روزی برای تهیه گزارشی به یکی از مناطق شهر رفتم که در این مسیر با دیدن یک قهوه‌خانه و مشاهده تجمع چند نوجوان که ظاهرا منتظر سایر دوستان خود بودند برایم جالب بود که بروم و با فضای درونی این قهوه‌خانه بیشتر آشنا شوم.

به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، قبل وارد شدن به این قهوه‌خانه دیدم که تابلو رستوران یکی از هتل‌های شهرم در سر درب آن وجود دارد که فهمیدم رستوران به دلیل نبود مشتری کافی تعطیل و به قهوه‌خانه‌ای اجاره داده شده تا شاید بخشی از هزینه‌های آب برق و گاز هتلی را که آن هم شبی تنها 3 تا 4 نفر در آن هستند را تامین کند٬ از این مشکلات که بگذریم با ورود به قهوه‌خانه دیدم نوجوانی کم سن و سال در حال کشیدن قلیان است و با صدای بلند کارگر قهوه‌خانه را صدا می‌زند و زغال می‌خواهد تا شاید به قول قلیانی‌ها کامی بیشتر بگیرد.

من که به همراه یکی از دوستانم بودم با سفارش قلیانی منتظر کشیدن آن شدیم در این هنگام به کنار میز صندوق‌دار قهوه‌خانه رفتم و به حالت دوستانه از او پرسیدم به نظر شما سن این افراد برای کشیدن قلیان خیلی پایین نیست؟ گفت: ای بابا بذار بکشن٬ ما چکار داریم.

صاحب این قهوه‌خانه گفت: بیش از 7 سال است که در این صنف کاسبی می‌کنم از بچه کلاس پنجم تا تقریبا 50 ساله به قهوه‌خانه مراجعه می‌کنند و قلیان می‌کشند٬ اگه دوست نداشته باشند که نمی‌آیند.

به سراغ یکی از نوجوانانی رفتم که در حال کشیدن قلیان بود به او گفتم هم مشرب نمی‌خواهی در جواب مانند کسی که عمری است قلیان می‌کشد گفت: بفرما داداش.

از او پرسیدم کلاس چندم هستی گفت: سوم راهنمایی ٬ خیلی برام جالب بود گفتم چرا به قهو‌ه‌خانه می‌آیی؟ در جواب گفت کدوم پارک؟ کدوم سینما ؟ کدوم .... کجا بریم ؟ از مدرسه می‌آییم قلیانی می‌کشیم و به خانه می‌رویم٬ البته همیشه اسانس و آدامس به همراه داریم که بوی قلیان از لباس و دهانمان نیاید.

هیجان ماجرا به شدت برایم جالب بود٬ به پشت سرم نگاه کردم و دوستم را دیدم که قلیانی در کنارش گذاشته‌اند و به آن زل زده و به فکری عمیق فروفته کنارش رفتم و گفتم بریم٬ قلیان را گذاشتیم و به قهوه‌خانه دیگری رفتیم.

با سبکی دوستانه در کنار یکی از آنها نشستیم و سر گفت‌وگو را باز کردیم که چرا تجمع جوانان به جای پارک یا دیگر جاها به قهوه‌خانه تبدیل شده که در جواب گفت: فقط بگو بریم کدوم پارک ؟

در این قهوه‌خانه هم با دادن 1500 تومان قلیانی را برای خودم و دوستم سفارش دادم که آن هم همان طور باقی ماند٬ این گفتگوها را در چند قهوه خانه دیگر نیز ادامه دادم و نزدیک 10 هزار تومان خرج قلیان‌های نکشیده کردیم که البته درآمد قهوه‌خانه‌ها بسیار عالی بود و دلایلی از جمله بیکاری٬ نبود فضاهای تفریحی مناسب و ...دلیل رفتن جوانان به قهوه‌خانه‌ها را شنیدیم.

علی ناصر درویشی - معاون اجتماعی نیروی انتظامی استان در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا گفت: اکثر قهوه‌خانه‌ها در سطح شهر محل تجمع اراذل شده است.

وی افزود: قهوه‌خانه‌های ما به پاتوقی برای توزیع کنندگان موادمخدر، مشروبات الکلی٬ روابط نا مشروع و .... بدل گشته است.

درویشی با بیان این که این قهوه‌خانه‌ها از نظر بهداشتی فاقد هرگونه ضریب بهداشتی هستند، بیان کرد: قلیانی‌های سطح شهر در ایلام به جایگاهی برای ترویج فرهنگ‌های غلط در بین جوانان تبدیل شده است که اين امر نیازمند فرهنگ‌سازی از درون خانواده‌هاست.

کارشناس ارشد جامعه‌شناسی در ایلام گفت : بر اساس نتایج تحقیقات به عمل آمده ٬ بیش از 90 درصد مراجعه کنندگان به قهوه‌خانه‌ها را نوجوانان و جوانان زیر 25 سال تشکیل می‌دهند که در ایلام اغلب آنها را جوانان و نوجوانان طبقات پایین جامعه با سبک پوشش و رفتار خاص شکل می‌دهند.

خلیل کمربیگی به ايسنا گفت: استفاده از قللیان هر چند در ایران تاریخ تقریبا طولانی دارد اما در ایلام این قدمت به چشم نمی‌خورد.

وی با بیان این که نتایج تحقیقات صورت گرفته نشان می‌دهد که مصرف این ماده ابتدا در میان مقامات حکومتی وقت رواج داشت و سپس به میان توده مردم کشیده شد، اضافه کرد: بر خلاف تاریخ کوتاه آن سرعت گسترش آن در ایلام بسیار زیاد بوده به طوری که بسیاری از نوجوانان و جوانان بخشی از اوقات فراغت خود را به صورت دسته جمعی و در جمع گروه‌های همسال به مصرف قلیان در معدود اماکن تفریحی یا قهوه‌خانه‌های به اصطلاح سنتی می‌گذرانند.

کمربیگی قهوه‌خانه را در ذهنیت ایرانی ٬ میعادگاه پهلوانان و حماسه سرایان و مرکزی برای گذران اوقات فراغت سالم اعلام و عنوان کرد: در ذهنیت ایرانی قهوه‌خانه یادآور حضور افرادی چون پوریای ولی ٬ شاعران و نقالان مشهور و مرکزی برای پاسداری از میراث و فرهنگ ایرانی و اسلامی و مکتب‌خانه فتوت و جوانمردی است به طوری که بخشی از هویت ایرانی در قهوه‌خانه ترویج می‌شد و حتی افراد با حضور در آنها ٬ مشکلات فردی و اجتماعی را حل کرده و نهادی برای مشارکت اجتماعی به حساب می‌آمدند و امروزه جای آن نقاشی‌های زیبا را دیواری سیاه رنگ گرفته که هویت ایرانی برای مراجعه‌کنندگان آن ٬ در میان دود و دم گم می‌شود دیگر خبری از حضور پوریای ولی در آنها نیست.

عضوهیات علمی دانشگاه خاطرنشان کرد: اگر تا دیروز نوع لباس و رفتار قهوه‌چی و سبک معماری قهوه‌خانه نمایانگر فرهنگ و هنر ایرانی بود ٬ امروزه سبک لباس و رفتار در قهوه‌خانه بوی ناهنجاری می‌دهد.

وی تصریح کرد: قهوه‌خانه٬ دودخانه شده و خبری از شاهنامه خوانی به گوش نمی‌رسد نه سوغات محلی در آن‌ها دیده می‌شود و نه در آن وعظ می‌کنند٬ مرکز آموزش فرهنگ و سنت ایرانی به مرکز آموزش هنجارشکنی و تشکیل گروه‌های نابهنجار تبدیل شده است.

این مدرس دانشگاه می‌گوید: جوانان و نوجوانان که اغلب بیکارند و امکان گذران اوقات فراغت به گونه‌ای سالم برای آنها مهیا نشده است، نوجوانان و جوانانی که به محض ورود به این مکان ٬ اولین کار آنها کشیدن قلیانی است که صدای ناشی از مصرف آن لذت بخش و هویت ساز است.

کمربیگی نبود برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری صحیح و نظارت درست از یک سو و عدم آگاهی خانواده‌ها از مضرات این ماده اعتیادآور از سوی دیگر و همچنین عدم سوء پیشینه استعمال این ماده در میان خانواده‌ها سبب گسترش آن شده است، گفت: هنوز باور به اعتیادآوری و سرطان‌زا بودن قلیان برای اغلب خانواده‌های ایلامی به وجود نیامده و حساسیتی نسبت به مصرف آن نیست و نوجوانان و جوانان از آن تلقی منفی ندارند و همین امر باعث گسترش آن شده است.

وی عنوان کرد: برخوردهای نامناسب و متناقض با قهوه‌خانه‌ها و مصرف قلیان عاملی است که نه تنها مساله را حل نکرده بلکه با زیرزمینی شدن بر تبعات آن افزوده شود.

این مدرس و عضوهیات علمی دانشگاه گفت:‌ پیامد این برخوردهای نامناسب سبب شده است که هر چند کشیدن قلیان در انظار عمومی برچیده شود و درب سفره‌خانه‌ها به اصطلاح بسته شود اما بوی تنباکوهای میوه‌ای پیچیده شده در هر زیرزمین و کوچه پس‌کوچه‌ای حکایت از نامناسب بودن برخورد با این پدیده‌ای اجتماعی می‌کند.

وي گفت:اینک نوجوان و جوانان از بیراهه وارد قهوه‌خانه‌ها می‌شوند٬ درب‌ها را می‌بندند و در کمال احساس امنیت ممکن است به سمت هر انحرافی کشیده شوند.

وی با اشاره به این که در سفره‌خانه‌ها ٬ سفره‌ای از هر نوع ماده ممنوعه و غیرممنوعه پهن شده و افراد در کمال آرامش به سمت هر ماده‌ای کشیده می‌شوند، خاطرنشان کرد: نوجوانان و جوانان آموزش نابهنجاری می‌بینند و خرده‌فرهنگ‌های بزهکار تشکیل می‌شود.

این عضو هیات علمی دانشگاه اضافه کرد: در پیش گرفتن سیاست‌های حذفی برخوردهای فیزیکی و رویکرد پلیسی جوابگو نیست، مصرف قلیان باید در ابتدا از سفره خانواده‌ها برداشته شود تا قلیان ابزاری تفریحی در خانواده محسوب می‌شود ٬ این برخوردها نمی‌تواند به نتیجه مطلوب برسد.

وی بیان کرد:‌ متاسفانه رسانه‌های جمعی هنوز نتوانسته‌اند در زمینه قلیان و عوارض آن اطلاع‌رسانی کافی به عمل آورند لذا می‌بینیم که در ایلام هنوز عرصه عمومی و فضای اجتماعی ازقلیان تلقی ماده‌ای مضر ندارند و در فضای اجتماعی مدیریت ما هم باید مدیریت اجتماعی باشد.

کمربیگی با بیان این که در ایلام اماکن تفریحی مناسبی به چشم نمی‌خورند راه گذران اوقات فراغت به شیوه‌ای جذاب کمتر دیده می‌شود و جوانان اغلب از این شیوه‌های تکراری خسته شده‌اند، گفت: تنوعی در سبک اوقات فراغت آنها به چشم نمی‌خورد و از طرف دیگر شرایط اشتغال برای آنها فراهم نشده است.

وی خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد همه نهادهای اجتماعی و ارگان‌های دولتی باید بر اساس برنامه‌ریزی منطبق با پژوهش و اعمال سیاست‌های هماهنگ با مسایل اجتماعی برخورد كرده و از در پیش گرفتن برخوردهای فیزیکی خودداری كنند.

عضوهیات علمی دانشگاه بیان کرد:‌ اگر مدیریتی اجتماعی بر آنها حاکم شود می‌توان با اعمال سیاستگذاری‌های صحیح و نظارت کافی از آسیب‌های زیادی که این مراکز اینک برای اقشار نوجوان و جوان ایلامی دارند ٬ جلوگیری به عمل آید همچنین با در پیش گرفتن سیاست حمایتی به مراکزی برای اشتغال‌زایی و کاستن از میزان بیکاری در ایلام ٬ تبدیل شوند.

لیلا کریمی – کارشناس علوم اجتماعی نیز در گف‌وتگو با خبرنگار ایسنا بيان كرد: قلیان یکی از لوازم مصرف تنباکو است که استعمال آن از دیرباز در جنوب شرقی آسیا و منطقه خاورمیانه رواج داشته و در ایران نیز از سال‌های گذشته مورد استفاده قرار گرفته است٬ بر خلاف تصور عامه که معتقدند دود ناشی از استعمال تباکو با گذشتن از تنگ بلورین آب قلیان تصفیه شده و سموم ناشی از آن زدوده می‌شود اما پزشکان معتقدند که خطرات دود قلیان خطرناک است و مصرف‌کنندگان آن را تهدید می‌کند.

وی افزود: از سوی دیگر پژوهش‌های به عمل آمده نشان می‌دهد که خطر دود قلیان کمتر از سیگار نبوده و احتمال ابتلای مصرف کنندگان آن به بیماری‌های تنفسی و عوارض قلبی و عروقی فراوان است٬ اما این موارد در حالی مطرح می‌شود که بسیاری از جوانان٬ از طبقات اقتصادی و اجتماعی مختلف به شب‌نشینی‌هایی در رستوران‌های مختلف عادت کرده‌اند که قلیان هم پای ثابت آن است.

کریمی با اشاره به اینکه قدمت استفاده از قلیان در سبد خانوار ایرانیان زمینه تلقی آن را به عنوان یکی از اجزای میراث فرهنگی فراهم کرده است٬ به گونه‌ای که باورهای عام ٬ مصرف آن را به عنوان یک سنت دیرینه دانسته‌اند و از آنجا که آحاد مردم هرگز در خصوص چگونگی پیدایش سنت‌ها تحقیق نمی‌کنند، مضرات استفاده از قلیان همچنان در هاله‌ای از خوش باوری مردم پنهان مانده است، خاطر نشان کرد:‌ باور نادرست عامه مبنی بر بی‌خطر بودن دود قلیان سبب شده تا خانواده‌ها حساسیتی نسبت به مصرف آن توسط فرزندان خود نداشته باشند در حالی که پژوهش‌ها نشان دهنده آن است که دود قلیان حتی برای افرادی که در معرض آن قرار گرفته‌اند نیز حامل خطرات بی‌شماری است.

وی مهم‌ترین عامل بروز آسیب ورود قلیان به حریم خانواده‌ها را جزء میراث فرهنگی تلقی کردن آن و گسترش مصرف آن در سفره‌خانه‌ها و قهوه‌خانه‌های سنتی اعلام و عنوان کرد: وابستگی به قلیان زمینه را برای اعتیاد به مواد مخدر نیز فراهم می‌کند.

این کارشناس علوم اجتماعی تکرار مصرف قلیان خصوصا در قهوه‌خانه‌ها را سبب تولید خرده‌فرهنگ خاصی برای آن دانست و گفت: ناکامی خانواده‌ها و متولیان امر تعلیم و تربیت در فرایند درونی سازی ارزش‌ها و معرفی الگوهای مناسب رفتاری به نوجوانان و جوانان و دافعه‌های موجود در فرآیند اجتماعی شدن افراد از یک سو و جاذبه‌های موجود در فضای قهوه‌خانه‌های سنتی از سوی دیگر باعث شده است تا این قهوه‌خانه‌ها و سفره‌خانه‌ها به پاتوق تبدیل شود و فضایی را ایجاد کند که در آن الزامات هنجاری در نحوه نشستن حرف زدن ٬ شوخی کردن و سایر کنش‌های ارزشمند اجتماعی رنگ ببازد و سبب القاء نوعی آزادی دروغین و خود رهایی کاذب در افراد شود.

وی اضافه کرد : جمع کردن قهوه‌خانه‌های سنتی نمی‌تواند راهکار مناسبی برای مبارزه با مصرف قلیان باشد چراکه مهم‌ترین دلیل گسترش وجود این قهوه‌خانه را کارکرد اقتصادی آن اعلام کرده‌اند.

کریمی عنوان کرد: هر چند که وجود این اماکن سبب ایجاد نوعی اشتغال کاذب شده است اما برچیدن آنها از یک سو باعث گسترش بیکاری افراد و از سوی دیگر سبب تسری مصرف قلیان از حالت متمرکز به لایه‌های درونی جامعه مي‌شود و از این رو فرهنگ سازی و درونی کردن ارزش‌ها در کنار ارایه شیوه‌های مناسب برای غنی سازی اوقات فراغت نوجوانان و جوانان٬ از مهمترین راهکارهای موجود در کنترل مصرف قلیان است.

این کارشناس علوم اجتماعی با بیان این که در تقسیم بندی انحرافات اجتماعی به انحراف نخستین و دومین و انحراف فردی و اجتماعی ٬ کنترل انحرافات نخستین و فردی بسیار آسانتر از انحرافات دومین و اجتماعی است، تصریح کرد: در انحرافات دومین و اجتماعی شاهد تشکیل باند و خرده فرهنگ انحرافی خواهیم بود که همین امر امکان جدا شدن فرد را از زمینه‌های انحرافی تا حدودی دشوار می‌کند.

وی گفت: فضای محفلی سفره‌خانه‌ها و قهوه‌خانه‌های سنتی ٬ مصرف گروهی قلیان ٬ تجمع افراد از گروهای مختلف و سایر موارد ٬ از جمله عواملی هستند که خطر انتقال انحراف جوانان از مراحل اولیه به مراحل ثانویه را گسترش می‌دهد و این ٬ زنگ خطری است که در وهله اول خانواده‌ها و آنگاه مسولان باید به آن توجه کنند، گفت: محیط و فضای قهوه‌خانه‌ها و سفره‌خانه‌ها باعث تجمع منفی افراد و تقلید یک سری رفتارهای ناهنجار توسط نوجوانی می‌شود که در دوران حساس و آزادی‌خواه بلوغ هستند.

وحید درخشنده – فعال حوزه گردشگری گردشگری استان نیز در گفت‌وگو با ایسنا گفت:‌ عدم محوریت واحد در صدور پروانه‌های بهره‌برداری در چند سال اخیر باعث گسترش سفره‌خانه‌های محلی در استان شده است.

وی افزود:‌ جمع‌آوری قلیان به صورت سخت‌افزاری امکان‌پذیر نیست و احتمال به وجود آمدن مشکلات دیگری می‌رود از این رو مسولان و خانواده‌ها با این پدیده باید به صورت جدی برخورد کنند و با برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری کلان در عرصه فرهنگ سازی ٬ نسبت به جمع ‌آوری قلیان اقدام کنند.

وی با بیان اینکه هر وعده قلیان کشیدن با دود کردن 70 نخ سیگار برابری می‌کند، گفت: فردی که روزانه هشت تا 12 نخ سیگار می‌کشد، حدود ‌شش لیتر دود استنشاق می‌‌کند در حالیکه حجم دود ناشی از کشیدن قلیان، 10 تا 20 برابر بیش از دود سیگار است.

وی با بیان این که کشیدن قلیان، حجم تنفس را کاهش می‌دهد، ادامه داد: مواد سمی ناشی از نوع توتون و تنباکوی قلیان، سلامت افراد را با خطر مواجه می‌کند.

درخشنده بیان کرد: جوانان بیشترین مصرف کننده قلیان هستند و کنجکاوی و تفنن مهمترین دلایل مصرف قلیان در جوانان است و برخی از آنان برای کسب تجربه یا سرگرمی حاضرند کشیدن قلیان را تجربه کنند.

این فعال گردشگری در میراث فرهنگی استان تصریح کرد : پيش از اين قليان در بين سنين بالا و بيشتر در مردان و در محدوده جغرافيايي جنوب كشور رواج داشت ولي در ساليان اخير مصرف اين ماده دخاني بين خانواده‌ها و جوانان سراسر كشور گسترش چشمگير و هشداردهنده‌اي يافته است.

وی بیان کرد : متأسفانه مصرف قليان در مراكز تفريحي جنبه تفريحي و تفنني يافته و گاهي براي نشان دادن ميزان صميميت بين افراد خانواده دست به دست بين تمام اعضاء فاميل مي‌چرخد و مصرف مي‌شود.

وي افزود: اينكه گفته مي‌شود دود قليان از آب عبور كرده و ضرر كمتري از سيگار دارد درست نيست زيرا آب فقط مقدار كمي از حرارت و گرما و دود ناشي از مواد دخاني قليان را مي‌گيرد نه همه آن را.

درخشنده گفت: حرارت آتش سيگار 900 درجه سانتيگراد و حرارت قليان كمتر از آن است ولي به دليل ناقص سوختن توتون و تنباكو در قليان مونواكسيد كربن توليد مي‌شود كه اين ماده سمي را به دليل تأثير بسيار منفي آن بر سلامت فرد، عامل «مرگ خاموش» معرفي كرده‌اند.

وي يك وعده مصرف قليان را معادل مصرف 80 تا 100 نخ سيگار، آنچه تحت عنوان قليان‌هاي معطر مصرف مي‌شود نيز همان مضرات قليان معمولي را دارد. به علاوه اينكه ممكن است توتون‌هاي مصرفي در قليان معطر توتون‌هاي كپك زده انتهاي انبارها باشند كه با افزودن مواد معطر فساد آنها پوشانده شده است.

گزارش از خبرنگار ايسناي ايلام: رضا نجفی

انتهاي پيام