به گزارش ایسنا دکتر رضا جلالی - استاد علوم سیاسی در ادامه مطلبی که به بهانه آغاز چهارمین سال از فعالیت دولت یازدهم آن را در اختیار این خبرگزاری قرار داده، آورده است:

اظهار نظرها و تحلیل هایی که تا به اکنون در این رابطه منتشر و ارائه شده‌اند را بطور کلی می‌توان در دو گروه مجزا تقسیم‌بندی نمود:

گروه نخست شامل آن دسته از اظهارنظرهاست که معتقدند روی کار آمدن دکتر حسن روحانی که به عنوان چهره‌ای میانه رو و اعتدال گرا شناخته می شود موجب ایجاد گشایش در سیاست خارجی جمهوری اسلامی شده و متعقاباً مقدمات حل و فصل بسیاری از مناقشات موجود فیمابین ایران و غرب از جمله مناقشه هسته‌ای و بحث رابطه با آمریکا فراهم خواهد شد. این گروه از صاحبنظران که درک صحیحی از مسائل ایران و قانون اساسی و اصول و مبانی سیاست خارجی کشور ندارند، به زعم خود سیاست خارجی ایران را نه متکی به «سیستم» بلکه متکی به «شخص» پنداشته و با این اعتقاد که چون تغییر دولت ها در ایران سبب تغییر رویکردها و رهیافت‌های سیاست خارجی نیز می‌شود، لذا بر این باورند که ریاست‌جمهوری دکتر روحانی نیز قاعدتاً موجب تغییر و دگرگونی سیاست خارجی ایران نیز خواهد شد. در واقع این گروه تصمیم‌گیری در زمینه سیاست خارجی جمهوری اسلامی را جزء وظایف و اختیارات رئیس جمهوری تلقی می‌کنند.
 
اما گروه دوم، برخلاف گروه نخست که سیاست خارجی ایران را بر اساس داده‌های ذهنی خود و نه مبتنی بر واقعیات موجود در قانون اساسی ایران تحلیلی می‌کنند، اساساً بر این باورند که دکتر حسن روحانی استراتژی هسته‌ای جمهوری اسلامی را تغییر نخواهد داد. این دسته از تحلیلگران در توجیه نظریه خود می‌گویند تصمیم‌گیری در زمینه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نه در اختیار شخص رئیس‌جمهور، بلکه در اختیار مقام معظم رهبری است. در  واقع این گروه که اعتقادشان بر این است که دکتر روحانی نه «جهت گیری‌ها» و رویکردهای کلان بلکه «فضا» مناسباتی موجود بین ایران و غرب را داده و فصل جدیدی در تعامل با غرب بازخواهد گشود؛ چرا که تغییر در جهت‌گیری‌های کلی نظام از اختیارات رهبری است. دیدگاه روحانی در دوره ی رقابت‌های انتخاباتی گرچه تا حدودی مشخص شد اما نگاه وی به جهان و جایگاه ایران در عرصه بین‌المللی در اولین نشست خبری که چند روز بعد از انتخابات برگزار شد، نشان داده شد.

رییس جمهوری منتخب در زمینه سیاست خارجی و دیپلماسی با صراحت اعلام کرد که به دنبال رابطه و تعامل با کشورهای دنیا بر اساس احترام متقابل است و این اقدام نه تنها به نفع ایران بلکه به نفع همه جهان است. بی‌تردید گفتمان حاکم بر سیاست خارجی دولت یازدهم جمهوری اسلامی ایران گفتمان اعتدال خواهد بود. این گفتمان نیز یکی از خرده گفتمان‌های کلان گفتمان اسلام‌گرایی است.

اعتدال به معنای ایجاد توازن میان آرمان و واقعیت در مسیر جهت دادن واقعیات به سمت آرمان‌ها است. گفتمان اعتدال در سیاست خارجی دولت تدبیر و امید حرکت واقع بینانه، خودباورانه، متوازن و هوشمندانه از تقابل به گفت‌وگو، تعامل سازنده و تفاهم به منظور ارتقای جایگاه، منزلت، امنیت و توسعه کشور می باشد. عناصر مختلف قدرت در ایران نباید این گفتمان را نباید به مثابه گسست گفتمانی در سیاست خارجی ایران تلقی کنند.

زیرا، این گفتمان در عین افتراقات و تفاوت‌ها با سایر خرده گفتمان‌های پیشین در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نقاط مشترک زیادی نیز با آن‌ها دارد.  برای نمونه مفهوم" تکریم" در سخنان دکتر روحانی در روز تحلیف در مورد رفتار غربی‏‌ها نشان از اهمیت سوژگی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت یازدهم است. مهمترین مفهوم مستتر در گفتمان اعتدال در سیاست خارجی‌ جمهوری اسلامی ایران تعامل موثر و سازنده است.

اصول سیاست خارجی دولت یازدهم:

شاید بتوان اصول بنیادین سیاست خارجی روحانی را از سخنرانی وی در مراسم تحلیف در مجلس شورای اسلامی در تاریخ 13 مرداد 1392 استنباط کرد که گفت: «در عرصه سیاست خارجی، با قاطعیت‌ تمام و به عنوان منتخب مردم شریف  ایران، اعلام می‌دارم که جمهوری اسلامی ایران در پی صلح و ثبات منطقه است. ایران لنگرگاه ثبات در این منطقه پرآشوب است. ما در پی‌ تغییر مرزها و دولت ها نیستیم. نظام سیاسی هر کشور به خواست و اراده عمومی مردم آن کشور بستگی دارد. ما با هرگونه دگرگونی در نظام های سیاسی از طریق مداخلات خارجی مخالفیم و بکارگیری زور را نقطه مقابل‌ مردم‌سالاری و حق تعیین سرنوشت ملت‌ها می‌دانیم.

مخالفت و ستیز با هرگونه زورگویی، سلطه و تجاوز مخصوصا تعرض نظامی، جزیی از فرهنگ اسلامی، انقلابی و ایرانی ماست.

آرامش و ثبات در همه مناطق پیرامونی ما نه فقط یک آرزو و خواست، بلکه نیاز و ضرورتی همه جانبه برای جمهوری اسلامی ایران است.

تلاش‌همه جانبه برای پایان دادن به ناآرامی ها، برادرکشی ها، خشونت‌های فرقه‌ای و قبیله‌ای و بی‌عدالتی‌ها در هر نقطه از جهان خواست قطعی همه ملت‌ها در جامعه جهانی است. در تعاملات بین‌المللی، دولت تلاش خواهد نمود تا با ایجاد اعتماد متقابلِ بهتر و بیشتر بین ایران و کشورهای منطقه و جهان، امنیت ملی و پیرامونی خود را گسترش دهد.

شفافیت، کلید گشودن باب اعتماد است. شفافیتی که از آن سخن می‌گوییم، نمی‌تواند یک طرفه و بدون ساز و کارهای اجرایی و عملی در روابط دوجانبه و چندجانبه باشد.

تنش‌‌زدایی، ایجاد اعتماد متقابل و تعامل سازنده مسیر حرکت ما را روشن خواهد کرد. با صراحت تاکید می‌کنم که ایران هیچگاه سر جنگ با دنیا نداشته است. ما تمامی تلاش‌های خود را معطوف به مهار جنگ‌طلبان و جنگ افروزان خواهیم کرد. ملتی را که با برخورداری از انسجام ملی و با مشارکت گسترده و در کمال آرامش و امنیت در انتخابات شرکت می‌کند، نمی‌توان با تحریم به تسلیم واداشت و یا به جنگ تهدید کرد بلکه تنها راه تعامل با ایران، گفت‌وگو از جایگاه برابر، اعتمادسازی متقابل و احترام دوجانبه، تنش‌زدایی و کاستن از خصومت‌هاست. تعامل سازنده براساس احترام متقابل و منافع مشترک و از موضع برابر، مبنای روابط ما با سایر کشورها را تشکیل خواهد داد و بر این اساس، متناسب با رفتار و برخورد طرف‌های مقابل در جهت بهبود و ارتقای روابط حرکت خواهیم کرد.

به صراحت می‌گویم اگر پاسخ مناسب می خواهید، نه با زبان تحریم، که با زبان تکریم با ایران سخن بگویید» در  این چارچوب و با توجه به سخنان و پیام های رییس جمهوری در موقعیت‌های مختلف می‌توان شاخص‌های سیاست خارجی حسن روحانی در یک سال گذشته را در چند محور اصلی دسته‌بندی کرد:

الف) تدبیر و اعتدال در سیاست خارجی: یکی از موضوعات مهم در بحث سیاست خارجی استفاده از همه ابزارها در کنار اتخاذ روش هوشمندانه و منطقی و دوری از تندروی در سیاست خارجی است. از  آن‌جا که شعار دولت یازدهم اعتدال بوده است، این رویه در جای جای سخنان رییس دولت دیده می‌شود.

ب) تعامل با جهان: یکی از مهم‌ترین مباحثی که روحانی در سنوات اخیر به دنبال آن بوده و به همین دلیل وزارت امور خارجه را به یکی از فعال‌ترین نهادهای نظام تبدیل کرده است، پیگیری سیاست تعامل گرایی با جهان بوده است. در این چارچوب ایران با ارایه چهره‌ای مثبت برای حل مسایل مختلف بین‌المللی علاقه مندی خود را به تعامل با همه کشورهای جهان برای حل موضوع‌های مختلف نشان داده است. نمونه ی این رویکرد را هنگامی شاهد بودیم که بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی، گفت‌وگوهای هسته‌ای را بی ثمر می‌دانستند اما تاکید بر  ادامه رایزنی‌ها و تعامل نشان‌ داد که برای ایران، دوری از انزوا  و تلاش برای ورود در عرصه‌های جهانی موفقیت‌ آمیز خواهد بود و نه تنها امری شدنی بلکه ضروری است.

ج) رعایت احترام متقابل: قدرت‌های جهانی سعی دارند در مناسبات بین‌ المللی با نگاه از بالا به پایین، خواسته های خود را در تعاملات بین المللی بر‌ کشورهای ضعیف تحمیل کنند اما روحانی از همان ابتدای دوران ریاست جمهوری بر لزوم رعایت حقوق و احترام مردم ایران برای رسیدن به صلح و حل مشکلات تاکید کرد.

د) دیپلماسی برد-برد: این از اصول دیپلماسی در روابط بین الملل است که در مذاکرات، همه طرف‌ها با چانه‌زنی برخی امتیازات را می دهند تا برخی منافع را تصاحب کنند. اکنون دوران بازی با حاصل جمع‌ صفر در روابط میان کشورها که برد یک طرف متضمن باخت طرف دیگری باشد به سر آمده است  و تعاملات با رویکرد حاصل جمع مثبت دنبال می شود که در آن هر دو طرف با رضایت و نه از روی اکراه توافقی را می پذیرند و در عین اینکه امتیازاتی را کسب می‌کنند امتیازاتی را به رقیب خود می‌دهند.

ه) نفی خشونت و افراط گرایی: یکی از محورهای اصلی و بین المللی در سیاست خارجی روحانی نفی هرگونه خشونت در جهان بوده است. وی با این ذهنیت حتی توانست در اولین حضورش تاثیر شگرفی در نشست مجمع عمومی سازمان ملل ایجاد کند؛ به گونه‌ای که با ارایه ی پیشنهاد جهان عاری‌ از خشونت و افراطی‌گری، نظرها را به خود جلب کرد و توانست تاثیر بسیار زیادی بر افکار عمومی‌ مردم جهان داشته باشد.

و) ارتقای روابط با کشورهای منطقه: بهبود روابط با کشورهای‌ منطقه یکی از محورهای اصلی در سیاست خارجی روحانی بوده است؛ به گونه‌ای که اولین سفر خارجی وی پرداختن به اجلاسی با حضور مقام های بسیاری از کشورهای منطقه بوده است.

روحانی در یک سال گذشته با بیشتر سران ارشد کشورهای همسایه دیدار مستقیم داشته است و در گفت‌وگوها بر تلاش ایران در ارتقای روابط اقتصادی و سیاسی با کشورهای همسایه و دوست تاکید کرده است.

روحانی در دیدار با مقام های کشورهایی همچون ارمنستان، کویت، قطر، عراق، افغانستان، پاکستان و دیگر کشورهای همسایه، یا در گفت‌وگوهای تلفنی با اشاره به اشتراکات تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی و ظرفیت‌های موجود بر لزوم نزدیکی و همکاری بیشتر کشورها تاکید داشت. وی در دیدار با امیر کویت گفت: جمهوری‌ اسلامی ایران آمادگی دارد تا با همه کشورهای منطقه به ویژه کویت‌ در راستای تقویت ثبات و امنیت منطقه، مشارکت و تعامل بیشتری داشته باشد.

ز) دفاع از مظلوم و توجه به موضوع فلسطین: جمهوری اسلامی ایران در طول تاریخ 36 ساله بعد از  انقلاب همیشه بر موضع خود در دفاع از مظلوم تاکید داشته و دارد. از جمله مهمترین مسایل منطقه و جهان اسلام نیز در طول سالیان اخیر موضوع فلسطین بوده است و حسن روحانی نیز در اولین سال ریاست جمهوری خود به این موضوع از منظر تدبیر نگریست.

وی در گفت‌وگو با شبکه «ان بی سی» گفت: من تاریخ دان نیستم. من یک سیاستمدار هستم. اما آنچه برای ما مهم است، این است که ملت‌های منطقه و جهان به هم نزدیک بشوند و بتوانند جلوی ظلم و تجاوز را بگیرند. آن‌چه می‌توانم بگویم این است که مردم فلسطین باید از آوارگی در بیایند، از ظلم خارج شوند و به خانه‌های‌شان برگردند.

روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل نیز ابراز داشت: آن‌چه بر مردم مظلوم فلسطین می‌رود، چیزی جز یک خشونت ساختاری نیست. سرزمین فلسطین در اشغال است. حقوق اولیه فلسطینیان به طور فاجعه باری نقض می شود و  آن‌ها از بازگشت به خانه، محل تولد و دسترسی به سرزمین مادری محروم اند. جنایاتی که بر مردم بی‌گناه فلسطین می‌رود، خشونت نهادینه یی را به نمایش می‌گذارد که برای توصیف آن، «آپارتاید» مفهوم و واژه کم‌وزنی به نظر می‌آید.
انتهای پیام