دکتر بابک مختاری - استاد دانشگاه شهید چمران اهواز و رییس پارک علم و فناوری خوزستان

"دنیای علم بعد از رنسانس پیشرفت حیرت‌انگیزی را شروع کرد؛ برنامه تحقیقی که نیوتن بنیان نهاده بود، به‌ عنوان "سوخت" و برنامه تسخیری که فرانسیس بیکن ارائه کرده بود به‌ عنوان "موتور محرکه‌ای قدرتمند، چرخ­‌های توسعه و پیشرفت را در دنیای غرب با سرعتی باورنکردنی به حرکت درآورد و زمینه‌ساز انقلاب صنعتی و انقلاب علمی قرون گذشته شد؛ انقلاب­‌هایی که در ابتدای قرن بیستم انسان غربی را به حدی از غرور و تبختر رساندند که سخن از مرگ فلسفه و خدا می­‌گفت و اگر نمی­‌ترسید شاید خود را خدا می­‌خواند؛ اما پیشرفت­‌هایی که در سایه غفلت از معنویت و اخلاق به‌دست آمده بود، فرجام خوبی نداشت و جان میلیون­‌ها انسان را در دو جنگ جهانی گرفت و البته اروپا و شرق دور را به ویرانه تبدیل ساخت.

این پیامد­های تلخ باعث شد بشر کم‌کم با این حقیقت ناخوشایند کنار بیاید که علم هم می‌تواند کاربردهای سودمند داشته باشد هم کاربردهای زیان‌بار و تأسف‌بارتر این‌که بسیار دیر به این قضیه پی برد و متوجه شد سرعت تحولات علمی و فناوری به اندازه­‌ای بالاست که تشخیص سودمند و یا زیان‌بار بودن آن‌ سال‌ها بعد مشخص می­‌شود.

این­ واقعیت­‌ها نشان می­‌دهد هر چند همگان علم را ذاتأ بی‌طرف می­‌دانند اما اگر کسانی که علم و فناوری را به کار می­‌برند بی‌طرف­ نباشند و یا آنان‌که هدایت و حمایت از پژوهش­‌های پیشتاز علمی را انجام می­‌دهند، تحت نظارت دقیق یک جامعه دموکراتیک اخلاق‌مدار قرار نداشته باشند، شاهد فجایعی خواهیم بود که نمونه کاملأ عریان و بی‌نهایت خشن آن را در جنگ­‌های اول و دوم جهانی نظاره‌گر بودیم.

با توجه به آنچه گفته شد این سؤال پیش می­‌آید که آیا می­‌توان این علم و فناوری را که گاه چنین نتایج وحشتناکی به دنبال داشته است در خدمت صلح و توسعه قرار داد؟

تحولات چهار دهه اخیر عرصه علم و فناوری در کنار درس‌گرفتن از تجربیات تلخ گذشته، نشانه­‌های روشنی به‌دست می­‌دهد که می­‌توان به پرسش­ فوق امیدوارانه پاسخ گفت.

پیشرفت­‌های عصر اطلاعات در گذشته نزدیک و عصر دانایی در دوران حاضر، کاهش فقر و نابرابری و افزایش دسترسی به ابزارها و ارزش­‌های دموکراتیک را به‌دنبال داشته است، فناوری­‌های ارتباطی نظارت جامعه را بر همه ارکان حاکمیت­‌ها بیشتر و بیشتر ساخته است و عموم فناوری­‌ها در حال بازگشت یا تقلید از طبیعت هستند؛ رجعت و تقلیدی که به حفاظت بیشتر محیط‌ زیست و منابع طبیعی منجر شده است. دستیابی به منابع طبیعی که یکی از علل اصلی بسیاری از درگیری­‌های نظامی بین حکومت­‌ها بوده است، روز به روز از اهمیتی کمتر برخوردار می‌شود، همچنین استفاده از انرژی­‌های تجدیدپذیر با سرعتی فراتر از انتظار، در حال پیشرفت است و این انرژی‌ها که پیش‌تر، غیراقتصادی قلمداد می‌شد، هر روز اقتصادی­­‌تر می­‌شود و هزاران مثال دیگر از این دست.

در مجموع می­‌توان گفت دنیا در عصر جدید، دانش و دانایی را به‌عنوان سوخت اصلی موتور توسعه برگزیده است؛ سوختی که با مصرف بیشتر، نه تنها تمام نمی­شود بلکه مصرف بیشترش به تولید بیشتر آن می­‌انجامد؛ منبعی که تولید، نشر و ترویج آن روز به روز دموکراتیک­‌تر و تا حدود زیادی کم‌هزینه‌تر شده و به مدد انقلاب اطلاعاتی و پیشرفت سریع ابزار انتقال اطلاعات، سرعت انتقال اطلاعات علمی افزایش بی‌سابقه‌ای پیدا کرده و دسترسی همگان به آن آسان­تر شده است.

روز و هفته جهانی "علم برای صلح و توسعه" بهانه‌ای است تا گذشته‌های تلخ را فراموش نکنیم و با ایجاد هم‌افزایی بین علم، معنویت و اخلاق، دنیایی بهتر از گذشته بسازیم. ساختن این دنیای زیبای توسعه‌یافته که فقر در آن کاهش روز افزون داشته باشد، با اندیشه‌های جهانی و اقدامات منطقه‌ای و محلی امکان‌پذیر است.

باشد که ایران ما نیز، مشارکت فعال خود در چرخه تولید علم جهانی را، که پس از یک وقفه 700 ساله با شتابی خوب آغاز کرده است، با شتابی به‌مراتب بیشتر از گذشته، تداوم بخشد و با مبنا قرار دادن توسعه دانش‌بنیان، فاصله خود را با دنیای مدرن کاهش داده و الگویی جدید از توسعه علمی همراه با معنویت را به دنیا معرفی کند."

انتهای پیام