌گوی همه مسایل معیشتی، اشتغال و درمان جامعه تحت پوشش خود باشد و اگر قرار باشد که همه مسایل را با پول حل کنیم نمی‌توانیم پاسخ‌گوی تک به تک نیازها باشیم؛ در واقع وظایف بهزیستی سلسله مراتبی دارد و گاهی حتی یک مشاوره یا راهنمایی خوب می‌تواند گام بزرگی برای جامعه هدف به شمار آید.

این مسئول می‌افزاید: مناسب‌سازی یکی از مهم‌ترین خواسته‌های ما محسوب می‌شود و در این رابطه با جامعه معلولان در یک مسیر گام برمی‌داریم و هردو مطالبه‌گر هستیم؛ به عبارتی بهزیستی به جد پیگیر مطالبات جامعه هدفش است ولی نمی‌تواند هزینه مورد نیاز برای ساخت رمپ و بالابر همه اماکن عمومی موجود در سطح استان را تامین کند و شاید فقط بتواند ناظر روند امور باشد. البته معتقدیم که به رغم مشکلات موجود در این مسیر، تا امروز پیشرفت قابل قبولی داشته‌ایم. مثلا تا پنج سال قبل حتی نمی‌توانستیم با یکی از مدیران یا مسئولان در رابطه با مسئله مناسب‌سازی جلسه بگذاریم و موضوع را مطرح کنیم، ولی در حال حاضر جلسات خوبی در این رابطه حتی با مسئولان رده‌بالا برگزار می‌کنیم و مطالبات خود را مطرح می‌کنیم.

وی با اشاره به این‌که چند سال پیش، هیچ بانکی در سطح شهر نبود که ساختمان خود را مناسب‌سازی کرده باشد، ادامه می‌دهد: خوشبختانه در شورای شهر کمیته‌ای با این مضمون تشکیل شده و این جای خوشحالی دارد؛ چراکه اعمال فشارها، آگاه‌سازی ‌ها و ایجاد حساسیت‌ها در نهایت باعث می‌شود که اقشار مختلف به فکر مناسب‌سازی بیفتند و نسبت به این موضوع حساس شوند. مثلا یکی از مصوبات ما این است که دستگاه‌های ارزیابی شده (39 دستگاه) در خصوص کمیت و کیفیت مناسب‌سازی ساختمان‌هایشان، پاسخ‌گو باشند. تاکنون نیز با همکاری صدا و سیما گزارش‌های زیادی از وضعیت ساختمان‌های اداری و نقص‌هایی که در رابطه با مناسب‌سازی دارند تهیه کرده‌ایم و به جد پیگیر موضوع هستیم. در روزهای اخیر نیز حداقل 14 دستگاه عنوان کرده‌اند که پیگیر بودجه مناسب‌سازی هستند.

میرزایی خاطرنشان می‌کند: شکل‌گیری این حساسیت‌ها خیلی مهم و تاثیرگذار است. البته موضوع مناسب‌سازی در کشورهای پیشرفته حل شده ولی ما هنوز هم نیازمند ایجاد حساسیت بیشتری هستیم. در همین‌راستا، ماده 2 قانون جامع حمایت از حقوق معلولان عنوان می‌کند که همه سازمان‌ها موظف‌اند قسمتی از اعتبارات خود را جهت تسهیل تردد معلولان و افراد کم‌توان، صرف مناسب‌سازی ساختمان‌های اداری خود بکنند. مثلا یکی از مواردی که جای تقدیر دارد، ساختمان بیمه سلامت استان است؛ چراکه همه ضوابط مناسب‌سازی را به درستی رعایت کرده و مدیرکل آن معتقد است که همه ضوابط فقط با مطالعه یک جلد کتاب در رابطه با مناسب‌سازی و بهره‌ گرفتن از اطلاعات مهندسان مشاور رعایت شده است. این در حالی است که فقط معلولان خیلی شدید نیازمند مناسب‌سازی نیستند، بلکه سالمندان و زنان باردار نیز بدون رعایت ضوابط مناسب‌سازی نمی‌توانند به راحتی در جامعه حضور یابند. این یک مسئله همگانی است و برای تحقق آن باید همگی دست به دست یکدیگر بدهیم.

معاون توانبخشی اداره‌کل بهزیستی استان زنجان تصریح می‌کند: ما باید بیشتر از مردم عادی، حمایت مسئولان را جذب کنیم؛ چراکه بدون شک بیشتر از مردم عادی تاثیرگذار خواهند بود و این مهم نیز با ایجاد کمپین و اتکا به رسانه امکان‌پذیر می‌شود. خوشبختانه امروزه این موضوع به عنوان یک ضرورت اجتماعی جا افتاده ولی باید منتج به نتایج مشهودی شود. کشورهای پیشرفته نیز شبکه‌هایی را راه‌اندازی می‌کنند که وظیفه جلب حمایت از معلولان را بر عهده دارد و سردمداران این کشورها نیز معتقدند که انجمن‌های مردمی نقش به‌سزایی در حمایت از حقوق معلولان ایفا می‌کنند؛ به عبارتی شکل‌گیری سازمان‌های مردم‌نهاد یکی از بهترین و کاربردی‌ترین راهکارها برای تحقق ضوابط مناسب‌سازی به شمار می‌رود؛ چراکه به اعمال فشار بر صاحبان قدرت منتج می‌شود و واسطه‌های بین جامعه هدف و مسئولان، می‌توانند در بستر رسانه و سازمان بهزیستی فعالیت کنند.

این مسئول در ادامه اظهار می‌کند: شهرداری معتقد است که از این به بعد دیگر هیچ معبری را بدون موزاییک‌های بریل نخواهد ساخت. البته ممکن است که همه معابر چندان استاندارد نباشد ولی همین که برای تردد معلولان مناسب می‌شود جای خوشحالی دارد. این در حالی است که رکود در ساختمان‌سازی نیز به کندی اجرای ضوابط مناسب‌سازی دامن می‌زند. مثلا ساختمان بیشتر مدارس ما قدیمی است و قدمت آن به زمانی برمی‌گردد که اصلا موضوع مناسب‌سازی مطرح نبود و متاسفانه هیچ سازمان مطالبه‌گری برای این موضوع وجود نداشت. البته قانون جامع حمایت از حقوق معلولان 12 سال پیش تصویب و به سازمان‌ها ابلاغ شد ولی متاسفانه تا چند سال اخیر مسکوت باقی ماند و آن‌چه به سرپیچی از این قانون دامن زد، فقدان هماهنگی بین دستگاه‌ها بود. متاسفانه ما در پروسه اداری و کاغذبازی گیر کرده‌ایم و شاید مهم‌ترین گام برای خروج از این رکود، شکل‌گیری سازمان‌های مطالبه‌گر مردمی باشد.

وی تصریح می‌کند: خوشبختانه شکل‌گیری این سازمان‌ها چندان هزینه‌بر نیست و در مقابل نتایج مطلوبی بر جا می‌گذارد و باعث می‌شود که جامعه هدف در درازمدت شاهد تغییرات ملموسی در وضعیت مناسب‌سازی شهرها باشد. علی‌الخصوص که ما با سیر صعودی حساسیت زنجانی‌ها به مقوله مناسب‌سازی مواجه‌ایم. بهزیستی نیز همه توان خود را برای بهبود شرایط جامعه هدف خود به کار گرفته است، مثلا در قالب طرح CBR، سالانه در حدود هشت میلیارد ریال برای مناسب‌سازی فضای داخل منازل معلولان هزینه می‌شود (برای هر معلول تا سقف سه میلیون تومان). این می‌تواند نویدی برای بهبود شرایط باشد و زمینه را برای زمینه حضور پررنگ‌تر معلولان در فعالیت‌های اجتماعی فراهم کند.

رییس جامعه معلولان استان زنجان نیز با ابراز تاسف از این‌که مصلی زنجان اصلا مناسب‌سازی نشده است، می‌گوید: بعضی از مسئولان ما عادت دارند که بگویند انشاءالله فلان مسئله در رابطه با معلولان حل می‌شود، ولی کاش اگر مسئله‌ای قرار است که حل نشود و در جای خودش به قوت خود باقی بماند، جواب قاطعی بدهند تا از در دیگری وارد شویم و راه چاره‌ای بیاندیشیم.

مهدی قنبری‌موحد ادامه می‌دهد: متاسفانه در جامعه امروز، بر خلاف آن‌چه عنوان می‌شود معلول به حاشیه رانده شده و مسئله مناسب‌سازی نیز شاید فقط سه سال است که به طور رسمی عنوان می‌شود. متاسفانه تا چند سال پیش اعضای شورای اسلامی شهر زنجان اصلا در جلسات مناسب‌سازی شرکت نمی‌کردند و هیچ اهمیتی به این موضوع نمی‌دادند. ولی خوشبختانه بعد از سال 92 انقلابی در خصوص موضوع مناسب‌سازی شکل گرفت و ما از صفر شروع کردیم. مثلا فضایی که در سال 93 در چهارراه انقلاب (روبه‌روی بانک ملت) در عرض دو روز مناسب‌سازی شد، وعده‌ای بود که یکی از مسئولان دو سال پیش به جامعه معلولان داده بود. البته شورای شهر فعلی تا حد زیادی پیگیر وضعیت مناسب‌سازی است و این در حالی است که مناسب‌سازی فقط مطالبه معلولان نیست؛ چراکه خردسالان و سالمندان و افرادی هم که به صورت مقطعی دچار معلولیت می‌شوند نیز نیاز مبرم به شهری با فضای مناسب‌سازی شده دارند.

وی می‌افزاید: ما با سونامی سالمندی مواجه‌ایم و مناسب‌سازی فضای شهر و اماکن عمومی برای سال‌های آتی نیازمند فرهنگ‌سازی است؛ در واقع یکی از نیازهای اولیه بشر حضور در جامعه است و فرد معلول زمانی که توانایی حضور در جامعه را نداشته باشد، نمی‌تواند توانمندی‌های خود را بروز دهد. متاسفانه یکی ازمواردی که باعث می‌شود معلولان ناتوان به نظر برسند نامناسب بودن وضعیت شهر است؛ چراکه چنین افرادی با چنین وضعیتی حتی توانایی انجام امور روزمره خود از جمله استفاده از عابربانک و تلفن عمومی و مراجعه به پزشک را هم ندارند، چه برسد به این‌که به فکر پیشرفت و توانمندی خود باشند. به همین‌خاطر، هر فرد ویلچری نیازمند این است که یک نفر پشتیبان داشته باشد. این در حالی است که حتی بسیاری از رمپ‌های ما استاندارد نیستند و مثلا در بیمارستان آیت‌الله موسوی، فقط پزشکان و خدمه از آسانسور استفاده می‌کنند.

قنبری‌موحد با اشاره به این‌که معلولیت شاخه‌های متعدد بینایی، شنوایی، جسمی و حرکتی و ضایعات نخاعی را شامل می‌شود، خاطرنشان می‌کند: به عنوان مثال، شخصی که صرع دارد و برای یک لحظه در خیابان دچار تشنج می‌شود، فقط به خاطر این‌که سطل زباله در جای مناسبی نصب نشده، جوی‌های آب بزرگ است و تیر چراغ برق، در جای نامناسبی قرار دارد، با سر به زمین می‌خورد و دچار مشکلات چندین برابر و حتی مرگ می‌شود. به این‌خاطر ما نمی‌توانیم به چنین فردی بگوییم که تا زمان بهبود شرایط، جلوی تشنج‌های خود را بگیرد. البته یکی از اقدامات مطلوب در طول چند سال گذشته تشکیل کمیسیون مبلمان شهری در شورای شهر است و خوشبختانه مسئولان فعلی بهزیستی نیز پاسخ‌گوی همه سئوالات جامعه معلولان هستند. این نشان می‌دهد که می‌توان اقدامات خوبی برای مناسب‌سازی انجام داد. اجرای مو به موی همه ضوابط مناسب‌سازی نیز زمان‌بر و متاسفانه نظارت تا حدودی ضعیف است.

رییس جامعه معلولان استان زنجان تاکید می‌کند: نصب رمپ و آسانسور استاندارد در همه نقشه‌ها ثبت شده ولی در عمل با ساخت و سازهایی مغایر با آن‌چه روی کاغذ می‌بینیم مواجه می‌شویم و پیمانکاران نیز در توضیح خود به شورای شهر و شهرداری عنوان می‌کنند که هنوز پایان‌کار نگرفته‌اند. گویا چاره‌ای نداریم و باید منتظر زمان بمانیم تا بتوانیم مقیاس پیشرفت خود را بسنجیم. مثلا اگر ساختمان‌های بانک سپه، واقع در روبه‌روی انتقال خون و بانک توسعه تعاون، واقع در جنب شهرداری زنجان که در حال ساخت و تعمیر هستند، ضوابط مناسب‌سازی را اجرا کنند، می‌توانیم این‌طور نتیجه بگیریم که تا حدودی به ماحصل پافشاری‌های خود برای تحقق این موضوع دست یافته‌ایم.

به گزارش ایسنا، آن‌چه این‌جا مطرح می‌شود این است که قانون جامع حمایت از حقوق معلولان و متعاقب آن، مناسب‌سازی مبلمان شهری و اماکن عمومی، کودک نوپایی را می‌ماند که به تازگی از بستر گرم کتاب قانون سر برآورده و راه رفتن را می‌آموزد. در مقابل، این‌که مسئولان و متولیان امر مادری مهربان باشند و این موجود نوپا را به ثمر برسانند، موضوعی است که در بستر زمان روشن می‌شود.

باید به امید روزی باشیم که معلولان نیز مانند هر فرد عادی و سالمی، به تک‌تک مطالبات‌شان دست یابند و بخشی از جامعه آماری افراد موفق کشور را شامل شوند.