مازندرانی‌ها به شب یلدا "چله شو" می‌گویند؛ شبی که در آن تا نیمه‌های شب بیدارند و از دسترنج خود می‌خورند و شعر می‌خوانند.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، منطقه مازندران، یلدا واژه‌ای سیرانی به معنای ولادت و تولد است و منظور از تولد، ولادت خورشید است و همچنین رومیان نیز از آن به معنی ناتالیس آنایکتوس یعنی روز تولد مهر شکست ناپذیر می نامند.

شب اول زمستان را "گت چله" می‌نامند و در این شب بنا به سنت دیرین همه افراد خانواده دور هم جمع می‌شوند و با خوردن هندوانه، انار و سایر میوه‌ها، ماست و آجیل، سرمای فصل زمستان را از خود دور می‌کنند. اعتقاد بر این است که با خوردن ماست یا هنداونه در شب یلدا، هرگز در زمستان سردشان نخواهد شد.

در این شب دختران دم بخت با پوشاندن صورت خود، از هفت خانه چیزی می‌گیرند، اگر کسی آنها را ندید و نشناخت، حتماً به آنچه نیت کرده‌اند، خواهند رسید.

ابوریحان بیرونی از این جشن با نام میلاد اکبر نام برده و منظور از آن را میلاد خورشید دانسته است.

در شب یلدا، خوردنی‌های فراوانی از میوه‌های فصل تابستان چون، خربزه، هندوانه، انگور، انار، سیب، خیار، به و مانند آن استفاده می‌شد.

میوه‌های شب یلدا باید تمامی آنها -به جز سیب و به- خورده می‌شد و چیزی برای فردا، یعنی فردای زمستان باقی نمی‌ماند و میوه‌هایی را که از شب یلدا بر جای می‌ماند روز بعد نمی‌خوردند.

تهیه شام بستگی به وضع اقتصادی و روند اقتصادی خانواده داشت.

هر جای ایران که باشیم، انار یکی از میوه‌های اصلی شب یلدا است و اگر در شمال کشور، مازندران باشید غذای اصلی شام یلدا هم با انار درست می‌شود.

"کِرک انار تیم پهلو" اسم غذای شب یلدای مازندران است و چون به جز شمالی‌ها کسی نمی‌تواند اسمش را سریع به یاد بیاورد، به اسم خورش ناردون هم معروف شد. این غذا با مرغ یا با گوشت پرنده‌های بومی مثل اردک و مرغابی درست می‌شود.

آجیل و شب چره، که شامل دانه‌هایی چون گندم و نخود برشته، تخمه هندوانه و کدو، بادام، پسته، فندق، کشمش، انجیر و توت خشک است، در بسیاری از شب‌نشینی‌ها، مهمانی‌ها و گردش‌ها فراموش نمی‌شد و ولی در شب یلدا باید بر سر سفره باشد.

محقق و پژوهشگر تاریخ در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه در واقع دی ماه را خورماه می‌گفتند خور به معنی خورشید و نخستین روز د‌ی ماه به خورماه مشهور بود، اشاره کرد: مردم معتقد بودند این روز پادشاه از تخت پایین می‌آید و لباس سفید می‌پوشد و با مردم عادی دور هم سر یک سفره غذا می‌خوردند.

احمد باوند با بیان اینکه شب یلدا یک لغت سریانی و به معنی ولادت است، تصریح کرد: از این شب به بعد کشاورزان استراحتشان شروع می‌شد و روز بعد از شب یلدا با پادشاهان روی یک سفره غذا می‌خوردند چون از آن شب به بعد روز طولانی می‌شود.

دلیل پرخوری شب یلدا

وی با اشاره به اینکه نشستن دور کرسی برای خوردن آجیل‌های شب یلدا معمول بود، عنوان کرد: غذاهایی که می‌خوردند از میوه‌های سر درختی خودشان و آجیل‌هایی که خودشان خشک کرده بودند و غذاهای محلی مثل حلوا و برنج دسترنج خودشان بود.

وی افزود: مردم اعتقاد داشتند که غذا نباید در این شب اضافه بیاید و باید همه خورده شود به همین خاطر پرخوری در این شب زیاد بود.

باوند با عنوان به اینکه مازندرانی‌ها به دلیل آنکه انواع سیب را پرورش می‌دادند از میوه‌های خودشان برای این شب استفاده می‌کردند، اظهار کرد: پشت طویله‌ها قسمت‌هایی که فضولات حیوانات را رها می‌شد پرچینی ساخته و سپس میوه‌ها را در علوفه خشکی که در داخل این پرچین ریخته بودند مخفی می‌کردند تا در این شب بتوانند استفاده کنند.

این پژوهشگر در پایان به انگیزه‌های پایدار ماندن این جشن اشاره کرد و با بیان اینکه شب یلدا طلوع خورشید و بلندترین شب سال است و همچنین نشانه اهریمنی شب شوم که فردا به کوتاهی می‌گراید، ادامه داد: در این زمان پایان برداشت محصول صیفی است و آغاز فصل استراحت در جامعه کشاورزی و همه کشاورزان از همه کار آسوده می‌شوند و شروع به شادی می‌کنند.

"چِلِه شو"ی مازندرانی‌ها

محقق و پژوهشگر تاریخ در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا با اشاره به اینکه تا 40 سال پیش چیزی به نام شب یلدا نداشتیم و این سنت به دلیل پیشرفت تکنولوژی رواج پیدا کرد، عنوان کرد: در مازندران جشن "چِلِه شو" رواج دارد.

احمد باوند با بیان اینکه در تقویم طبری دو زمستان داشتند چله بزرگ و کوچک، افزود: چله بزرگ 40 روز است که از 20 آذر شروع می‌شود تا 10 بهمن ادامه دارد و چله کوچک 30 روز که از 10 بهمن آغاز جشن سده شروع می‌شود و سرما و سوز آن بیشتر از چله بزرگ است.

وی در مورد باوری که در خصوص چله کوچک وجود دارد که اگر به‌خاطر بهار نباشد نوزاد را در گهواره نمی‌گذاشتم، اشاره کرد: آنان چله کوچک را بی‌رحم می‌دانستند یعنی اعتقاد بر این بود که چله کوچک چنان هوا را سرد می‌کند که حتی نوزاد ممکن است در گهواره از سرما بمیرد و فقط به خاطر بهار این کار را نمی‌کند.

باوند در خصوص فال گرفتن در شب یلدا با عنوان اینکه در این شب چون روستا نشینان سواد نداشتند می‌رفتند پیش کدخدا یا روحانی دهکده‌اشان و غروب آفتاب برایش میوه می‌بردند تا برایشان فال بگیرد، اضافه کرد: روحانی روستا به ازای دریافت میوه فال همه اعضا خانواده را می‌گرفت و همچنین فال شاهنامه و فال و استخاره با قرآن هم گرفته می‌شد.

صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود

این محقق همچنین در خصوص اشعار شاعرانی که برای شب یلدا شعر گفتند، عنوان کرد: سعدی در خصوص شب یلدا می‌گوید "صحبت حکام ظلمت شب یلداست نور به خورشید جوی گو که بر آید"

"باد آسایش گیتی گر نزند بر دل ریش صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود"

"روز رویش چو براندازد شب نقاب زلف گفتی از روز قیامت شب یلدا برآمد"

"نظر به روی تو هر بامداد نوروزیست شب فراغ تو هر شب که هست یلدایست"

وی با اشاره به اینکه شب یلدا، انقلابی برای غلبه بر سرمای سخت زمستان است و در گذشته این شب را اهریمن می‌دانستند، افزود: چون شب یلدا شب طولانی بود در گذشته آتش روشن کرده و شب دور آن می‌نشستند و اعتقاد داشتند که اهریمن که همان شب بود بر آتش غالب می‌شود.

این پژوهشگر همچنین با اشاره به اینکه یلدا از ایران رفته اروپا در واقع گردهمایی خانوادگی است، اظهار کرد: فرزندان سعی می‌کنند به خانه پدر و مادرشان بروند.

باوند در پایان در خصوص کارکرد اصلی شب یلدا در زمان حال با اشاره به اینکه این جشن‌ها بهانه‌اند تا خانواده‌ها دور هم جمع شوند، گفت: مهمترین جشنی که این بهانه را فراهم می‌کند تا خانواده کانون اصلی خود را از دست ندهد جشن یلدا است چون فرهنگ همنشینی را باب می‌کند و تنها جشنی که نمی‌توان تنهایی برگزار کرد.

پژوهشگر دیگری از فرهنگ و تارخ مازندران درباره میوه‌ها و آجیل‌های شب یلدا در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه در بیشتر روستاها و سیستم کشاورزی گذشته شب چله جشن می‌گرفتند، اظهار کرد: در این شب کشاورزان دست نشانده‌ها و محصولات خودشان را در زیر کرسی خشک می‌کردند و در شب چله در کنار هم می‌خوردند.

سیروس مهدوی این شب را نماد استراحت زمین و خود کشاورزان عنوان کرد و گفت: کشاورزان بعد از تلاش بسیاری که برای تولید محصول انجام دادند در این زمان فرصتی پیش می‌آید تا بتوانند هم استراحت کنند و در کنارش از محصولاتی که خودشان کشت کردند بخورند تا برای یک ماه بعد شروع به کشت و کار کنند.

"چِلودَوِست"

وی در خصوص چگونگی نگهداری میوه‌هایی در چاه‌های قائم‌شهر که تا 23 متر عمق داشتند، گفت: در این شب از میوه‌ای به نام "چِلودَوِست" استفاده می‌شد، چلو دوست یعنی هندوانه را با طنابی طویل می‌بستند و در درون چاه قرار می‌دادند تا فاسد نشود و سپس در این شب استفاده می‌کردند.

مهدوی افزود: همچنین در این شب "لرزونک" درست می‌کردند که همان ژله است و نیز "ماماجیم جیم" که با نیشکر و کنجد درست می‌شد.

این پژوهشگر با بیان اینکه این شب‌ها فرصتی برای صله رحم است، تصریح کرد: در این شب بچه‌ها فرصتی پیدا می‌کنند که بازی‌هایی که یاد گرفتند را به اشتراک بگذارند که ساده‌ترین آن یک قول دوقول بود که از این طریق مهارت چشم و دست و ذهن خود را آزمایش می‌کردند.

شب اول زمستان شبی برای استراحت زمین و ایجاد مهربانی در بین اعضاء خانواده‌ها و تنها شبی است که نمی‌شود تنهایی برگزار کرد؛ بنابراین تلاش کنیم شبی زیبا و به یادماندنی برای اعضاء خانواده تدارک ببینیم.

گزارش از زهرا اشکیود-خبرنگار ایسنای مازندران

انتهای پیام