به گزارش ایسنا، عناب به‌ عنوان یکی از محصولات استراتژیک خراسان‌ جنوبی از گذشته‌های دور به‌ علت سازگاری با شرایط اقلیمی استان در روستاها کشت می‌شده است.

درحال حاضر بیشتر باغات کشاورزی در خراسان جنوبی زیر کشت عناب هستند، چرا که این محصول باتوجه به اقلیم استان شرایط مناسبی برای کشت دارد.

در برخی مناطق عناب به عنوان محصول اصلی مطرح شده و تطابق و سازگاری این محصول با محیط و علاقه مردم به عناب سبب شده در سال‌های اخیر بیشتر باغات احداثی در استان به این محصول اختصاص داده شود. 

شرایط اقلیم خاص منطقه از قبیل کمبود آب که از اعصار قدیم مسأله‌ساز بوده،  باعث شده مردم محصولاتی مانند عناب، زرشک و زعفران را برای کاشت انتخاب کنند.

خراسان‌ جنوبی با داشتن ۹۸ درصد سطح زیر کشت عناب به‌ عنوان اولین تولیدکننده این محصول در کشور و جهان مطرح است، چنانکه می‌توان از این محصول با برنامه‌ریزی‌های صحیح در راستای توسعه‌ی اقتصادی استان گام برداشت.

عناب میوه منحصر به‌فرد خراسان‌ جنوبی است و آغاز فصل برداشت آن از اوایل مردادماه به‌صورت تازه‌خوری در شهرهای گرمسیر استان آغاز می‌شود و در روستاهای کوهستانی استان به‌علت آب و هوای سرد به‌طور معمول اوایل مهر آغاز برداشت عناب است.

نبود صنایع تبدیلی و ناشناخته بودن عناب در بازارهای جهانی و حتی داخل کشور سبب شده که محصول استراتژیک خراسان جنوبی چیزی عاید کشاورزان نکند.

محصولات استراتژیک؛ نیازمند تشکیل شورای سیاست‌گذاری

سید سعیدرضا احمدی‌زاده رییس بنیادملی نخبگان به ایسنا گفت: مهمترین مشکل ما دربحث محصولات استراتژیک نبود زنجیره ارزشی است که اگر یک حلقه مفقود شود، کل زنجیره از بین می‌رود.

وی با بیان اینکه زنجیره ارزشی به معنای این است که به محصولات از زمان کاشت، داشت و برداشت توجه شود، افزود: بحث معرفی به بازارهای داخل و خارج، برندسازی، تبلیغات و فناوری باید در زنجیره برای یک محصول مطرح شود.

رییس بنیاد ملی نخبگان استان اظهار کرد: اصلی‌ترین نیازی که برای محصولات استراتژیک استان از جمله عناب وجود دارد، تشکیل شورای سیاست‌گذاری است.

احمدی‌زاده ادامه داد: این شورا باید در قالب حمایت‌ها، بسته‌های تشویقی، تصویب قوانین و مقررات و ضوابط اصلی توسعه برای هریک از محصولات استراتژیک استان را تببین کند.

وی با بیان اینکه دربحث محصول عناب باید نیازها سنجیده شود، تصریح کرد: توجه به مراحل کاشت، داشت و برداشت، چگونگی نحوه تازه‌خوری عناب که عمر محصول را بالا ببرد، بسته‌بندی درست و مناسب، گواهی بهداشتی گرفتن محصول، بحث برندسازی و فرآوری آن از جمله موضوعاتی است که باید برای این محصول ناب برنامه‌ریزی شود. 

عناب؛ فرآوری خاصی در استان ندارد

رییس بنیاد ملی نخبگان استان گفت: عناب از جمله محصولاتی است که دارای بازار محدودی بوده و مصرف آن به شکل سنتی است، این محصول فرآوری خاصی در استان ندارد.

احمدی‌زاده اظهارکرد: محصول عناب دارای ارزش افزوده زیادی است که در استان توجه زیادی به آن نشده است، از جمله می‌توان در استفاده از دهان‌شویه از این محصول استفاده کرد.

وی یادآورشد: برای محصولات استراتژیک از جمله عناب باید به سمت برندسازی  پیش برویم.

پیش‌بینی برداشت 4860 تن عناب خشک

هاشم ولی‌پور مطلق رئیس سازمان جهادکشاورزی خراسان‌جنوبی نیز با اشاره به تولید ۹۷ درصد عناب کشور در استان، به ایسنا گفت: علی‌رغم اینکه این استان قطب تولید عناب کشور است، اما صادرات رسمی این محصول را نداریم.

ولی‌پور مطلق با اشاره به تولید سالانه 4860 تن عناب از باغستان‌های خراسان جنوبی، اظهار کرد: در حال حاضر 2862 هکتار از اراضی کشاورزی استان زیر کشت درخت عناب قرار دارد.

وی با بیان اینکه سال گذشته از 2862 هکتار سطح زیر کشت عناب  حدود 4860 تن محصول خشک برداشت شده است، بیان کرد: پیش بینی می‌شود، امسال نیز همین میزان محصول از باغستان‌های استان برداشت شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان ادامه داد: در حال حاضر بالغ بر 9000 نفر بهره‌بردار در خراسان جنوبی به کشت محصول عناب مشغول هستند که بیشترین آن‌ها مربوط به شهرستان سربیشه است.

صادرات رسمی عناب به کشورهای خارجی نداریم

وی، بهبود کمی و کیفی محصول عناب برای صادرات را از مهم‌ترین اهداف جهاد کشاورزی استان عنوان کرد و افزود: باید قانون حمایت صادراتی برای این محصول استراتژیک استان تنظیم کنیم.

ولی‌پورمطلق تهیه برنامه جامع محصول عناب را از دیگر راهکارها در این بخش ذکر کرد و افزود: با تجه به اینکه تولید 97 درصد محصول عناب کشور به خراسان جنوبی تعلق دارد، باید از ظرفیت سرمایه‌گذاری در این بخش  بیشتر ورود شود.

وی با بیان اینکه تاکنون صادرات رسمی عناب به کشورهای خارجی نداشته‌ایم، عنوان کرد: با این وجود محصول تولیدی به سایر استان به خصوص خراسان رضوی، تهران، کرمان، یزد و سیستان و بلوچستان صادر می‌شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان ادامه داد: تمامی عناب‌کاران استان می توانند با مراجعه به ادارات جهاد کشاورزی استان از کمک های بلاعوض و تسهیلات ویژه آبیاری نوین استفاده کنند.

به گفته وی بر اساس آخرین سرشماری‌ها در حال حاضر تعداد ۸۲ هزار و  ۸۴۵ نفر بهره بردار در بخش کشاورزی استان فعال هستند که شهرستان قاین با ۱۲ هزار و ۷۲۵ نفر بیشترین آمار را به خود اختصاص داده است.

عناب خراسان جنوبی توجه خاص برای تولید و بازاریابی را طلب می‌کند

محسن پویان مدیرپروژه دهکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی خراسان‌جنوبی نیز به ایسنا گفت: درخت عناب و میوه آن در گذشته‌های بسیار دور مورد استفاده انسان بوده است.

وی افزود: اسناد تاریخی نشان می‌دهد که عناب در هزاره‌ی دوم پیش از میلاد در چین و هندوستان و ایران باستان مورد استفاده دارویی قرار می‌گرفته است.

این کارشناس گیاهان دارویی تصریح کرد: در طب گیاهان ایران و به‌ویژه بعد از اسلام استفاده از عناب گسترش بیشتری پیدا کرده و در متون فارسی و عربی و گوشه و کنار ایران پهناور به نام‌های مختلفی خوانده می‌شود.

پویان اظهار کرد: بیشترین سطح زیرکشت عناب در ایران مربوط به خراسان‌ جنوبی و به‌ویژه شهرستان بیرجند است و باغات عناب بیرجند به سمت شرق و تا مرز افغانستان کشیده می‌شود.

مدیرپروژه دهکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی استان گفت: در توابع بیرجند باغات عناب یکدست مشاهده می‌شود که درآمد اصلی روستاییان را تشکیل می‌دهد و بیشترین سطح زیرکشت عناب خراسان‌ جنوبی مربوط به شهرستان‌های بیرجند، سربیشه، درمیان، نهبندان و قائن است.

پویان ادامه داد: نقشه‌ پراکنش عناب در ایران نشان می‌دهد که این گیاه در شرایط مختلف آب و هوایی قادر به ادامه حیات است و دامنه بردباری اکولوژیک وسیعی از خود نشان می‌دهد.

وی یادآور شد: درخت عناب دوستدار آب و هوای گرم است اما شرایط سرد را تا ۲۱- درجه‌ی سانتیگراد نیز تحمل می‌کند و به خشکی و شوری آب مقاوم است.

مدیرپروژه دهکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی استان تصریح کرد: عناب یکی از مهم‌ترین محصولات استراتژیک خراسان‌ جنوبی و از محصولات اقتصادی مهم برای کشاورزان و باغداران به‌شمار می‌آید و با توجه به حدود ۹۰ درصد سطح زیرکشت عناب ایران در خراسان جنوبی، توجه خاص و ویژه‌ای را برای بهبود تولید و بازاریابی و فروش را طلب می‌کند.

این کارشناس گیاهان دارویی با اشاره به این‌که ریشه، ساقه، برگ و میوه عناب در گیاه درمانی مورد استفاده دارد، افزود: جوشانده ریشه عناب برای کاهش تب و گرد ریشه آن برای ترمیم زخم‌ها مفید است.

پویان تصریح کرد: میوه‌ عناب برای تصفیه‌ خون، کمک به هاضمه و نرم‌کننده سینه مورد استفاده بوده و هسته عناب خواب‌آور و مخدر است.

وی، آرام‌کنندگی اعصاب، مقوی عمومی بدن، مقوی معده، ضد سرفه و کمک به راحت خوابیدن را از دیگر خواص عناب عنوان کرد و افزود: عناب از گیاهان خون‌ساز است و برای گرفتگی صدا و خشونت حلق از آن استفاده می‌شود.

جهاددانشگاهی خراسان‌جنوبی، به دنبال اجرای کلکسیون اکوتپ‌های محلی عناب

سکینه کهنسال واجارگاه عضو گروه پژوهشی گیاهان دارویی جهاددانشگاهی خراسان‌جنوبی نیز در گفت و گو با ایسنا با اشاره به اینکه جهاددانشگاهی به دنبال اجرای کلکسیون اکوتپ‌های محلی عناب است، گفت: این مرکز جستجوی خود برای یافتن ژنوم‌های مختلف عناب وحفظ، نگهداری و معرفی آن برای جلوگیری از انقراض آغاز کرده است.

وی افزود: این امر یکی از اساسی‌ترین و ابتدایی‌ترین امور در شناسایی و معرفی کردن ارقام و واریته‌های مختلف عناب است.

کهنسال اظهارکرد: به طور یقین شناسایی در گونه‌های باغی به دلیل اینکه دامنه اقلیمی متنوعتری برای رویش دارد، مشکل‌تر از محصولات زراعی بوده و کاری وقت‌گیر و زمان بر است که با تصویب اعضای گروه پژوهشی مقرر شده از پژوهش‌های قبلی اساتید صاحب نظر در راستای پیشبرد کارها استفاده شود.

تأسیس ژرم پلاسم و جمع‌آوری ژنوم درخت عناب

عضو گروه پژوهشی گیاهان دارویی جهاددانشگاهی استان بیان کرد: در این طرح سرانجام به بیان و معرفی ارقام عناب برای ایران، ارائه گزارش کاملی از ویژگی‌های مرفولوژیکی، فیزیولوژیکی و فنولوژیکی، تهیه نسخه ژنتیکی عناب ایران، شناسایی ژنوتیپ‌های برتر عناب برای تکثیر، شناسایی آفات و بیماری‌های درخت عناب، بررسی روش‌های تکثیر درخت عناب و ریشه‌یابی بومی بودن عناب در ایران می‌پردازد.

وی تصریح کرد: در زمینه شناسایی ژنوم‌های گیاهی در عناب تحقیق موثقی صورت نپذیرفته است که بتوان با استناد به آن، به معرفی ارقام ایران پرداخت.

کهنسال گفت: جهاددانشگاهی در این خصوص درصدد برآمده به شناسایی اکوتیپ‌های متعارف و  ارقام بومی بر اساس شکل ظاهری میوه در مرکز استان خراسان جنوبی که بیشترین سطح زیر کشت عناب "بیش از 90 درصد" را در سطح کشور  داراست و سایر شهرستان‌های این استان عناب خیز بپردازد.

وی افزود: در این راستا جهاددانشگاهی برنامه‌های مدون از جمله شناسایی و مکان‌یابی مناطق عناب‌کاری در استان و شهرستان‌های تابعه، تعیین روستاهای خراسان جنوبی با گسترش بیشتر عناب، انجام عملیات‌های صحرایی مشاهده‌ای وکوهپیمایی و پرسش از افراد پیشرو و راه بلد مناطق استان را پیگیری کرده است.

کهنسال تصریح کرد: تیم پژوهشی اجرا کننده طرح، شناسایی و راه اندازی کلکسیون اکوتیپ عناب در جهاددانشگاهی خراسان جنوبی معتقدند با تمام اهمیتی که محصولات استراتژیک موجود در خراسان جنوبی نظیر عناب در اقتصاد منطقه داشته و دارند، در عرصه پژوهش بویژه در زمینه‌های اکوتیپی مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌اند.

عضو گروه پژوهشی گیاهان دارویی جهاددانشگاهی استان گفت: با توجه به اهمیت اقتصادی استراتژیکی و دارویی عناب، اولین قدم برای برنامه‌های اصلاحی عناب، اطلاع از تنوع ژنتیکی و خویشاوندی میان ژنوتیپ‌ها و اکوتیپ‌های مختلف آن است که تنوع بالای ژنتیکی بین اکوتیپ‌ها نشان  دهنده آن است که می‌تواند زمینه مناسبی برای به نژادی این گیاه ارزشمند فراهم آورد.

کهنسال خاطرنشان کرد: از سویی این تیم درصدد فراهم کردن زمینه تولید ارقام برتر در استان خراسان جنوبی است که بتوانیم به کشاورزان توصیه زراعی کرده و کلکسیونی نیز از محصولات استراتژیک منطقه به عنوان مزرعه الگویی در مرکز استان خراسان جنوبی برای اولین بار تاسیس شود که در طرح‌های پژوهشی آینده برای سایر محققین نیز می‌تواند راهگشا باشد.

باید گفت؛ برای محصول عناب باید نیازها سنجیده شود و با بررسی اقتصادی تولید و شناخت تنگناهای موجود، راه را برای برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران بخش کشاورزی هموار کرد.

گزارش از سپیده قلندری اسفدن خبرنگار ایسنا منطقه خراسان جنوبی