خانه حاج آقاعلی با زیربنایی بالغ بر هفت هزار متر مربع و با معماری زیبا و ایرانی یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین خانه‌های خشتی و سنتی جهان به شمار می‌آید که توسط حاج آقا علی معروف به زعیم الله رفسنجانی‌(بزرگ‌ترین تاجر ایرانی آن دوره) در سال 1136 هجری خورشیدی بنا شده است‌.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه کویر، شهرستان رفسنجان دارای بناهای تاریخی کهن متعددی است و بزرگ‌ترین خانه خشتی جهان نیز در فاصله شش کیلومتری شهر رفسنجان واقع شده است.

"ابراهیم نژاد"، مدیر روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی به ایسنا می‌گوید: رفسنجان از دوران گذشته یکی از پایگاه‌های تجاری جنوب شرق ایران محسوب می‌شده است و طی تاریخ جهانگشایان و غارتگرانی از جمله تیمور، شیبک شیبانی ازبک، شاه منصور مظفری و ... تلاش داشتند تا بر آن مسلط شوند.

وی می گوید: حصار قدیمی شهر رفسنجان واقع در خیابان عدالت در دوره زندیه بنا شده و ‌5 هزار و 500 متر طول دارد و عرض پایین دیوار سه متر و ارتفاع آن 6 متر است و باقی‌مانده‌های این حصار قدیمی شهر رفسنجان جلوه متفاوتی به شهر بخشیده است.

ابراهیم نژاد در خصوص بزرگ‌ترین خانه خشتی دنیا می گوید: این بنا همان خانه حاج‌آقا‌علی است که در روستای قاسم‌آباد حاجی از توابع شهرستان رفسنجان در اوایل‌ دوران قاجاریه سال 1136 هجری شمسی با زیربنای 7 هزار متر مربع و مساحت کل‌ 12 هزار متر مربع ساخته شده است.

وی ادامه می‌دهد: این مجموعه با ارزش به سبک‌های معماری دوران قاجار، گچبری‌های زیبا و تماشایی چهارفصل، کاربندی‌های بی‌نظیر و طاق و بناهای باشکوهی دارد که چشم همگان را خیره می‌کند.

مدیر روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان می گوید: بزرگترین خانه خشتی دنیا در رفسنجان هر ساله در ایام تعطیلات نوروز و‌ تابستان و در برخی موارد طی سال پذیرای مهمانان داخلی و خارجی زیادی است.

رئیس اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری شهرستان رفسنجان نیز به ایسنا می‌گوید: حاج آقا علی، بازرگانی بزرگ بود که دیروز در میان مردم کرمان و رفسنجان روزگار می‌گذراند و امروز در قصه‌های آنان زندگی می‌کند.

"عباس فتحی‌پور"، می‌گوید: حاج آقا علی بیشترین سال های عمر و کامیابی خود را در دوران ناصرالدین شاه قاجار سپری کرد. مردمان کوچه و بازار می‌گویند که در آغاز کشاورزی کمچیز بود و دارایی‌اش کمتر از چهل من خرمن‌. روزی به هنگام درو درویشی به نزدش آمد و از او گندم خواست‌. مرد جوان خرمن‌های بزرگ دیگران را نشان داد و گفت‌: با این همه زمین دار ثروتمند‌، چرا به نزد من آمدی‌؟ نیازت را از آنها بخواه !خوشه چین بر خواسته‌اش پافشاری کرد‌. علی‌، 12 مشت گندم نیاز او کرد و درویش یک مشت از همان گندم را به روی خرمن او پاشید‌. از آن پس محصول حاج آقا علی، خواجه خضری شد و دارایی‌اش برکت بی پایان یافت‌.

وی ادامه می‌دهد: اما در کنار این افسانه‌های مردمی، برخی پژوهشگران نامدار هم به زعیم التجار پرداخته‌اند‌. استاد دکتر باستانی پاریزی درباره‌ی او می‌نویسد: حاج آقا علی ملاک عمده‌ی رفسنجان بود و در تجارت نیز با ممالک شرقی مثل هند و چین ارتباط داشت و هنوز بشقاب‌ها و کاسه‌های چینی که در داخل آن فرمایش 110 (علی) نوشته شده است در دسترس مردم باقی است‌. گله‌های گوسفند چند هزارتایی داشت. مزارع او نزدیک به 60 فرسنگ کشت می‌شد، اما هرگز از زی خود خارج نشد، همان قبای بلندی را که دکمه‌ی آن روی شانه‌اش بسته می‌شد تا آخر عمر می‌ پوشید‌. بر خری سوار شده پیشاپیش همراهان که همه اسب سوار و قاطر سوار بودند، می‌رفت‌. فتح‌الله بک مباشر او که مردی متدین و خوش حساب بود، همه‌ی این املاک را سررسی می‌کرد‌. در اواخر عمر ثلث اموال خود را وقف کرد که به روال شیخیه صرف خیرات و مبرات شود‌. این امر موجب اختلاف شدید دو پسرش حاج آقا حسن (شیخی) و حاج آقا حسین (بالاسری) شد.حاج آقا حسن مبلغی به روایت اغراق آمیز 50 هزار تومان به ناصرالدوله داد که کار به نفع او تمام شود.حاج آقا حسین به تهران رفت و صد هزار تومان داد که حرف خود را به کرسی بنشاند و بدین طریق برادران به جان هم و ثروت پدر افتادند و اولیای امر هم که کیسه‌ای گشاد برای ثروت حاج آقا علی که از ذخیره ی یک من یک من جو جمع شده بود، دوخته بودند، به این آتش دامن می‌زدند تا بالاخره حاج آقا حسین توانست حکم سفاهت و جنون پدر را صادر کند و مردم کرمان دیدند مرد ثروتمندی را که روزی که دنیا به او رو کرده بود، شترش در چاه چهل گزی افتاد و سالم بیرون آورده شد، اما روزی که دنیا از او روی برتافت پیرمرد خودش به دکان نانوایی می‌رفت و با هزار زحمت یک قطعه نان که ‌پسرش برایش برات کرده بود، از نانوا می‌گرفت و به خانه می‌برد، اما به هرحال آن همه ثروت و سرمایه و آن اعتبار بازرگانی بر اثر رقابت و لجاجت برادران یکسره از میان رفت و همه‌ی املاک فروخته شد‌.

فتحی پور می‌گوید: اما وزیری او را " زعیم ملای رفسنجانی " نوشته و این‌گونه می‌گوید: بخت او را یاری کرده است، به مرور زمان و اسباب متعدده ، دنیا بر او جمع شده ، یومنا هذا تخمیناً 100 هزار تومن متجاوز ضیاع و عقار دارد‌. شرکاء و گماشته در بندر بمبیی و یزد و اصفهان و تهران و مشهد مقدس و تبریز و اسلامبول دارد که برای او تجارت می‌نمایند . پسر بزرگ او حاجی آقا حسین است که در گواشیر به تجارت مشغول است‌. حاجی آقا علی که 30 سال قبل قطعاً هزار تومن ملک و مال نداشت، اکنون البته سالی 10 هزار تومان مداخل دهاتش متجاوز است "‌.

وی ادامه می‌دهد: افزون بر بازار و مسجد و آب انبار، حسینیه و گرمابه قاسم آباد، که به خواست حاج آقا علی وقف شده است‌، ساختمان‌های دیگری هم از او در استان کرمان به یادگار مانده است‌. از آن میان‌ می‌توان به یخدان کبوترخان‌، مجموعه‌ی حاج ملک در نوش آباد‌، مجموعه بازار کرمان دربردارنده‌ی بازار، آب انبار‌، کاروانسرا و مسجد چهل ستون اشاره کرد.

فتحی پور می‌گوید: پیشینه این خانه‌ی خشتی زیبا‌ به 150 تا 170 سال پیش بر می‌گردد. خانه‌ی خشتی حاج آقا علی 8000 متر مربع زمین و 4000 متر مربع زیربنا داشته و در سه طبقه‌ی همکف، زیرزمین و اشکوب اول ساخته شده است‌. حیاط خانه‌ ، هزار متر مربع و روزگاری پر از گل های رنگارنگ و درختان سرو و کاج بوده است‌. بلندی دیوارها 10 متر بوده و چهار باروی نگهبانی از خانه، پاسداری می‌کرده است‌. این سرای اربابی تنها برای نشست‌های اداری‌، اعیانی و بازرگانی حاج آقا علی‌ به کار می‌رفته است‌. خانه‌ دارای 110 اتاق بوده است که همه‌ی آنها‌، بخاری دیواری‌(شومینه) و تاقچه و رف داشته‌اند‌. همچنین دو هشتی بزرگ و چند هشتی کوچک برای بخش بندی فضاها در نظر گرفته شده که نخستین هشتی بزرگ‌، به زبان امروز‌، اتاق انتظار مراجعان بوده است‌. سرای خشتی‌، چهارفصل بوده و در بهار و تابستان و پاییز و زمستان کاربری داشته است‌.

وی می گوید: در مهرازی (معماری) عمارت حاج آقا علی ، شیوه ی قرینه سازی به کار رفته است‌. بدنه‌ی درونی خانه با خشت خام ساخته شده و در پوسته‌ی بیرونی آن گچ و آجر استفاده شده است‌. ویژه‌ترین بخش‌های‌ ساختمان، سردر عمارت کلاه فرنگی و شاه نشین خانه است. حاج آقا علی در شاه نشین خانه‌، مهمانان خود را می‌پذیرفته و کارهای بازرگانی‌اش را سر و سامان می‌داده است‌. بهترین و زیباترین گچ‌بری‌ها و کتیبه‌های عمارت ‌در این بخش کاربندی شده است‌. در آن آبنمایی هم ساخته‌اند تا شاه‌نشین را خنک‌تر و زیباتر کند‌.

رئیس اداره میراث فرهنگی‌، صنایع دستی و گردشگری شهرستان رفسنجان می‌گوید: اگر به حیاط خانه بیاییم و روبروی شاه نشین بایستیم‌، دو خلوت قرینه می‌بینیم که دست راستی خلوت سبز و دست چپی خلوت تاج خانم‌(به اسم همسر حاج آقا علی) نام دارد‌. از هر دو خلوت ، درهایی به شاه نشین باز می‌شود و هوای آن را تازه می‌کند. هر دو خلوت‌، گچ‌بری‌های زیبایی داشته‌اند، اما گچ‌بری‌های خلوت تاج خانم پر نقش و نگار تر و زیباتر بوده است. در گذشته گچ‌بری‌های اتاق زنان را زیباتر از اتاق مردان می‌ساختند، زیرا هم دلبستگی زنان به آذین بندی و تزیین بیشتر است و هم در قدیم زن‌ها کمتر به حیاط می‌رفتند و از فضای سبز بهره می‌بردند، به همین دلیل معماران هنرمند، فضای حیاط را به اتاق‌های زنان می‌آوردند.

فتحی پور می‌گوید: آب خانه از قنات تأمین می‌شده است که در وسط حیاط خانه حاج آقاعلی به صورت آبنما جاری بوده است و از زیر پنج دری ضلع شمالی وارد خانه مرضیه خانم شده و بعد از آن از خانه خارج می‌شده است.

وی می افزاید: در طرفین این آب نما باغچه‌هایی قرار داشته که سبزی کاری و گل کاری بوده‌اند و برای عبور و دسترسی به راهروها حاشیه‌ای به عرض 4 متر دور حیاط را آحر فرش کرده بودند، این آجر فرش‌ها در سال‌های گذشته به علت کف سازی ناشیانه با بتن شکل اولیه خود را از دست داده است.

فتحی پور می گوید: آب حوض‌خانه و حوض‌های داخل حیاط خلوت‌های بیرونی از طریق زوک‌(لوله‌های سفالی) که با آبنما ارتباط داشته اند تأمین می شده است در گوشه جنوب غربی و چسبیده به حصار اندرونی در خارج از بنا برج بلندی قرار دارد که از آن برای دیده بانی و در مواردی مقابله با دزدان و اشرار استفاده می‌شده است. یک برج نیز در ضلع شرقی قرار دارد.

رئیس اداره میراث فرهنگی‌، صنایع دستی و گردشگری شهرستان رفسنجان می‌افزاید: دسترسی به این برج بلند از طریق راه پله واقع در انباری و پشت بام تأمین می شده است. در ساخت خانه مذکور قرینه سازی و حفظ تقارن از اصولی بوده که معمار مد نظر قرار داده است و این قوی‌ترین عنصر ساختاری است که معماری این خانه را به معماری صدها گذشته پیوند می‌دهد، تحقیقات نشان می‌دهد که کار ساخت و معماری این خانه توسط استادکاران و معماران یزدی صورت گرفته است ،سبک و سیاق معماری خانه نیز حاکی از این مطلب است.

فتحی پور ادامه می‌دهد: خانه حاج آقاعلی در زمانی ساخته شد که هنر و معماری ایرانی تحت تاثیر هنر بیگانه قرار گرفته بوده است، اما معماری این بنا به جرأت سعی در حفظ اصول و شیوه های معماری اصیل ایرانی داشته است‌. موقعیت جغرافیایی محل، وجود شن‌های روان، خشکی هوا، بادهای متغیر و گرمای سوزان باعث شده است که اصل درونگرایی در ساخت خانه کاملاً رعایت شود.

فتحی پور می‌گوید‌: بهترین و بزرگ‌ترین بخش ساختمان به میهمان و استقرار گرانبهاترین مبلمان فرش و حتی وسایل خواب در مهمان خانه‌های ایرانیان و قوی‌ترین نشانه عزت نفس، مهمان نوازی، حرمت تازه واردین در بین ملت ماست، این ویژگی در ساختمان حوضخانه حاج آقاعلی کاملاً محسوس است.

به گزارش ایسنا، برای رفتن به بزرگ‌ترین خانه‌ خشتی جهان باید از بخش شرقی رفسنجان خارج شد و چند کیلومتر در جاده‌ای که 2طرف آن با باغ‌های پسته محصور شده، رانندگی کرد و در ادامه‌ جاده‌ فرعی قاسم‌آباد را برای رسیدن به این روستا طی کرد‌، ‌اگر دیر یا زود بار و بنه سفر را برای رفتن به این خانه زیبا بستید، از جاذبه‌های کویر منطقه و تپه‌های شنی آن غافل نشوید.

گزارش از: فرزانه لشکری، خبرنگار ایسنا، منطقه کویر

انتهای پیام