حسن ذوالفقاری که به تازگی فرهنگنامه «باورهای عامیانه مردم ایران» را منتشر کرده درباره تدوین این کتاب و اهمیت آن توضیح داد.

این نویسنده در گفت‌وگو با خبرنگار ادبیات و کتاب ایسنا، درباره اهمیت باورهای مردم گفت: بخش مهمی از فرهنگ و فولکلور باورهای مردم است. این باورها در زندگی مردم به شکل عملی گاهی تعیین‌کننده است یعنی گاهی براساس یک باور - چه درست و چه غلط - انسان‌ها در زندگی‌شان تصمیم می‌گیرند که کاری را انجام بدهند یا انجام ندهند. گاهی این باور مسیر زندگی‌شان را عوض می‌کند به همین دلیل یکی از اساسی‌ترین و بنیادی‌ترین مباحث مربوط به جهان‌بینی انسان است.

او همچنین افزود: باور عامیانه مردم تا حدی مهم است که می‌توانیم بگوییم زیرساخت فولکلور، همین باورهاست. اگر بتوانیم باورهای یک قوم را خوب بشناسیم، می‌توانیم به فرهنگ آن قوم دست پیدا کنیم. پایه خیلی مسائل دیگر هم همین‌ باورها هستند و با استفاده از آن‌ها می‌توان مسائل را کشف کرد؛ به عنوان نمونه تحولات فکری، اجتماعی، سیاسی و... .

این پژوهشگر در تشریح گستردگی باورهای عامیانه مردم گفت: قوم ایرانی از اقوام کهنسال است. با توجه به قومیت‌ها و تنوع فرهنگی‌ای که ما داریم، این باورها رنگارنگ هم می‌شوند و در جاهایی اشتراکات و در جایی دیگر اختلافاتی دارند. مجموعه این‌ها در سراسر ایران از شرق تا غرب، از لر تا بلوچ، از ترک تا اقوام شرق ایران همه باورهایی دارند که نیاز بود در یک مجموعه جمع شود. این مجموعه در واقع بر همین اساس و با همین نیت جمع‌آوری شده که ما بتوانیم یک جا – البته نه به همه باورها - دسترسی داشته باشیم.

او درباره گسترش این فرهنگنامه اظهار کرد: برای ادامه کار اگر فرصتی برای کار تحقیق میدانی پیش بیاید حتماً انجام می‌دهیم. اما اگر بخواهیم به کار کتابخانه‌ای بسنده کنیم، ادامه نمی‌دهم زیرا این کتاب سقف کاری است که می‌توان در کتابخانه انجام داد و اگر بخواهیم کار میدانی انجام دهیم به حمایت نیاز داریم.

ذوالفقاری ادامه داد: این کار تاکنون با سختی و بدون کمک انجام شده است. فرهنگنامه‌نویسی هزینه بالایی دارد. باید افراد مختلف را در جای‌جای کشور با زمینه فرهنگی خاص خودشان داشته باشیم تا این باورها را از زبان مردم جمع‌آوری کنند؛ به دلیل این‌که سازمان‌های حامی چنین حرکت‌هایی وجود ندارند و مؤسسه و سازمانی برای چنین حرکت‌هایی تعریف نشده است، اگر هم تعریف شده، به دلیل نبود زمینه یا میزان هزینه و مشکلات دیگر، امکان همکاری ندارند، بنابراین ادامه راه کمی مشکل است.

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس با بیان این‌که «با وجود این‌که علم جای این باورها را که بعضاً خرافی هستند گرفته، باز شاهد مردمانی هستیم که به باورها عمل می‌کنند» گفت: نگارش این فرهنگنامه بر سیر تکوینی از باورها موثر است. همچنین این باورها به نوع زندگی، فرهنگ، بینش، آداب و رسوم، عقاید و ادبیات، سمت و سو می‌دهد و در ضرب‌المثل‌ها، اشعار، افسانه‌ها و آیین‌ها نفوذ می‌کند، به همین سبب این کتاب برای فعالان حوزه‌های مختلف مورد نیاز است.

او درباره طبقه‌بندی‌های صورت‌گرفته در این کتاب نیز اظهار کرد: در 6500 مدخل 11هزار باور مردم را جمع‌آوری کردیم و بسامد جغرافیایی این باور را در کل ایران نشان دادیم. همه باورها بررسی و ذیل مدخل‌های طبقه‌بندی‌شده آورده شده است. این کتاب زمینه‌ای برای پژوهش‌های مختلف مثل جامعه‌شناسی را فراهم می‌کند و پژوهشگر می‌تواند براساس این باورها برخی از مسائلی را که تاکنون پاسخی برای آن‌ها نداشته حل کند. پژوهشگران ادبی نیز با کمک همین باورها می‌توانند سروده‌ها، افسانه‌ها، مثل‌ها و اشعار را رمزگشایی کنند.

این مدرس دانشگاه با بیان این‌که «این کتاب نهایت کار نیست» گفت: با طبقه‌بندی و نظم موجود در کتاب و با توجه به گستره وسیع باورها در ایران به نظر می‌رسد که این کتاب می‌تواند سرآغازی برای تحقیقات ادامه‌دار آینده باشد. تحقیقاتی برای این کتاب انجام شد اما ما قصد داشتیم یک منبع موثق داشته باشیم. البته یک پیمایش میدانی برای این کار ضروری بود ولی می‌خواستیم آن را با منابع موجود موثق‌ترش کنیم. براساس کتاب‌هایی که در منابع موجود است سعی کردیم با وسواس آن چیزهایی را بیاوریم که مطمئن باشیم مردم به آن‌ها باور دارند.

این پژوهشگر فرهنگ عامه افزود: باورهای فراوان دیگری هم در مناطق مختلف هست که ممکن است برای استخراج آن‌ها نیاز به تحقیق شفاهی باشد و پژوهشگران هر منطقه به آن توجه کنند. هدف ما در این کتاب آن بود که باورهای رایج نظم و ترتیبی بگیرد؛ تا زمانی که پژوهندگان در مناطق مختلف کشور می‌خواهند باورهای مردم را جمع‌آوری کنند، منبع جامعی داشته باشند تا بدانند بسامد آن باور در سایر نقاط چگونه است. از دیگر سو افراد بدون اطلاع تحقیق نکنند و بتوانند نظامی به اطلاعات‌شان بدهند.

این نویسنده درباره اثر جدید در حال انتشارش گفت: کتاب جدید که مربوط به داستان‌های سنتی ادبیات فارسی است، در حال سپری کردن مرحله چاپ و ویرایش است. این کتاب فرهنگ تاریخی داستان‌های سنتی فارسی است که از سال‌ها پیش با همکاری دکتر پارسانسب و زیر نظر دکتر پورنامداریان در حال انجام است. نزدیک به 25 هزار داستان کلاسیک براساس الفبای نام داستان و به شکل تاریخی در آن تنظیم شده‌اند که انتشارات سخن این کتاب را برای سال آینده منتشر می‌کند و در صورت انتشار بالغ بر 10 هزار صفحه خواهد بود و در 10 جلد به صورت همزمان منتشر می‌شود.

به گزارش ایسنا، فرهنگنامه «باورهای عامیانه مردم ایرن» نوشته حسن ذوالفقاری با همکاری علی‌اکبر شیری، در 1163 صفحه، با شمارگان 800 نسخه و قیمت 75هزار تومان در نشر چشمه منتشر شده است.

در دیباچه این کتاب آمده است: باورهای هر قوم با فرهنگ آن قوم ارتباط مستقیم دارد. باورها بنیادی‌ترین مبانی جهان‌بینی انسان را در خود دارد. با تحول باورها، فرهنگ نیز گرایش و سمت و سوی دیگری به خود می‌گیرد؛ بنابراین با شناخت تحولات رخ‌داده در باورهای اقوام، به فرهنگ آن قوم می‌توان پی برد. این شناخت ما را به دیگر تحولات اجتماعی، اعتقادی، سیاسی و فکری رهنمون خواهد کرد. باورداشت‌های اقوام با توجه به شیوه زندگی، برخاسته از عمق فکر و ذهن آن قوم است، مطالعه و امعان نظر در این باورها به ما کمک می‌کند تا ببینیم کدام یک از این باورها حاوی دستوری بهداشتی، اخلاقی و انسانی است. مطالعه دقیق‌تر این باورها به ما می‌گوید حتا در افراطی‌ترین این باورها، رمز و رازی نهفته است که شاید به دلیل فراموشی فلسفه وجودی آن‌ها، اکنون آن باورها را جزو خرافات به شمار می‌آوریم. آن چه امروز آن را خرافات و موهومات می‌دانیم، جزئی از مسلمات و اعتقادات نیاکان ما بوده است. این باورها طی زمان‌های دراز دگرگون شده و شکل‌های تحریف‌شده‌ای از آن به دست ما رسیده است. بیشتر آن‌ها نیز برخاسته از فقدان دانش و بینش کافی مردمان گذشته بوده است. این پژوهش با توجه به چنین ضرورتی انجام شد. یک جا کردن باورهای مشترک قومی راه مطالعه را بر ما آسان و امکان مطالعات تطبیقی را ممکن می‌سازد. از گذشته تا امروز صدها کتاب در این حوزه نگاشته شده که حاوی اطلاعات ذی‌قیمتی است.

در معرفی این کتاب همچنین می‌خوانیم: باورها بنیادی‌ترین مبانی جهان‌بینی انسان را در خود دارد. با تحول باورها، فرهنگ نیز گرایش و سمت و سوی دیگری به خود می‌گیرد؛ بنابراین با شناخت تحولات رخ‌داده در باورهای اقوام، به فرهنگ آن قوم می‌توان پی برد. این شناخت ما را به دیگر تحولات اجتماعی، اعتقادی، سیاسی و فکری رهنمون خواهد کرد. این پژوهش با توجه به چنین ضرورتی انجام شد. یک‌جا کردن باورهای مشترک قومی راه مطالعه را بر ما آسان و امکان مطالعات تطبیقی را ممکن می‌سازد. کتاب شامل 650 مدخل و 11 هزار باور و بسامد رواج آن در مناطق مختلف ایران است. مولف کوشیده تا آن‌جا که ممکن باشد بازتاب‌ باورهای عامه را در شعر شاعران، امثال فارسی، سفرنامه‌ها، متون ادبی، خواب‌نامه‌ها و تمامی آثار مربوط به فرهنگ مردم جست‌جو کند و نشان دهد. همچنین ذیل هر عنوان با دسته‌بندی و طبقه‌بندی باورها کوشیده نظمی منطقی به باورهای هر مدخل دهد. برای نشان دادن گستره جغرافیایی باورها و منطقه رخداد آن نام شهر یا منطقه آمده است. منابع این کتاب شامل بیش از هزار کتاب و مقاله و پایان‌نامه است.

انتهای پیام