ماه رمضان برای ایرانیان مسلمان جایگاه ویژه‌ای دارد و برای ورود و به پایان رساندن این ماه آداب متعددی در نقاط مختلف ایران برقرار بوده و هست، از پختن شیرینی‌ها و غذاهای خاص تا برگزاری مراسم‌ها و جشن‌های مختلف، که یکی از این آداب که در گذشته مرسوم بوده و هنوز نیز در برخی نقاط ایران برگزار می‌شود، کلوخ‌اندازان بوده است.

در بیشترنقاط ایران در آیینی خاص، روز آخر ماه شعبان را روز «کلوخ اندازان» می‌نامند. در این روز اعضای خانواده در خانه یا طبیعت دور هم جمع می‌شوند و به شادمانی می‌پردازند. خوراکی‌های این روز بسیار متنوع است و سعی دارند هر آنچه را که میل دارند، تناول کنند.

در این مراسم فرد روح و جسم خود را آماده می‌کرده، زیرا علاوه بر تفریح و شادمانی که باعث تقویت روحیه افراد می‌شد، همچنین گفته می‌شود پیشینیان معتقد بودند با شکستن کلوخ، امیال نفسانی خود را زیر پا می‌گذارند و میل به پیروی از نفس را در خود می‌شکنند.

غذاهایی هم که در این روز تناول می‌شد، از انرژی برخوردار بود. از جمله این که در یزد، شولی که نوعی آش است و انواع مختلف دارد، پخته می‌شد. مثل شولی عدس، شولی باقلا، شولی شلغم و از دیگر خوراکی‌های یزدی‌ها در این روز آش رشته و حلوای برنج، شله زرد و پالوده یزدی است.

در قدیم هنگام غروب روز کلوخ‌اندازان تمام مردم از کوچک تا بزرگ کلوخی در دست می‌گرفتند و روبه قبله می‌ایستادند و می‌گفتند: «خدایا گناهان و کارهای بد گذشته را شکستیم و خود را برای عبادت و روزه ماه رمضان آماده کردیم» آنگاه کلوخ را محکم به زمین می‌زدند تا خرد شود و عقیده داشتند با شکستن کلوخ تمام اعمال بد آن‌ها شکسته و نابود می‌شود. مردم بعد از دیدن هلال سه صلوات می‌فرستند و می‌گویند: «الهی که ماه شریف و مبارک و با برکتی رو همه عزیزان و غریبان نو شده باشد.

اولین نوشته ای که در آن به جشن کلوخ انداز اشاره شده، تاریخ بیهقی است که در زمان غزنویان به رشته تحریر در آمده است: «امیر رضی الله عنه روز سه شنبه پنج روز مانده از ماه رجب بدین کوشک نو آمد و آنجا قرار گرفت و روز دوشنبه نهم شعبان چندتن را از امیران فرزندان ختنه کردند، و دعوتی بزرگ ساخته بودند و کاری با تکلف کرده و هفت شبان روز بازی آوردند، و نشاط شراب بود و امیر به نشاط آ ین جشن و کلوخ انداز، که ماه رمضان نزدیک بود، بدین کوشک و بدین باغ‌ها تماشا می‌کرد و نشاط شراب می‌بود.»

نزاری قهستانی که یک شاعر اسماعیلی مذهب نیز به این جشن اشاره کرده، از آن به نام «برغندان» نام برده است:

«رمضان می‌رسد اینک دهم شعبان است می بدارید و بنوشید که برغندان است»

صائب درشعر خویش بدین جشن اشاره دارد:

«روزه نزدیک است می‌باید کلوخ انداز کرد زاهدان خشک را رندانه از سر باز کرد»

خاقانی نیز بدین جشن در شعر خود اشاره کرده است:

«گر خواهی گرفت از ریز روزی روزه عزلت کلوخ انداز را از دیده راوق ریز ریحانی»

افضل الملک در کتاب افضل التواریخ درمورد این مراسم در عصر مظفرالدین شاه آورده است:«...روز جمعه سلخ شعبان بندگان اقدس همایون شاهنشاهی بر حسب استدعای صدر اعظم تشریف فرمای پارک و منزل ایشان شدند تمام شاهنشاه زادگان و شاهزادگان عظام و وزراء و امرا نامدار بر حسب دعوت نامه ..... موائد گوناگون و خوان‌های بسیار مشحون از نعم لذیذه در اتاق و تالار و گوشه و کنار گسترده و چیده شده بود. شربت آلات و فواکه ممتاز و شیرینی آلات در سر هر میزی فراوان.... رسم این صدارت عظما این است که در هر سلخ شعبانی به جهت پیش آمدن ایام روزه مجلس ((کلوخ اندازان)) اصطلاح جدید ما فارسیان است که سبب نامیدن چنین روزی را به چنین اسم ندانیم و توجیهی در این نقد می‌کنیم که باز ماخذ صحیح آن را یقین نداریم لکن اصل لغت صحیحه: ((کلوخ اندازان برغندان)) است».

دهخدا ذیل واژه کلوخ اندازان در دهخدا می‌نویسد: برغندان. سنگ انداز. سیر و گشت و عیش و عشرت که پیش از ایام پرهیز و اواخر ماه شعبان کنند. (ناظم الاطباء). میگساری روز آخر شعبان. جشن روز پیش از رمضان. بگماز یا سوری در سلخ شعبان. درفرهنگ آنندراج و جه تسمیه این جشن را از این رو می‌داند که رمی حجاره به منظور دفع غیر در آن شایع بوده است.

این رسم به نظر رسمی کهن می‌آید زیرا در میان اقوام غیر مسلمان نیز جشن‌های که پیش از مراسم روزه داری است مرسوم بوده است. ارمنیان مراسمی به نام «بار گندان» دارند که معنای آن روز شادی است که فاصله زمانی آن از زمان جشن بارِگِندان baregendan (معادل جشن برغندان در ایران باستان) تا یک روز قبل از عید پاک است و حدود 48 روز (هفت هفته) طول می‌کشد. زمان دقیق آن از دوشنبه بعد از جشن برغندان تا شنبه بزرگ قبل از عید پاک است. ارامنه در جشن بارگندان جشن می‌گیرند و رنگین‌ترین خوراک‌ها را در سفره می‌گذارند و به عیش ونوش می‌پردازند. بومیان قفقاز مشابه این جشن را می‌گرفتند و آن را «بارگند» می‌گفتند. در یونان نیزدر سوگ پرسفونه و برای همدردی با دمی‌تر، در موسم کاشت بذر زنان یونانی جشنی حزن آلود برگزار می‌کردند و پس از آن عزاداری می‌کردند و روزه می‌گرفتند.

نوشتار از: لیلا شکوهفر؛ ایسنا- منطقه اصفهان

انتهای پیام