به گزارش ایسنا، آنچه از این شهر بزرگ تاریخی باقی مانده (زلزله سال 735 هجری این شهر را از بین برد)، به صورت تپه‌هایی پست و بلند موجود است و هرچند متر آن یک سوراخ یا گودال توسط سوداگران غارتگران میراث فرهنگی حفر شده است، این در حالی است که این شهر مورد بازدید گردشگران خارجی قرار می‌گیرد و متاسفانه هنوز آن‌طور که باید این شهر مورد توجه مسئولان میراث فرهنگی در کشور و شهرستان قرار نگرفته است.

یک عضو انجمن مردمی میراث فرهنگی در رشتخوار با ابراز تاسف از کم شدن گشت‌های مأموران میراث فرهنگی، بیان کرد: خصوصاً در شب‌ها این شهر مورد غارت قرار می‌گیرد و اکثر خم‌ها و کوزه‌ها که اکثراً مربوط به دوره تیموریان است، توسط سودجویان تخریب و غارت می‌شود.

محمود ذباح گفت: از مساحث ۲۵ هکتاری شهر جیزد به دلیل دخالت نکردن میراث فرهنگی که در آثار ملی هم قرار گرفته، بعضاً از اراضی حاشیه یا خود این شهر تاریخی زیر کشت دیم می‌رود.

به گفته وی این شهر حلقه ارتباطی ولایات غربی و شمالی ایران به‌خصوص زاوه، طوس، نیشابور، ترشیز به شرق  کشور افغانستان، سیستان و قهستان و زوزن بوده است و در بیشتر کتب تاریخی جیزد را جزئی از ولایت زوزن و خواف دانسته‌اند.

این کارشناس میراث فرهنگی در مورد وجه تسمیه جیزد گفت: اگر جیزد تغییر یافته همان جیزه باشد، به معنی طرف، ناحیه، آب و توشه‌ای که برای یک روز مسافر بدهند است. این معنی در مورد جیزد صدق می‌کند، چرا که در دشت وسیع رشتخوار طرف و سمت خوبی برای راهنمایی و استراحت کاروان‌ها بوده است و توشه خود را از این شهر فراهم می‌نموده‌اند. عده‌ای از اهالی منطقه، جیزد را به معنی آتش می‌دانند که اگر این صحت داشته باشد می‌توان قدمت شهر را به دوران باستان و مقارن دین زردشت رساند.

یکی از اهالی اکبرآباد رشتخوار هم در گفت‌وگو با ایسنا گفت: مصالح ساختمانی جیزد از خشت خام و گل است. خانه‌ها نزدیک به هم و فشرده ساخته شده‌اند. سقف خانه‌ها گنبدی بوده و دارای دیوارهای پهن است که مخصوص آب و هوای نیمه‌بیابانی است. داخل خانه‌ها گچ‌کاری و تقریباً در مرکز شهر دژ و قلعه حاکم مشخص است و از بقیه نقاط بلندتر است و دارای دیوارهای بلند و برج و بارو بوده است که تا حدودی این برج و باروها مشخص است. در قسمت جنوبی این ارگ سالنی بلند و پیچ‌درپیچ و دارای چند خانه و دهلیز است که این سالن راه ورود به ارگ بوده است و گویا مهمترین راه و دروازه بوده است.

محمد آقاجانی گفت: از روی آنچه که فعلاً از شهر باقی مانده است، می‌توان گفت شهر به صورت دایره بوده و با ورود به خرابه‌های جیزد به مقدار زیادی سفال با لعاب‌های رنگی گوناگون برخورد می‌کنیم که این سفاله با نقش‌های زیبایی تزئین شده‌اند که بیشتر شامل کاسه، کوزه، فنجان، خم، پارچ و ظروف دیگر است. از دیگر اشیاء پیدا شده در این شهر می‌توان به مجسمه‌های طلایی، پیه‌سوز، شمعدانی‌های زیبا و سکه‌هایی که بر روی آن‌ها نوشته‌هایی حک شده است، نام برد.

وی گفت: در اطراف جیزد بقایای زیاد کوره‌های سفال قابل مشاهده است، اکثر منابع تاریخی از جیزد اندک یادی کرده‌اند.