«دیرگچین» مادر کاروانسراهای ایران یادگاری از دوران ساسانی - صفوی با قدمتی 1750 ساله در دل کویر قم قرار گرفته است که امروز گردشگران داخلی و خارجی را مجذوب عظمت و شکوه خویش کرده است.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه قم، این کاروانسرا که در حاشیه کویر مسیله و حوض سلطان و در حاشیه جاده قم - گرمسار قرار است فاصله آن تا استان قم حدود 65 کیلومتر است.

این اثر تاریخی واقع در شهر قم بخش مرکزی پس از روستای کورگل است که در اواخر سال 1382 با شماره 10408به ثبت ملی رسیده است و از آنجایی که با وسعت بسیار و همه امکانات اقامتی، خدماتی، رفاهی و پذیرایی از جمله مسجد، آسیاب، حیات خلوت، حمام و توالت عمومی را دارد به‌عنوان مادر کاروانسراهای ایران نامگذاری شده است.

کاروانسرای دیر گچین به عنوان مادر کاروانسراهای ایران، از یادگارهای با ارزش معماری ایران، از روزگاران کهن است که به‌علل گوناگون ارتباطی، اقتصادی، نظامی، جغرافیایی و مذهبی احداث شده است که حد فاصل بین شهر قم با دیگر شهرهای کشور قرار گرفته است و در دوران مختلف به تدریج توسعه یافته است.

این کاروانسرا در متون تاریخی به نام‌های «دژ کردشیر»، «دیرالجص»، «قصرالجص»، «قصرگچ» و «قلعه دیر» نیز خوانده شده و به‌عنوان منزلگاهی بسیار مهم در مسیر یکی از راه‌های باستانی منزلگاه‌های ایران بوده است.

به گفته برخی محققان بنای این کاروانسرا از دوره اردشیر بابکان وجود داشته و قدمت آن به حدود ۱۷۵۰ سال پیش می‌رسیده که تعریف و توصیف آن در کتب جغرافی دانان و سیاحان غرب و مستشرقین خارجی آمده است. ابودلف مورخ قرن چهارم هجری در کتاب خود به نام سفر نامه ابودلف از این بنا به نام دیرکرد اردشیر و مربوط به زمان عاد(اقوام زمان جاهلیت عرب‌ها) اسم برده است.

در کتاب تاریخ قم از این بنا به‌عنوان دیرالجص اسم برده می‌شود و آنرا فرا پیش قم می‌نویسد. ابن حوقل در کتاب صوره الارض (۳۶۷ هجری) می‌نویسد «دیرجص» رباطی است از گچ و آجر که بدرقه سلطان (گارد سلطنتی) در آن نشیند، در این میان توصیف ابودلف از همه روشن‌تر است، این دژ را دارای برج‌های بسیار بزرگ و بلند، حصار ضخیم و مرتفع که با آجرهای بزرگ ساخته شده و در داخل دژ ساختمان‌های مستطیل و سقف‌های ضربی دیده می‌شود می‌نویسد، مساحت محوطه را شامل دو جریب و بیشتر ذکر می‌کند.

این کاروانسرای از نوع کاروانسراهای چهار ایوانه است که به‌علت وزش بادهای کویری در ضلع شمال شرقی، جنوب غربی احداث شده است. وسعت محوطه کاروانسرای دیر گچین به 12 هزار متر مربع می‌رسد که بنای کاروانسرا با وسعتی حدود 8000 متر مربع در میان آن احداث شده است. این بنای قدیمی دارای 43 حجره، ایوان شاه‌نشین، حیاط خلوت و هشت شترخانه، دارای منظر شاهی و دو مغازه برای نگهداری کالا، حمام و مسجد است.

ساختمان کاروانسرا روی پایه‌های اولیه بنا دوباره ساخته شده و قسمت‌های تغییریافته بنا از روی آجرهای دوره سلجوقی، عهد صفویه و قاجاریه به خوبی مشهود است. بنای فعلی عبارت است از تلفیق بنای ساسانی تغییر شکل یافته در دوره سلجوقی، با بنایی که در دوره صفویه به شکل کاروانسرای چهار ایوانه بازسازی شده است، در ورودی بنا رو به جنوب و پلان بنا مربع است.

کاروانسرا دارای شش برج است که چهار برج به قطر شش متر در گوشه‌ها و دو برج نیمه مدور در طرفین ورودی قرار دارد مجموع مساحت این دژ و ملحقات آن در خارج از کاروانسرا شامل بنای مخروبه خشتی کنار کاروانسرا، کوره آجرپزی، آب انبار و قبرستان حدود ۱۹ هکتاراست.

اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قم برای احیا و بازسازی این کاروانسرا اقداماتی از جمله انجام پژوهش و پیگیری‌های باستان‌شناسی، پاکسازی، مستندسازی، بازسازی پوشش خارجی سقف‌ها، پاکسازی ایوان‌ها و سکوهای اطاق‌های مشرف بر حیاط و حجره‌ها، بازسازی ایوان‌ها و سکوهای اطاق‌های مشرف بر حیاط و قابل استفاده کردن فضا برای بازدید گردشگران پرداخته است.

همچنین این کاروانسرا به خاطر قرار گرفتن در حاشیه جاده قم- گرمسار طرح حرم تا حرم که از سه استان قم-تهران-سمنان عبور می کند می تواند باعث جذب گردشگران شود ضمن اینکه اجرای برنامه هایی از جمله کویرنوردی، پرنده نگاری، شترسواری و رصد ستارگان نقش مهمی بر حضور گردشگران در این منطقه کویری دارد.

در ایام نوروز این کاروانسرا توسط کارشناسان و نیروهای یگان حفاظت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قم برای راهنمایی گردشگران مهیا شده است تا با عظمت این کاروانسرا و بخش‌های مختلف آن آشنا شوند.

انتهای پیام