بسیاری از مردم، کارشناسان، اقتصاددانان و حتی برخی مسئولان حکومتی، بازشدن گره محکم رکود از پای اقتصاد ایران را منوط به اجرایی شدن برجام و لغو تحریم‌ها می‌دانند.

به گزارش ایسنا، روزنامه قانون افزوده است: در عین حال، اجرایی شدن برجام در پی خود باعث به‌وجود آمدن این پرسش شده است که اثرات کوتاه‌مدت اقتصادی آن بر زندگی مردم چیست؟ آیا واقعا همان‌طور که برخی منتظرند برجام به سرعت اثر خود بر زندگی مردم را نشان خواهد داد یا اینکه این یک اثر روانی ناشی از خوش‌بینی به آینده است؟ هرچند با رفع تحریم‌ها گره‌های اصلی اقتصاد ایران به‌خصوص بخش بانکی و تجاری باز خواهد شد ولی در این میان برخی کارشناسان معتقدند که برجام نمی‌تواند باعث ترمیم تمام بخش‌های اقتصاد ایران شود؛ چراکه قسمت زیادی از مصائب اقتصادی ایران را بیشتر متوجه عوامل داخلی می‌دانند تا عوامل خارجی.

افقه: اثرگذاری انتخابات بر اثرات برجام

در همین رابطه مرتضی افقه، استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز درباره اولین اثرات اقتصادی اجرایی شدن برجام بر زندگی مردم به «قانون» می‌گوید: پیش از هرچیز مایل هستم از نشریات بخواهم که خیلی از دستاوردهای برجام توقع ایجاد نکنند. متاسفانه بی‌تدبیری‌های گذشته مشکلات بسیار زیادی در اقتصاد ایجاد کرده است. رفع تحریم‌ها دو اثر دارد؛ یک اثر روانی و یک اثر واقعی. اثر روانی به هر حال، چون انتظارات مردم به آینده خوش‌بینانه می‌شود می‌تواند در کوتاه‌مدت بعضی از شاخص‌ها یا متغیرهای اقتصادی مانند نرخ ارز یا سمت تقاضا را با تغییرات مثبت روبه‌رو کند. اما اثر واقعی آن که به دلیل وابستگی ما به نفت ارتباط بسیار زیادی به روابط بین‌المللی دارد، می‌توان گفت از دو طریق اثر دارد؛ یکی آزاد شدن منابع بلوکه شده است که دست دولت را در برخی اقدامات تا حدودی باز می‌کند. در میان‌مدت و بلندمدت اما با توجه به کاهش شدید قیمت نفت شاید بتوان گفت که چندان اثری بر اقتصاد کشور نداشته باشد؛ مگر اینکه دولت بتواند از طریق ایجاد محیطی نسبتا امن زمینه را برای مشارکت سرمایه‌گذاری خارجی فراهم کند.

او می‌افزاید: از سوی دیگر هم می‌تواند با تدبیر در اوپک با مشارکت سایر بازیگران این عرصه بر قیمت نفت اثر بگذارد. اگرچه پیش‌بینی‌ها این است که قیمت‌ها در کوتاه‌مدت مانند دوره رؤیایی احمدی‌نژاد برنخواهد گشت اما به هر حال می‌تواند به قیمت معقول که حدود 50 یا 60 دلار است برگردد تا شاید کمکی بکند. به هر حال خوش‌بینی سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌تواند تاثیر مثبت بگذارد. البته با توجه به وابستگی شدید اقتصاد کشور به تحولات سیاسی داخلی و خارجی، برجام می‌تواند تا حدی مسأله ارتباطات خارجی را حل کند اما انتخابات مجلس و خبرگان و اینکه شورای نگهبان چگونه برخورد خواهد کرد و مجلس توسعه‌خواه تشکیل شود یا خیر، بر نحوه تأثیرگذاری برجام بر آینده اقتصادی کشور تأثیر خواهد داشت.

این اقتصاددان همچنین درباره بهترین استفاده دولت از برجام در کوتاه‌مدت نیز می‌گوید: رکود معضل اصلی است؛ هرچند که دولت مدعی است تورم را مهار کرده اما این کاهش تورم به قیمت گسترش رکود بوده است. گسترش رکود که یکی از مظاهر آن افزایش شدید بیکاری به خصوص میان جوانان و افراد تحصیلکرده است مشکل یا اثر منفی آن کمتر از تورم 40 درصدی نبوده است. بنابراین فکر می‌کنم که دولت یک مقدار با تدبیر بخشی از این منابع که آزاد خواهند شد را در جهت اشتغال صرف کند. به همین دلیل باید تولید را از طریق واحدهای کاربرتر افزایش دهد.

نیکو اقبال: نباید انتظارات بالایی داشت

استاد اقتصاد دانشگاه تهران نیز به «قانون» می‌گوید: تجارت خارجی نقش مهمی در اقتصاد ایران بازی می‌کند، چه در بخش واردات و صادرات و چه در بخش خدمات بانکی و مالی. تمام این‌ها با تاثیر از تحریم‌ها متوقف شده بود. این در حالی است که بخش عمده‌ای از صنایع ایران وابسته به مواد اولیه، قطعات و تجهیزات روابط بانکی سریع و کارآمد دارد. نتیجه اینکه دو تا سه سال رشد اقتصادی منفی داشتیم. به دنبال آن رکود حاکم شد که بخشی از آن حاصل کاهش تورم از 40 به 15 درصد است. در نتیجه وضعیت اقتصادی ما نتیجه تحریم‌هاست ولیکن الان اولین تحرک در حال به وجود آمدن است.

علی‌اکبر نیکو اقبال می‌افزاید: این تحرک تا بخواهد اثرات خود را به مرحله عمل برساند چند ماهی طول خواهد کشید. به نظرم از یک طرف اگر بخواهیم با واردات بیشتر یک رفاه کوتاه‌مدت در اقتصاد ایجاد کنیم، این امر مجددا ما را به سمت وابستگی‌های اقتصادی و تصمیمات و سیاست‌های زودگذر پیش خواهد برد که باید از آن جلوگیری شود. به نظرم باید واقعیات اقتصادی موجود در کشور را مطرح کنیم که انتظارات بالایی به وجود نیاید و یک انتظار آرام در جامعه شکل بگیرد تا دولت بتواند بهتر سیاست‌های صحیح اقتصادی را اعمال کند.

وی همچنین درخصوص بهترین کار دولت در کوتاه‌مدت با توجه به تنگناهای ساختاری اقتصاد، مشکلات نهادی از بروکراسی تا اقتصاد رانتی و سیستم بانکی فشل اضافه کرد: به نظر می‌رسد تا این‌ها به صورت اساسی درست نشود ما موفقیت‌های آنچنانی نخواهیم داشت. درست است که با آزاد شدن بخشی از منابع بلوکه‌شده تا حدودی درآمدهای کشور بهتر و بخشی از بدهی دولت به بانک مرکزی پرداخت خواهد شد، مبادلات با خارج بهبود پیدا خواهد کرد، واردات ارزان‌تر و با کیفیت‌تر خواهد شد، قراردادهای مشارکت خارجی در زمینه‌های نفت و پتروشیمی، خودرو و سایر قطعات و همچنین دیگر بخش‌ها به‌وجود خواهد آمد ولی واقعاً زیر ساخت‌ها که می‌تواند پولی و امنیتی باشد نقش بسیار زیادی خواهد داشت. موانع فضای کسب و کار باعث خواهد شد که هزینه تولید 30 درصد افزایش پیدا کند اگر دولت بتواند این‌ها را پیش ببرد سایر نهادهای پرقدرت نیز به خاطر منافع ملی همکاری و همراهی با دولت داشته باشند اقتصاد ایران آینده خوبی خواهد داشت.

پازوکی: دولت انضباط مالی و پولی را به اقتصاد کشور بازگرداند

استاد اقتصاد دانشگاه علامه نیز معتقد است که با اجرایی شدن برجام، تحریم‌های بانکی برداشته خواهد شد و ارتباطات بین‌المللی مبادلات تجاری ایران با جهان خارج تسهیل خواهد شد. همچنین یک خاصیت مهم دیگر دارد و اینکه دیگر ما تنها با چین و هند ارتباط اقتصادی نخواهیم داشت و با جهان بین‌الملل از جمله اتحادیه اروپا، کانادا، استرالیا و آمریکا ارتباط خواهیم داشت اما مشکلات اقتصادی ایران را بخواهیم با درصد بیان کنیم، 20 درصد آن مشکلات ناشی از تحریم است و 80 درصد آن به نظام تصمیم‌گیری مجموعه حکومت مرتبط می‌شود؛ یعنی قوه مقننه، مجریه و قضاییه. مهم‌ترین مسأله در شرایط فعلی اقتصاد ایران که می‌تواند نقش بسیار مهمی در بهبود فضای کسب و کار داشته باشد، کارا شدن سیستم قضایی کشور در جهت منافع ملی ایران خواهد بود. رفع تحریم‌ها کمک می‌کند که شرایط بهتر شود ولی 80 درصد به سیستم کلان تصمیم‌گیری اقتصاد مرتبط است. به عبارت دیگر مجموعه حکومت باید بپذیرد که سمت تعالی، پیشرفت و ارتباط منطقی با جهان در چهارچوب منافع ملی ایران عمل کند.

مهدی پازوکی همچنین درباره بهترین کار دولت در کوتاه‌مدت به «قانون» می‌گوید: دولت باید انضباط مالی و پولی را به سیستم اقتصادی کشور بازگرداند. انضباط پولی را از طریق سیستم بانکی و بانک مرکزی و انضباط مالی را از طریق بودجه که بی‌انضباطی آن سال‌ها بر اقتصاد کشور حاکم بوده است به مسیر بازگرداند. ضمن اینکه اگر نظام اقتصادی کشور با مشکلات اقتصادی برخورد کارشناسی کند می‌توان آینده خوبی برای اقتصاد کشور متصور بود. ضمن اینکه افراد بی‌سواد و رانتی که در جای خود قرار ندارند و متاسفانه در دولت قبل به بدنه کارشناسی و مدیریتی کشور تزریق شده‌اند هنوز در جای خود هستند. این افراد نه تنها نمی‌گذارند تحولی ایجاد شود بلکه مانع تحولات سالم اقتصاد کشور هم می‌شوند.

شقاقی: دولت اصلاحات ساختاری را آغاز کند

در همین حال یک مدرس دانشگاه معتقد است که برجام و لغو تحریم‌ها چند حوزه را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ اول اینکه هزینه مبادلات را پایین می‌آورد. در دوران تحریم برای واردات کالاهای اساسی نیاز به کشورهای واسطه داشتیم. به عنوان مثال اگر می‌خواستیم ماشین‌آلات وارد کنیم نیاز به واسطه داشتیم و به تبع افزایش هزینه 20 تا 30 درصدی داشتیم و هر نوع افزایش هزینه مبادله باعث افزایش هزینه تولید می‌شد که در نوع خود باعث کاهش رقابت‌پذیری بنگاه‌های تولیدی و همچنین کاهش قدرت اقتصاد ملی می‌شد. بحث بعدی تکنولوژی‌ها وکالاهای سرمایه را نمی‌توانستیم به دست بیاوریم حتی از طریق واسطه‌ها. بحث بعدی خدمات و پشتیبانی کالاهای سرمایه است که وجود نداشت. تمام این مسائل باعث به وجود آمدن عدم امنیت و شفافیت می‌شد که با برطرف شدن تحریم مشکلات برطرف خواهد شد. همچنین آزاد شدن منابع بلوکه شده جدا از رقم‌های مختلفی که اعلام می‌شود هم می‌تواند تاثیر مثبتی بر روند اقتصاد ایران بگذارد اما در کل به نظرم مهم‌ترین بحث لغو تحریم‌ها، کاهش هزینه‌های مبادلاتی و همچنین افزایش توان نظام بانکی ایران به منظور حمایت از بنگاه‌های تولیدی با توجه به برقرای سوئیفت است. ضمن اینکه موجب ارتقای نظام اقتصادی و تقویت اقتصاد ملی خواهد شد.

وحید شقاقی همچنین درباره بهترین کار دولت در کوتاه‌مدت می‌گوید: دولت اگر می‌خواهد در بلندمدت رفع تحریم‌ها اثرات مطلوب و بلندمدت بگذارد حتما باید در کوتاه‌مدت دست به اصلاحات ساختاری و نهادی بزند. تا زمانی که این اصلاحات صورت نگیرد تمام بحث‌هایی که مطرح شد اثراتش حذف و دوباره با مشکلاتی روبه‌رو خواهیم بود که پیش از سال 90-89 با آن روبه‌رو بودیم. متاسفانه اقتصاد ایران نهاد مستحکمی برای انحصارزدایی ندارد. هرچند شورایی به نام رقابت داریم اما آن هم ضعیف عمل می‌کند. متاسفانه نهادی قدرتمند که باعث تسهیل رقابت شود را در اختیار نداریم. ما نهاد مشخص با ابزارهای کافی برای مبارزه فساد و شفافیت نداریم. با ساختار نظام فعلی بانکی اقتصاد ایران نمی‌تواند وارد بخش واقعی اقتصاد شده و کار کند، چراکه نظام بانکی ما همیشه درگیر نظام بانکی پول مبنا و سوداگری بوده و نتوانسته است نقدینگی اقتصاد را به سمت تولید هدایت کند. این ایراد ربطی به تحریم‌ها و لغو آن‌ها ندارد و همیشه بوده است؛ بنابراین دولت می‌تواند با استفاده از اجرایی شدن برجام، اقدام به اصلاح ساختارهایی کند که مانع توسعه اقتصاد ایران می‌شوند.

انتهای پیام