به گزارش خبرنگار سرویس هنرهای تجسمی ایسنا، این نویسنده و پژوهشگر در این مراسم که در موزه هنرهای معاصر برگزار شد، درباره‌ی کتاب تازه‌اش با عنوان «نود سال نوآوری در هنر تجسمی ایران» اظهار کرد: آنچه من نگاشته‌ام، یک روایت شخصی از تاریخ هنر است. اگر اثر پژوهشی دقیقی بخواهد در این زمینه منتشر شود، باید یک موسسه خصوصی با ده‌ها محقق برای آن وقت بگذارد. من به نیابت از آن‌ها، این کتاب را نوشته‌ام.

او ادامه داد: هنرمندانی که در این کتاب درباره‌ی آن‌ها نوشته شده، حدود چهار تا پنج دهه فعال بوده‌اند و آثارشان مورد قبول جامعه‌ی هنری بوده است. من نمی‌توانم درباره‌ی آن‌ها سلیقه‌ی شخصی‌ام را لحاظ کنم، آن‌ها کسانی هستند که جامعه‌ی فرهنگی تأثیرگذاری‌شان را پذیرفته است. این کتاب ممکن است جلد سوم هم داشته باشد که به هنرمندان پس از سال 1357 می‌پردازد. نقاشی ایرانی حرف زیادی برای گفتن دارد و امیدوارم حمایتی که از سینما در این سال‌ها شده، برای هنر تجسمی هم در نظر گرفته شود.

مجابی با اشاره به تاریخ نقد هنری در ایران، گفت: از اوایل این قرن، نقد به‌عنوان یک عنصر خارجی وارد ایران شد و بیشتر تعریف بود تا نقد و انکار. آنچه قبلا نوشته شده، بیشتر تعریف است و اطلاعات کمی درباره ارزیابی آثار به‌دست می‌دهد. وقتی نقد از طریق نشریات مشروطه وارد ایران شد، بیشتر توجه به بُعد هنری و تعریف کار هنرمند بود تا نقد تاریخ هنر. از سال 1300 تا 1320 بیشتر افرادی که نقد هنری در زمینه‌های مختلفی مانند سینما، ادبیات و نقاشی می‌نوشتند، با شرمساری این‌که به هنر آلوده شده‌اند، درباره‌ی آن حرف می‌زدند.

این نویسنده ادامه داد: از سال 1320 با زیاد شدن نشریات چپ و حضور نویسندگان پیش‌رو، بیشتر درباره مبانی هنر صحبت شد. فاطمه سیاح پیشگام این عرصه بود. یک گروه منتقدان، افراد ادیب و سرشناس بودند و برای دفاع از هنر پا به میدان می‌گذاشتند. آل احمد، یارشاطر و نجف دریابندری کسانی بودند که به‌دلیل داشتن مبانی مشترک زیبایی‌شناسی، از هنر دفاع می‌کردند. من و صوراسرافیل جزو شاخه ادبی بودیم که در این زمینه می‌نوشتیم. خود هنرمندان نقاش هم خیلی فعال بودند. ضیاپور کسی بود که منتقد بودنش از نقاش بودنش مهم‌تر است. منصوره حسینی و ایران درودی نیز مقالات مفصلی در روزنامه‌های اطلاعات و کیهان به چاپ رساندند. آن‌ها بیشتر سعی کردند مسائل نظری هنر را برای مردم تشریح کنند تا هنرهای تجسمی که داشت از سوی یک عده محکوم به این می‌شد که برای مردم عادی قابل فهم نیست، از این وضعیت درآید و مردم الفبای هنرهای تجسمی را بشناسند.

مجابی همچنین بیان کرد: در آن دوره، هنرمندان بسیار درگیر این بودند که چگونه فرم هنر را از غرب بگیرند، اما روح شرقی در آثارشان باشد. برخی از آن‌ها معماری ایرانی را وارد نقاشی‌های‌شان می‌کردند. در همین مسیر بود که مکتب سقاخانه شکل گرفت. برخی هم معتقد بودند زبان نقاشی، جهانی است و ما با این زبان حرف می‌زنیم.

محمدحسن حامدی - مدیر نشر پیکره - در این مراسم درباره ویژگی‌های شخصیتی جواد مجابی، گفت: حدود هفت - هشت سال پیش، توفیقی دست داد تا در معیت استاد، سفری به لاهیجان داشته باشیم. در آن سفر، ذهن روشن،‌ دانش و تحقیقات وسیع مجابی توجه من را به خود جلب کرد. او با طبع بلند، ساعت‌ها با جوان‌ها و دانشجویان به بحث و گفت‌وگو می‌پرداخت. مجابی روشنفکری است که وظیفه خود را می‌داند و بر آن پافشاری می‌کند. او همت خود را لحاظ می‌کند تا وظایف روشنفکرانه‌اش را به سامانی برساند. در همان سفر بحث کتاب «90 سال نوآوری در هنر تجسمی ایران» و انتشار آن پیش آمد تا این‌که دو سال پیش مجابی پیشنهاد انتشار این کتاب را به نشر «پیکره» داد.

او افزود: این کتاب آنقدر مهم بود که نتوانستم از آن بگذرم. پروسه طولانی کتاب، تعداد صفحات نسبتا زیاد آن و پیدا کردن تصاویری که درخور صفحه و متن باشد حاصل زحمات دوستان مشارکت‌کننده در انتشار آن است.

در بخش دیگری از این مراسم، مهدی حسینی - نقاش و استاد دانشگاه هنر - با اشاره به نخستین نوشته‌های مستمر درباره تاریخ هنر، اظهار کرد: نخستین نوشته‌هایی که به‌صورت مستمر به‌دست ما رسیده به قرن نهم هجری قمری مربوط است. نوشته‌های جعفر بایسنقری یا همان جعفر تبریزی، خطاط دوره تیموری که مدیر هنری بایسنقرمیرزا بود، از جمله این نوشته‌ها است. بایسنقرمیرزا از مدیر هنری خود خواسته بود، گزارش هنرمندانی را که در حال کار و فعالیت هستند به او بدهد و همین اتفاق باعث شد، ما امروز نوشته‌هایی از آن زمان درباره احوال هنرمندان داشته باشیم.

او ادامه داد: از دیگر کتاب‌های مهم در این زمینه که درباره نگارگری سنتی است، توسط صادقی، کتابدار دوران صفویه نوشته شده است. کتاب «دیوان خواص» متعلق به او است که شرح حال بسیاری از هنرمندان و نوع فعالیت و کار آن‌هاست. «جواهر‌الاخبار» نیز نمونه دیگری از این کتاب است. کتاب «گلستان هنر» نوشته قاضی منشی احمد قمی نیز شرح حال هنرمندان و خصوصیات آن‌ها را گفته است. همه این نوشته‌ها و کتاب‌ها به ما اثبات می‌کند که زحمت 50 ساله جواد مجابی برای گردآوری تاریخ هنر، چقدر ارزشمند است و نه‌تنها برای کسانی که روی هنر معاصر مطالعه می‌کنند مفید است، بلکه می‌تواند برای آیندگان هم راهگشا باشد.

حسینی همچنین بیان کرد: از دوره زندیه و قاجاریه چیز زیادی درباره تاریخ هنر نداریم. تنها کتابی که می‌توانم به آن اشاره کنم «رجال عصر ناصری» است که شرح حال تعدادی از هنرمندان در آن آمده است. یکی از این هنرمندان، محمود‌خان ملک‌الشعرا است که به اعتقاد من، یکی از پایه‌گذاران نقاشی نوین ایران به‌شمار می‌رود. وقتی کتاب مجابی به دستم رسید، متوجه شدم او بحث مدرنیسم را با محمودخان آغاز کرده است. بسیاری از نوشته‌های مربوط به تاریخ هنر در این دوره از کمال‌الملک شروع می‌شوند، اما مجابی به این دلیل که تاریخ را می‌شناسد و ارزش آثار محمودخان ملک‌الشعرا را می‌داند، نام او را در ابتدای بحث آورده است.

این استاد دانشگاه به بخش‌های مختلف کتاب «90 سال نوآوری در هنر تجسمی ایران» اشاره کرد و گفت: کتاب از دو بخش تشکیل شده است؛ بخش اول صورت تاریخی دارد و اتفاقات حوزه تجسمی در آن بیان شده است. در این بخش درباره تشکیل دانشکده هنرهای زیبا، برگزاری انجمن‌ها، بی‌ینال‌ها و... صحبت به میان آمده است. این‌ها نشان می‌دهد که مجابی چقدر با درایت و سرحوصله کار کرده است. این‌ها ایثار می‌خواهد. باید خیلی چیزها را آدم کنار بزند تا روی یک موضوع متمرکز شود و دغدغه‌اش همان موضوع باشد. فرصتی که بخواهیم این‌ها را مستند کنیم پیش نیامده بود؛ اما مجابی این کار را انجام داد.

حسینی اضافه کرد: جلد دوم کتاب به شرح حال هنرمندانی می‌پردازد که در این مدت بدون هیچ‌گونه چشم‌داشت و ادعایی کار کردند، زحمت کشیدند و نمایشگاه گذاشتند. این‌ها نسل دومی هستند که بعد از کتاب «پیشگامان هنر ایران» صادقانه کار کردند. البته همه از صافی مجابی عبور نکرده‌اند. او هنرمندانی را در این کتاب آورده است که حرفی برای گفتن داشتند، تأثیرگذار بودند و آثاری از خودشان به‌جا گذاشتند که تاریخ‌ساز است. این هنرمندان بخش بزرگی از تاریخ نقاشی نوین ما را رقم زده‌اند.

در بخش دیگری از این مراسم، مرجان تاج‌الدینی - پژوهشگر تاریخ هنر - با اشاره به سیر تاریخ‌نگاری در هنر ایران، گفت: تاریخ‌نگاری در هنر ایران آن‌طور که باید جدی گرفته نشده است و شاید یکی از دلایل آن، نبودن رشته تاریخ هنر در ایران باشد. پیشینه و قدمت تاریخ‌نگاری در هنر ایران به تصویر برمی‌گردد. در ایران، تصویر همواره در خدمت متن بوده است. جواد مجابی در نوشته‌هایش می‌گوید که نقاشی قرن‌ها مستعمره ادبیات بود و برای کتاب‌آرایی و مصور کردن کتب استفاده می‌شد. به‌نظر می‌رسید تا زمانی که نقاشی هویت مستقل خود را به‌دست نیاورد انتظار نوشتن تاریخ درباره آن، انتظار به‌جایی نیست. اولین متن مستقل تاریخ هنر را شاید بتوان کتاب گلستان هنر دانست که آن هم، نه در زمینه تاریخ هنر، بلکه شرح حال هنرمندان بود. بعد از این دوره، هرچه نقاشی مستقل‌تر شد نگارش هنری هم به همان نسبت رشد پیدا کرد.

او ادامه داد: از دوره قاجار که بیشتر شامل خاطرات و نوشته‌های پراکنده درباره هنرمندان می‌شود که بگذریم، به دهه 1330 می‌رسیم. از این دهه به بعد با طیف گسترده‌ای از افرادی طرف هستیم که درباره هنر می‌نویسند. یک گروه از این افراد، اهالی ادبیات هستند که می‌توان از آن‌ها به جلال آل‌احمد، احمد شاملو و احسان یارشاطر اشاره کرد. گروه دوم نویسندگان، افرادی مانند رویین پاکباز و آیدین آغداشلو هستند. جواد مجابی در میانه این گروه، فردی از اهالی ادبیات است که بیش از 50 سال درباره اتفاقات، رویدادها و شخصیت‌های تجسمی نوشته است، سالیان طولانی و پیوسته در مطبوعات و پس از آن به‌صورت مستقل. دقیق‌ترین توصیف‌ها درباره کارهای بهمن محصص را می‌توان در نوشته‌های جواد مجابی پیدا کرد.

تاج‌الدینی توجه به سیر زمانی را از ویژگی‌های نوشته‌های مجابی دانست و اظهار کرد: او در دسته‌بندی‌هایش به زمان توجه می‌کند و این موضوع چالش‌برانگیز که نقطه آغاز هنر مدرن در ایران، ‌تأسیس دانشکده هنرهای زیبا است در نوشته‌های او تغییر می‌کند. او توجه ما را به کمی عقب‌تر و به هنرمندانی مانند ابوالحسن صدیقی و محمودخان ملک‌الشعرا جلب می‌کند. سیر جریان تاریخ‌نویسی هنر ایران با شیب تندی به دهه 50 می‌رسد و در دهه 60 با رکود هنرهای تجسمی مواجه می‌شود. دهه 70 بازگشت کم‌رنگی دارد و دهه 80 را می‌توان رنسانس نقد و نگاشت هنر دانست، یادداشت‌ها و نقدهای بسیاری در این دهه درباره اتفاقات هنری نوشته می‌شود؛ اما بیشتر در دسته نقد هنری قرار می‌گیرد و افراد کمتری با رویکرد تاریخ‌نگارانه به سمت نوشتن درباره هنر می‌روند.

این پژوهشگر ادامه داد: خوشحالی من این است که جواد مجابی تاریخی که زیسته را به نگارش درآورده است. او روایت دست اولی از آنچه از نزدیک دیده به مخاطب ارائه می‌کند. نوشته‌های او بستر مناسبی برای پژوهشگران نسل آینده است. امیدواریم سیر تاریخ‌نویسی در هنر ایران با حضور کارشناسان در این زمینه ادامه داشته باشد و ما فرصتی برای ثبت تاریخ همزمان داشته باشیم. دینی اگر به گردن تاریخ نانوشته است، وجود پرشور متخصصان و کارشناسان است که امیدوارم در آینده حضور خود را پررنگ‌تر کنند.

در پایان این مراسم که عصر روز دوشنبه 24 خردادماه برگزار شد، از کتاب «نود سال نوآوری در هنر تجسمی ایران» رونمایی شد. در مراسم رونمایی این کتاب چهره‌هایی مانند علی‌اکبر صادقی، ایران درودی، بهزاد شیشه‌گران و... حضور داشتند.

کتاب «90 سال نوآوری در هنر تجسمی ایران» با معرفی 426 هنرمند در دو جلد توسط نشر پیکره منتشر شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار دارد.

انتهای پیام