توسعه‌ي پايدار اكوتوريسم چيست و آيا شاخص‌هاي توسعه‌ي پايدار اكوتوريسم در كشور ما رعايت مي‌شوند؟ آيا اكوتوريسم حافظ محيط زيست است يا عامل تخريب آن؟ اكوكمپ‌هاي گردشگري در توسعه‌ي پايدار اكوتوريسم چه نقش و رويكردي دارند؟ كاركرد‌هاي زيست‌محيطي، اقتصادي و اجتماعي اكوكمپ‌هاي گردشگري چيست؟
به گزارش خبرنگار بخش گردشگري خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، تعدادي از فعالان اكوتوريسم و كارشناسان محيط زيست و گردشگري در نخستين اكوكمپ كويري ايران در نزديكي روستاي متين‌آباد از توابع شهرستان كاشان در استان اصفهان گرد هم آمدند تا با پاسخ دادن به اين پرسش‌ها، برخي چالش‌هاي اكوتوريسم، اكوكمپ‌ها و خانه‌هاي محلي را رفع كنند. البته در اين نشست يك‌روزه كه با عنوان «كارگاه مشورتي نقش اكوكمپ‌هاي گردشگري در توسعه‌ي پايدار اكوتوريسم» در متين‌آباد برگزار شد، معاون سرمايه‌گذاري اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان اصفهان نيز حضور داشت.
در بخش نخست اين كارگاه كه هدف آن بررسي تعاريف پايه (اكوكمپ‌ها و توسعه‌ي پايدار) و مقياس و ادبيات توسعه در اكوتوريسم بود، كارشناسان درباره‌ي رويكرد توسعه‌ي پايدار اكوتوريسم در ايران سخن گفتند.
محمد درويش ـ كارشناس محيط زيست ـ به فجايع زيست‌محيطي كه در حال وقوع است، اشاره و اظهار كرد: ما در كره‌اي زندگي مي‌كنيم كه ظرفيت پذيرش در آن محدود است، براي همين اكولوژيست‌ها و كارشناسان به مفهوم توسعه رسيدند تا نسل آينده هم مانند نسل پيشين، خود از مواهب طبيعي بهرهمند شود. اين موضوع در كنفرانس ريو در سال 1992 ميلادي رسمي شد و كارگروهاي مختلفي براي آن تشكيل دادند و توسعه‌ي پايدار اركان مختلف اجتماعي، سياسي، فرهنگي و اقتصادي جوامع را دربرگرفت.
اما در ادامه، اين پرسش كه آيا «توسعه‌ي پايدار» اصلا واژه‌ي درستي است، مطرح شد كه فرشته فاضل بخششي ـ مدرس و كارشناس گردشگري ـ در اين‌باره متذكر شد: در مقابل ترجمه‌ي «توسعه‌ي پايدار» واژه‌ي ديگري با عنوان «پايداري توسعه» وجود دارد كه در اين حالت، شاخص‌هاي «توسعه‌ي پايدار» رعايت نمي‌شود و مفهوم اين دو در تضاد يكديگر است.
وي افزود: «پايداري توسعه» يعني ساخت هتل‌هاي بزرگ كه در آن فقط موضوع گردشگري مهم است، نه شاخص‌هاي پايداري.
فاضل ادامه داد: بيشتر كشورها از سال 1970 ميلادي حواس‌شان به اين موضوع جمع شده، ولي اين اتفاق هنوز براي ما نيافتاده، چون «پايداري توسعه» هم‌چنان براي ما مهم‌تر است.
اين كارشناس حوزه‌ي گردشگري گفت: وقتي اكوتوريسم در آلمان راه افتاد، به‌عنوان «پايداري توسعه» مطرح بود، ولي وقتي اثرهاي منفي آن بيشتر شد، آن‌ها روش خود را در اين كار تغيير دادند.
در ادامه، افسانه احساني ـ مدرس و فعال اكوتوريسم ـ تأكيد كرد: اگر هر فعاليتي در طبيعت اثر منفي داشته باشد، در دل طبيعت‌گردي قرار مي‌گيرد نه اكوتوريسم، هرچند اكوتوريسم نيز اثرهاي منفي دارد، ولي خيلي كم و محدود است.
درويش در ادامه‌ي اين سخنان با يادآوري اين‌كه از سال 1980 ميلادي طبل «توسعه‌ي پايدار» كوبيده شد، اظهار كرد: يكي از شاخص‌هايي كه در اين توسعه بايد در نظر گرفت، اين است كه چيدمان توسعه در زيست‌بوم بايد طوري باشد كه كمينه‌ي انتظار و مصرف در آن برابر باشد، يعني بشر براي مصرف به سمت تاراج اندوخته‌ها و منابع نرود.
به گفته‌ي او، منابع طبيعي ما، يك‌ميليون هكتار رشد دارد كه ما مي‌توانيم از آن استفاده كنيم، بدون آن‌كه اصل و اندوخته‌ي آن از بين برود.
درويش به پديده‌ي فرونشست‌ها به‌خاطر مصرف بيش از اندازه‌ي ذخيره‌ها و منابع آبي كشور اشاره كرد و گفت: افت سطح آب زيرزميني به جايي رسيده كه اكنون با فرآيند فرونشست آب مواجهيم كه آخرين مرحله‌ي بياباني شدن زمين‌هاست و ديگر كاري نمي‌شود براي آن انجام داد. اگر فرونشست اتفاق افتد، حتا با تزريق آب، سفره‌هاي آب زيرزميني ديگر بازنمي‌گردند و فقط هرز آب زيادي مي‌شود.
اين كارشناسان بيابان‌زدايي ادامه داد: در حال حاضر 7 / 89 درصد كشور خشك است و اين مناطق مستعد بيابان شدن هستند، بايد تمام كارها در اين مناطق پيش از فرونشت اتفاق افتد، براي همين كارشناسان هشدار مي‌دهند كه وضعيت در برخي مناطق به جايي رسيده است كه حتا با تزريق پول و آب ديگر برنمي‌گردد، مانند بويين زهرا و دامنه‌هاي سبلان، حتا همين حالا بزرگ‌ترين فروچاله‌ها را در منطقه‌ي كبودرآهنگ داريم.
نيما آذري ـ فعال اكوتوريسم ـ نيز در ادامه‌ي اين سخنان گفت: شهرك پرديس در نزديكي شهر تهران، محلي است كه تغذيه‌ي سفره‌هاي آب زيرزميني از آن انجام مي‌شود. براي همين شايد بهتر باشد، برخلاف تصور عام، اين شهرك‌سازي‌ها در مناطق ديگري مانند جنوب تهران تا مناطق خوش آب‌وهواتر اتفاق افتد.
او بيان كرد: در حال حاضر توسعه‌ي پايدار در اكوتوريسم بيشترين آسيب را وارد مي‌كند، چون جانمايي‌هاي ما در سطح آمايش سرزميني اتفاق نمي‌افتد، موضوعي كه بسيار اهميت دارد.
مينو حسني اصفهاني ـ كارشناس گردشگري ـ نيز يادآوري كرد: اتفاقا در گردشگري بسياري از شاخص‌هاي توسعه‌ي پايدار رعايت نشده است، مانند جانمايي‌هايي كه بايد از ابتدا درست انتخاب شوند.
وي افزود: واقعيت اين است كه توسعه برخلاف ماهيت وجودي آن، بار منفي پيدا كرده، چون كارهايي كه انجام شده است، اصلا توسعه‌ي پايدار نيست.
كوشان مهران ـ كارشناس محيط زيست ـ نيز در ادامه‌ي اين نشست به نمونه‌اي در اين زمينه اشاره كرد و گفت: 200 سال پيش كه تهران پايتخت شد، دشت لار ييلاق اسب‌هاي نظامي و دام بود. در پارك‌هاي ملي فرانسه و اسپانيا، دام بخشي از طبيعت پارك‌هاي ملي است. در آنجا اجازه نمي‌دهند با ژـ3 و كلاشينكف به جان دام بيافتند يا دام مزاحم گردشگر شود. در حالي كه دشت لار اين مشكلات را دارد، يعني با گوسفندان، اين دشت را شخم مي‌زنند.
سخت‌باز ـ مدرس و راهنماي اكوتوريسم ـ نيز در تأييد اين سخنان، اظهار كرد: در دشت لار فقط موضوع دام نيست، نهاد نظامي مستقر، مرتع را اجاره مي‌دهد و دو تا هشت‌هزار گوسفند به اين دشت وارد مي‌شوند. در اين اوضاع، اجازه نمي‌دهند شكارچي به منطقه وارد شود و چادر بزند، ولي دامداران با نيسان مدام به اين دشت تحت حفاظت وارد مي‌شوند. در حالي كه اصلا معني ندارد در پارك ملي، خودرو وارد شود.
احساني نيز گفت: عشاير اين منطقه مخالف گردشگر هستند و اصلا نمي‌خواهند گردشگران به اين دشت وارد شوند.
رضوي ـ مدير مؤسسه‌ي توسعه پايدار ـ نيز در ادامه‌ي اين بحث اظهار كرد: در گذشته، نظام‌هاي مديريت مراتع حساب و قانون داشت. قشلاق و ييلاق قوانين خاص خود را داشتند و اين قانون اجازه نمي‌داد كه مراتع براي ويلاسازي واگذار شوند؛ ولي حالا اين قانون اجرا نمي‌شود.
سخت‌باز هم گفت: سازمان‌هاي مراتع و جنگل‌ها و محيط زيست در تقابل با يكديگر هستند. محيط زيست اجازه‌ي چراي دام نمي‌دهد، ولي جنگل‌ها و مراتع اين اجازه را مي‌دهد.
مهران نيز در ادامه گفت: اگر از اداره‌ي منابع طبيعي پرسيده شود كه در منطقه‌اي خاص چه گونه‌هايي وجود دارد، اعلام مي‌كند تمام گونه‌ها نابود شده‌اند، چون اگر آن‌ها را اعلام كند، سازمان محيط زيست درصد سهم شكار و جنگل‌هايش را از آن منطقه مي‌خواهد.
درويش در اين‌باره بيان كرد: اين‌كه منطقه‌اي را حفاظت‌شده يا پارك ملي اعلام كنيم، نه مي‌تواند توسعه‌ي پايدار باشد و نه خردمندانه، ما بايد به سمت مديريت چشم‌انداز‌ها و مواهب طبيعي پيش رويم و تمهيداتي را قائل شويم كه جوامع محلي از آن‌ها بهرهمند شوند تا خسارت نيز كمتر وارد شود.
او تأكيد كرد: اگر ظرفيت‌ها به‌درستي طراحي شوند، اشكالي براي ورود دام به عرصه‌هاي طبيعي و جنگلي وجود ندارد و منعي براي ورود انسان به اين عرصه‌هاي طبيعي و بكر نداريم، به شرط آن‌كه سفر آن‌ها به طبيعت مسؤولانه باشد.
اين كارشناس محيط زيست با تأكيد بر اين‌كه توسعه‌ي پايدار به معني بستن درها روي مردم نيست، افزود: براي همين است كه سازمان محيط زيست تمهيداتي را مانند زون‌بندي اتخاذ كرده است، يعني علاوه بر اين‌كه در هر منطقه بايد زون حساس و غيرقابل ورود مشخص شود، بايد زون‌هايي هم براي تفريح و ورود گردشگر تعيين كرد.
همچنين مهران با بيان اين‌كه خروج دام از جنگل‌ها، يك مورد مخرب بوده است، اظهار كرد: به بهانه‌ي تخريب جنگل‌ها توسط دام‌ها، دامداران را با قيمت نازل از اين مناطق خارج كردند و حالا همه‌ي آن‌ها در چالوس سيگارفروش شده‌اند و اره به‌دستان جايگزين آن‌ها شده‌اند و زمين‌ها نيز واگذار مي‌شوند.
آذري نيز با تأكيد بر اين‌كه اكوتوريسم با طبيعت‌گردي و پيك‌نيك تفاوت دارد، ولي اين دليل نمي‌شود كه آن‌ها را ناديده بگيريم، گفت: هر محلي ضوابط و نگرش خاص خود را دارد. بر اين اساس، در تمام مناطق بايد زون‌بندي صورت گيرد تا ميزان حساسيت و امكان ورود گردشگر به آن‌ها و ظرفيت برد اكولوژيك در آن منطقه مشخص شود.
در ادامه، ملايي ـ معاون سرمايه‌گذاري اداره‌ي ميراث فرهنگي و گردشگري استان اصفهان ـ با اشاره به فعاليت‌هاي اكوتوريستي در اين منطقه، گفت: اكوتوريسم از سال 1387 در اصفهان آغاز شد و تا كنون اتفاق‌هاي خوبي در آن افتاده است. هرچند در اين جمع، از ديد دانشگاهي به مديران اجرايي خيلي خورده گرفته شد، ولي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در چهار پنج سال اخير خيلي خوب به اين بحث وارد شده و در اصفهان نيز چندميليارد تومان براي مشاوره و مطالعه هزينه كرده است.
او با انتقاد از بدنه‌ي مشاوران و كارشناسان دانشگاهي كه وظيفه‌ي حرفه‌يي خود را به خوبي انجام نمي‌دهند، اظهار كرد: به‌عنوان مدير اجرايي، انتظار دارم مشاوران به مبلغ قرارداد كاري نداشته باشند، چون معتقدم مشاور حرفه‌يي بايد نظر حرفه‌يي بدهد.
وي افزود: تا كنون 1400 منطقه‌ي نمونه‌ي گردشگري امكان‌سنجي شده‌اند، از بين آن‌ها، يك منطقه را نشان دهيد كه پس از مطالعه مشخص شده باشد، سرمايه‌گذاري در آن امكان‌پذير نيست.
او ادامه داد: نخستين قرارداد من در اصفهان با مشاوران بخش خصوصي بود كه در پارك ملي «كلاه قاضي» ساخت هتل را پيش‌بيني كرده بودند كه پس از سه سال جنگ نتوانستيم آن‌ها را درباره‌ي اشتباهي كه كرده‌اند، قانع كنيم. قرارداد مشاور دوم را هم با يكي از دانشگاه‌ها بستم، ولي دوباره همان اتفاق تكرار شد. اكنون هيچ نتيجه‌اي روي ميز ما نگذاشته‌اند كه به هيأت دولت بدهيم.
به گزارش ايسنا، در ادامه‌ي اين نشست، مينو حسني اصفهان كه پايان‌نامه‌اش با موضوع اكوكمپ‌ها بود، با تشريح شاخص‌هاي جهاني احداث اكوكمپ استاندارد و شاخص‌هاي فعاليت‌هاي رايج در اكوكمپ به بيان نمونه‌هاي جهاني پرداخت.
به گفته‌ي او، براساس معيار‌هاي جهاني، اكوكمپ‌ها كم‌ترين آسيب را به محيط زيست وارد مي‌كنند، بيشترين هماهنگي را با محيط اطراف دارند و در آن‌ها از روش‌هاي پايداري استفاده مي‌شود و از منابع انرژي جايگزين در آن استفاده مي‌كنند. همچنين كم‌ترين تأثيرگذاري را روي محيط اجتماعي و فرهنگي موجود در منطقه دارند و اجراي برنامه‌هاي آموزشي براي بومي‌ها جزو كارهاي آن است.
حسني با بيان اين‌كه اكوكمپ‌ها معمولا گواهي‌نامه دريافت مي‌كنند و اگر شرايط آن را رعايت نكنند، اين گواهي‌نامه‌ها پس گرفته مي‌شود، گفت: در سراسر دنيا، چهار گواهي‌نامه با عنوان‌هاي سيستم مديريت، محيط زيست، راهنماي ارزيابي پيامد‌هاي توسعه بر محيط زيست، چك‌ليست ساخت و مديرت پايدار اكوكمپ‌ها و سند ملي توسعه و مديريت طبيعت‌گردي در ايران (معيار‌هاي استقرار امكانات گردشگري در پارك ملي) براي اكوكمپ‌ها صادر مي‌شود.
سعيداعظم واقفي ـ يكي از سرمايه‌گذاران و متوليان اكوكمپ متين‌آباد ـ در ادامه از مسؤولان ميراث فرهنگي و گردشگري حاضر در اين نشست درخواست كرد، اكوكمپ متين‌آباد به‌عنوان برند مطرح شود تا دست كم از دوباره‌كاري‌ها در پروژه‌هاي مشابه جلوگيري شود.
ملايي در پاسخ به اين درخواست، گفت: هر كار جديدي مسلما ايراد‌هايي دارد، ولي در اين طرح هر اشتباهي انجام شده، با علم بوده است، چون نمي‌توانستيم منتظر بمانيم. ما مي‌خواستيم اين كار اتفاق افتد بخصوص در كشور ما كه پروژه‌ها معمولا مطالعه‌محور نيستند و هنگامي كه چنين پروژه‌اي شكل مي‌گيرد، طرح‌هاي ديگر هم اجرايي مي‌شوند. براي همين انتظار داريم، اطلاعات علمي خود را در اختيار ديگر سرمايه‌گذاران قرار دهيد.
فروغ وهاب‌زاده نيز به‌عنوان فعال گردشگري و مدير يكي از خانه‌هاي محلي در استان گلستان، با تأكيد بر مديريت اكوكمپ‌هاي و ضرورت اجراي مكانيزيم كنترل تعداد و ضوابط، گفت: در اصفهان 50 خانه‌ي بومي هستند كه به گردشگران خدمات دهند؛ ولي حالا نمي‌دانند در رقابت با يكديگر چه محصول جديدي را بايد عرضه كنند، براي همين بايد در مديريت، آن‌ها را كمك كرد و آموزش داد.
انتهاي پيام
نظرات