همیشه تنها عامل تخریب آثار تاریخی، مالکان آن‌ها نیستند، چون عواملی مانند فرسودگی بنا، هوازدگی و حوادث طبیعی مانند سیل یا آب‌گرفتگی نیز می‌توانند در این زمینه تأثیرگذار باشند؛ از نگاه مسوولان و کارشناسان میراث فرهنگی رخ دادن حوادث طبیعی در بناهای تاریخی، «بحران» محسوب می‌شود، بحرانی که به مدیریت نیاز دارد.

به گزارش خبرنگارسرویس میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، یکی از مهمترین دستاوردهای سازمان میراث فرهنگی که در نخستین همایش دستاوردهای میراث جهانی ایران در اواخر اردیبهشت‌ماه امسال نیز به آن اشاره شد، بحث «مدیریت بحران» در بناهای تاریخی بود و محوطه‌ای که در این زمینه امتحان پس داده، محوطه‌ی جهانی «سازه‌های آبی شوشتر» در خوزستان است.

مدیر پایگاه جهانی سازه‌های آبی - تاریخی شوشتر درباره‌ی «مدیریت بحران» در حوزه‌ی میراث فرهنگی به خبرنگار ایسنا توضیح داد: برای شناخت مدیریت بحران، نخست باید عناصر سازنده‌ی اثر تاریخی و حیطه‌ی بحران را شناسایی کرد و به‌دنبال آن باید مدیریت استراتژیک در آثار تاریخی، بخصوص پایگاه‌های جهانی صورت گیرد، چون توجه به این بحث یک نوع آینده‌نگری است که در آن تلاش می‌شود اتفاق‌هایی که به‌صورت سیال در بناهای تاریخی رخ می‌دهند کنترل شوند یا از بروز آن‌ها جلوگیری شود.

امین محمودزاده که پس از نامگذاری سال گذشته به نام «پایش» توسط معاونت میراث فرهنگی کشور، به بررسی مدیرت بحران در آثار تاریخی، بخصوص سازه‌های آبی - تاریخی شوشتر پرداخت، با اشاره به لزوم توجه به بحران در حوزه‌ی میراث فرهنگی، گفت: شوشتر ماهیتا یک حیطه‌ی منظری است که همه‌چیز درون آن وجود دارد و به‌واسطه‌ی دارایی‌هایش مانند جغرافیا، ‌انسان و فرهنگ مورد توجه قرار گرفته است.

وی با تأکید بر این‌که همراهی مدیریت بحران با مدیریت استراتژیک در مواقع بحران، نتایج خوبی درحوزه‌ی میراث فرهنگی می‌تواند داشته باشد، ادامه داد:‌ اگر این دو موضوع در این حوزه با یکدیگر تلفیق شوند، به نتایج بهتری می‌رسیم، چون یکی از ویژگی‌های میراث فرهنگی که آن را به بحران نزدیک‌تر می‌کند، فرسودگی، پوسیدگی، هوازدگی و آب‌خوردگی است.

شرایط سازه‌یی آثار تاریخی نیز بحران محسوب می‌شود

او شرایط سازه‌یی بناهای تاریخی را بخشی از بحران دانست و تأکید کرد: عناصر سازنده‌ی در یک منطقه‌ی فرهنگی مانند شوشتر، فقط این نیست که سازه‌ی آن بریزد، برای درست کردن یک سازه، مدیریت استراتژیک با تفکراتی که برای عناصر سازنده‌ی منطقه‌ی فرهنگی است، ادغام می‌شود که آن عناصر به محیط خارجی و داخلی منظر فرهنگی می‌توانند کمک کنند. همچنین عناصری مانند موارد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و ارزش‌های ملموس و ناملموس از جمله مواردی هستند که باید در بحث مدیریت بحران به آن‌ها توجه شود.

این مدرس دانشگاه گفت: ما از بحران شوشتر و تخریب بخش‌هایی مانند پل‌بند «گرگر» درس گرفتیم که اگر از بحران جلوگیری کنیم، مدیریت بحران کرده‌ایم. به همین دلیل، به آیتم‌های مختلفی در این حوزه رسیدیم که اگر مدیر در منطقه‌ی بحران به آن‌ها توجه کند، بحران را می‌تواند پشت سر بگذارد. عناصری مانند ارتباط با ارگان‌های دیگر یا تعیین مسوولیت‌های یک نفر یا خود مدیر برای بررسی عناصر سازنده‌ی بحران، در این موضوع بسیار مفید است.

او با تأکید بر لزوم شناسایی حوزه‌ی آسیب در بناهای تاریخی، اظهار کرد: با شناسایی حوزه‌ی مسوولیت ارگان‌های مختلف، به این نتیجه می‌رسیم که با چه کسانی ارتباط بهتری برقرار کنیم و برای چانه‌زنی‌ها چگونه باید رفتار کنیم، حتی توجه به نوع برخورد با رسانه‌های خبری نیز در این زمینه ضرورت دارد.

برای مدیریت بحران در آثار تاریخی باید با مردم ارتباط مستقیم داشت

محمودزاده با تأکید بر لزوم داشتن ارتباط مستقیم یک مدیر میراث فرهنگی در حوزه‌ی بحران، گفت: راستگویی و شفاف بودن به ما کمک می‌کند تا با مردم ارتباط برقرار و بحران را برای میراث فرهنگی کمتر کنیم. همچنین با این اقدام، با توجه به ارزش‌های ملموس و ناملموس نمی‌گذاریم عناصر سازنده‌ی اثر از بین بروند.

وی مردم را عضو اصلی ماجراهای بحران در میراث فرهنگی دانست و تأکید کرد: اگر هر کدام از آثار فرهنگی کشور از بین بروند، از نظر روحی و فرهنگی به مردم آسیب وارد می‌شود.

مدیر پایگاه سازه‌های جهانی شوشتر با اشاره به بحرانی که فروردین‌ماه سال گذشته در پل‌بند «گرگر» در این پایگاه تاریخی رخ داد، ادامه داد: در آن زمان یاد گرفتیم که نباید مردم را کنار بگذاریم چون آن‌ها رأس هرم اصلی میراث فرهنگی هستند. به همین دلیل، این موضوع را اصل قرار دادیم و توانستیم از پس آن بحران برآییم.

او مدیریت بحران در حیطه‌ی میراث فرهنگی را نیازمند وجود توان و عزم جدی در مدیران میراث فرهنگی دانست و تأکید کرد: اگر این‌گونه نباشد، مردم دیگر به حیطه‌های میراث فرهنگی اعتماد نمی‌کنند. در این صورت، در این حوزه خسارت می‌بینیم. بنابراین در مواقع بحران باید بدانیم که چه کاری انجام دهیم.

«پایش» و «مونیتورینگ» دو راهکار برای مدیریت بحران

محمودزاده «پایش» و «مونیتورینگ» را از جمله راهکارهای مدیریت بحران در حوزه‌ی میراث فرهنگی دانست و تأکید کرد: آسیب‌ها فقط سازه‌یی نیستند، بلکه اعتماد نکردن مردم به این حیطه، یک بحران است. بنابراین معتقدم ما باید همه‌ی آیتم‌ها را برای عرصه‌های سازنده‌ی میراث فرهنگی پایش کنیم و سپس با مونیتورینگ، از وقوع بحران جلوگیری کنیم، چون پیشگیری بهتر از درمان است.

وی با اشاره به اقداماتی که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور بعد از نامیدن سال «پایش» در کشور در برخی بناهای تاریخی انجام داد، ادامه داد: در این مدت، با کمترین بحران‌های سازه‌یی روبه‌رو بوده‌ایم و اکنون یکی از قوی‌ترین مراکز پایش را در کشور داریم، به‌گونه‌ای که اکنون حدود چهارهزار صفحه پایش درباره‌ی شوشتر داریم. بنابراین معتقدم هر سال باید سال «پایش» نامیده شود و هر شش‌ماه یک‌بار باید عناصر خود را در کوچکترین جزو تا بزرگترین آن، مونیتورینگ کنیم.

او با تأکید بر لزوم بررسی حیطه‌های بالادست و پایین‌دست در امر پایش و شناسایی اتفاق‌هایی که امکان رخ دادن آن‌ها در بناهای تاریخی وجود دارد، گفت: با توجه به وجود بناها و عکس‌های هوایی که از گذشته تا کنون در هر کدام از بناهای تاریخی وجود دارد، می‌توانیم از بروز اتفاق‌های بد جلوگیری کنیم. به‌نظر می‌رسد اگر بتوانیم فرهنگ مدیریت بحران را در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری رایج کنیم و همه‌ی مدیران کل و جزء، برای توجه به این موضوع دستورات لازم را بدهند و مدیران عملیاتی نیز به لزوم انجام آن پی ببرند، توجه به این قضیه را می‌توانیم در اولویت قرار دهیم.

جداره‌ی غربی آسیاب‌های آبی - تاریخی شوشتر بحران‌خیز است

محمودزاده جداره‌های غربی آسیاب‌های پایگاه جهانی شوشتر را بزرگترین خطری دانست که این سازه‌های جهانی را تهدید می‌کند و بیان کرد: این‌ها بحران‌خیز هستند. بنابراین تنها کاری که برای جلوگیری از بروز هر اتفاقی در این جداره‌ها می‌توانیم انجام دهیم، تمرکز روی منابع مالی است تا با بررسی و توجه بیشتر، جلوی هرگونه بحران گرفته شود.

او ادامه داد: اگر اطلاعی از شرایط داخلی و خارجی بناهای تاریخی نداشته باشیم و به صورت واقعی متوجه نشویم که کجا ایستاده‌ایم، حتما بحران برای آثار تاریخی ایجاد می‌شود ولی زمانی که وضع موجود را از نظر تکنولوژی،‌ منابع، ‌ساختار و حتی مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و آداب و رسوم خاص مورد توجه قرار دهیم می‌توانیم از بروز بحران جلوگیری کنیم و به دنبال آن یک برنامه‌ی حفاظتی جامع برای مراقبت از آثار تاریخی داشته باشیم.

وی با تأکید بر لزوم توجه مجلس شورای اسلامی و حیطه‌های کلان دولتی به بحث میراث فرهنگی و مدیریت بحران، افزود: ‌با این کار مشکلات در حوزه‌ی پایگاه‌های جهانی کم‌رنگ‌تر می‌شود و کار حفاظت از این گونه آثار بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

زلزله برای آثار تاریخی «بحران» نیست

به گزارش ایسنا، وقوع بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل، آتش‌سوزی و طوفان نیز از جمله مواردی هستند که باعث بروز تخریب و آسیب‌های زیاد در بناها و محوطه‌های تاریخی می‌شود؛ اما به اعتقاد محمودزاده، چنین اتفاق‌هایی از جمله زلزله، بحران محسوب نمی‌شود که بخواهیم آن‌ها را مدیریت کنیم.

وی در این‌باره گفت: ‌مردم آمریکا فقط 300 سال است که در سرزمین‌شان زندگی می‌کنند و به همین دلیل، طوفان برای آن‌ها اتفاقی غیرمترقبه محسوب می‌شود، چون آن‌ها هنوز سرزمین خود را نشناخته‌اند، در حالی که ایرانیان سابقه‌ی زندگی 12هزار ساله را در سرزمین‌شان دارند و همه‌ی ابعاد کشورشان را می‌شناسند و با عناصر سازنده‌ی آن آشنا هستند. به همین دلیل، سازه‌های سنتی با توجه به امکان رخ دادن چنین اتفاق‌هایی ساخته‌ شده‌اند. حتا مردم از گذشته‌های دور معتقد بوده‌اند که زلزله موجب باز شدن چشمه‌ها و حاصل‌خیزی می‌شود.

او با یادآوری این‌که بسیاری از شهرهای تاریخی کشور روی خط زلزله هستند، اظهار کرد: ایرانیان براساس آنچه از گذشته دارند، در برابر زلزله مقاومت نمی‌کنند، بلکه خود را با طبیعت همسو می‌کنند و طاق خانه‌های‌شان را سبک‌تر می‌سازند، آن‌ها از هزار سال پیش می‌دانستند که در تهران، روزی زلزله می‌آید و این اتفاق‌های طبیعی برای آن‌ها غیرمنتظره نیست.

آثار تاریخی باید به‌سازی لرزه‌یی شوند

مدیر پایگاه جهانی سازه‌های آبی - تاریخی شوشتر با تأکید بر این‌که سازمان میراث فرهنگی باید به سمتی برود که به‌سازی لرزه‌یی را در همه‌ی آثار تاریخی انجام دهد، گفت: ‌براساس آنچه پیشکسوتان این حوزه به ما یاد داده‌اند، ما خودمان باید به سمت بحران برویم و از حالت بالقوه به بالفعل برسیم تا با حوادثی مانند تخریب پل‌بند «گرگر» روبه‌رو نشویم. برای انجام این کار نیز دست یاری به سوی مردم، مجلس و قوه‌های مجریه و قضاییه دراز می‌کنیم.

او ادامه داد: ‌اگر این‌گونه‌ هماهنگی‌ها در یک چارچوب قانونمند انجام نشود، نظارت‌ها کاهش می‌یابد و به‌دنبال آن، بحران ایجاد می‌شود. بنابراین اگر مرمت یک اثر تاریخی بدون نظارت باشد، امکان وارد شدن آسیب به آن بیشتر و بحران ایجاد می‌شود. بنابراین خوب است که به مرور یاد بگیریم چگونه می‌توان با هماهنگی به یک زبان مشترک رسید تا کارها به خوبی انجام شوند.

محمودزاده درباره‌ی مونیتورینگ در آثار تاریخی نیز گفت: وقتی در یک منظر فرهنگی، عناصر فرهنگی پررنگ‌تر باشند، به مونیتورینگ فرهنگی بیشتری نیاز داریم. در یک منظر فرهنگی مانند میدان نقش جهان، چون زندگی وجود دارد باید مشارکت مردمی نیز مونیتورینگ شود، ولی در محوطه‌ای مانند چغازنبیل، چون منظر فرهنگی آن فسیلی است یعنی مردم در آنجا زندگی نمی‌کنند، نیازمند مونیتورینگ سازه‌یی هستیم.

او اضافه کرد: در محوطه‌ای تاریخی مانند پایگاه جهانی شوشتر نیز تا جایی که امکان دارد، با ارگان‌های مختلف همکاری می‌کنیم تا بحران‌ها را به کمترین درجه برسانیم و رخ دادن این اتفاق به بررسی جلسات مختلف در سطوح بالادست و پایین‌دست نیاز دارد.

انتهای پیام