صنايع دستي خراسان‌شمالي چشم‌اندازي بديع از تکامل انديشه‌ها و نماد فرهنگ و سليقه گذشتگان اين استان است.

به گزارش ايسنا، ترکيب استان خراسان‌شمالي از اقوام فارس، تات، ترک، کرمانج، ترکمن و اقليتهاي قومي گوناگون ديگر مانند بلوچ، عرب، لر، ترک‌ها و فارس‌هاي مهاجر تشکيل شده است. حضور قوميتهاي مختلف با فرهنگهاي متنوع، همنشيني جذاب و در خور تحسيني را براي توليدات صنايع دستي فراهم آورده است، بنابراين بسياري از نقوش، موتيف و تکنيکها از قومي به قوم ديگر راه يافته، به گونه‌اي که مي‌توان مجموعه هنرهاي سنتي و صنايع دستي خراسان شمالي را چشم اندازي بديع از تکامل انديشه ها دانست.

گليم بافي

گليم در واقع نوعي فرش بدون پرز است که با درگيري تار وپود به يکديگر ايجاد مي‌شود. الياف استفاده شده در اين زير اندازها عمدتا از نوع طبيعي بوده و بيشتر جهت زيرانداز يا تزئين بکار مي رود، طرح گليم‌ها متاثر از فرهنگ سنتي و محيط جغرافيايي طبيعي بافندگان است.

در بيشتر روستاهاي استان در هنگام بافت از نقشه استفاده نمي‌شود و از نقوش ذهني که داراي تنوع بيشتري هستند استفاده مي‌شود، گليم‌ها داراي بافت يک رو و دورو است.

کاربري آنها در زمينه‌هاي مثل روفرشي، روميزي ، جوال ، خورجين ، پادري ، کناره، گليم زير انداز، گليم تزئيني مانند تابلو، رختخواب بند، کوله پشتي، رومبلي، کفش و کيف زنانه، جوراب، دستکش و چاروق و زانو بند است.

نام اين فرش در زبانهاي مختلف با انواع گوناگون بسياري استعمال مي‌شود، گليم در افغانستان، اوکراين، ترکيه، لهستان و مجارستان، پلاس در قفقاز، ليامد در سوريه و لبنان، چيليم در روماني از جمله نام‌هاي متفاوت آن است بعلاوه صنعت صاف بافي در همه جهان از دشت‌هاي وسيع آمريکا تا اسکانديناوي و اندونزي يافت مي‌شود.

گليم از جمله قديمي‌ترين زيراندازهايي است که توسط بشر ابداع شده و مورد استفاده قرار گرفته است.

سفره کردي

رايج‌ترين هنر عشاير کرد بافت نوعي گليم به نام سفره‌کردي است که بازگو کننده داستان زندگي بافنده است.

اين هنر مختص به خراسان بزرگ بوده و از بافته‌هاي منحصر به فرد زنان کرد عشاير اين خطه است که در شهرستانهاي بجنورد، مانه و سملقان، شيروان، فاروج و اسفراين رواج دارد.

سفره کردي در ابعاد 150-100 ،120-100 و 200-100 سانتيمتر مربع به همراه نقش‌هاي بسيار زيبا و با مضامين و مفاهيم عميق که ريشه در باورهاي اين منطقه دارد، از جنس پشم بافته مي شود.

نقوش بکار رفته در اين دستبافته‌ها نيز داراي تنوع بسياري بوده که عمدتا شامل نقوش انتزاعي گياهي، حيواني و نقوش هندسي و بر اساس سه شکل مربع، مثلث و دايره است.

جاجيم بافي

جاجيم دست بافته‌اي است ضخيم شبيه پلاس يا گليم که راه راه و رنگين است و مانند ساير دستبافته‌ها به عنوان زير انداز مورد استفاده قرار ميگيرد و جنس آن عمدتا از پشم انتخاب مي شود.

تمام جاجيم يکبار بافته مي شود و رنگ و نقش آن متنوع و نمادهاي مانند جوان بودن بافنده و اميد به آينده‌اي روشن را در بر دارد.

فرش و قاليچه ترکمن

فرش ترکمن هنر دست زنان ترکمن استان خراسان‌شمالي است که در منطقه جرگلان و ساکنين ترکمن‌نشين بجنورد و همچنين در شهرستانهاي مانه و سملقان رواج داشته و نقوش بسيار زيبا و خاص آن چشم را نوازش مي‌دهد.

عمدتا نقوش فرش‌هاي ترکمن از لحاظ شکل هندسي و شکستگي خطوط ، خاص مردم کوچ‌نشين است که بصورت ذهني و در انواع طرحهاي ترکمن يموتي، شانه‌اي، آغال، چهار قاب، غزال گز و قاشقي بافته مي شود.

پشتي ترکمن

يكي ديگر از دست بافته‌هاي زيبا كه توسط زنان تركمن بافته مي‌شود پشتي‌هاي تركمني است و شامل دوقسمت: پلاس وقسمت پرزدار است.

در قسمت پرزدار آن شيرازه مشكي و در قسمت پلاس شيرازه‌اي به رنگ قرمز وجود دارد كه بصورت كيسه كنار هم دوخته شده و قسمت شيرازه مشكي روي دوخت را مي پوشانند كه داخل آن را پرز، كرك، مقوا، كارتن و ابر مي نمايند و بعنوان تكيه گاه مورد استفاده قرار مي دهند.

پشتي ترکمني بسيار شبيه قاليچه است. اندازه آن نيم متر، يک متر، و يک و نيم متر مي باشد و رنگهاي غالب استفاده شده در آن چهار رنگ، قزل، طلايي، سياه و سفيد بوده و نقوش جاي گرفته در آن را گلچه و قره نقش مي خوانند.

چاروق دوزي

اين پاپوش سنتي استان خراسان شمالي از زمانهاي بسيار دور مورد استفاده قرار مي گرفته است و متاسفانه از زمان پيدايش اولين نمونه‌هاي آن تاريخ دقيقي در دسترس نيست، قديمي ترين نمونه‌هاي چاروق موجود در اين استان مربوط به حدود 70 سال پيش است.

چاروق با ويژگي‌ها و ظاهر خاصش از گذشته‌هاي دور در مناطق شمال شرقي ايران از جمله بجنورد متداول بوده است و با توجه به وجود ساکنين کرد و ترک مي‌توان اين پاي افزار سنتي را متعلق به اين منطقه دانست.

قرمز رنگي شاد و زنده که در باورها و اعتقادات خاص مردم اين منطقه جايگاهي عظيم دارد ازاين رو دراکثر مصنوعات اين منطقه بخصوص چاروق از اين رنگ استفاده مي‌شود.

اين پاي افزار به دو شيوه تهيه مي شده که نوعي از آن با ظرافت کمتر ومخصوص اقشار کم در آمد جامعه بوده و از تزئينات وگلدوزي‌هاي کمتر برخودار است .

و نوع خاص آن از چرمي با کيفيت بالا و ظرافت ودقت بيشتر که سطح آن توسط نخ‌هاي ابريشمي رنگي و گلابتون تزئين شده وسطح آن و به روش دوخت‌هاي تزئيني و حکاکي روي چرم زينت يافته است، تهيه مي‌شود.

نساجي سنتي

اين هنر گره خورده با زندگي مردم اين سرزمين است که ديرزماني از رونق و شکوفايي خاصي برخوردار بوده و درصد بالايي از مواد اوليه مورد نياز توليد لباس و پوشاک را در استان تامين مي‌کرده است.

در حال حاضر نيز بخشي از اين منسوجات نظير چادر شب در شهرستانهاي جاجرم و اسفراين بافته مي‌شود. از ابعاد بزرگ توليد شده آن نيز براي پيچيدن رختخواب و از ابعاد کوچک آن نيز براي روميزي و پرده و ... استفاده مي‌شود.

علاوه بر چادر شب ابريشم بافي نيز جزو دستبافته دستگاهي استان محسوب مي‌شود که به دليل قيمت بالاي مواد اوليه آن براي مراسم خاصي چون مراسم عروسي استفاده مي‌شود.

جوراب بافي

جوراب بيشتر توسط اقوام چادر نشين توليد و استفاده مي‌شود. نام ديگر جوراب محلي، جوراب کرکي است که به جوراب کردي هم معروف است.

طرح‌هاي آن بيشتر نقوش هندسي است و رنگ‌هاي به کار رفته در بافت جوراب رنگهاي قرمزتند، سرمه‌اي و زرد است. نخ به کار رفته در جورابهاي سنتي نيز از پشم گوسفند است.

کلاه کرکي

کلاه کرکي کلاهي از جنس کرک است که به دليل داشتن حفاظ روي گوش در اصطلاح محلي به کلاه گوشي نيز معروف است.

اين هنر از هنرهاي دستي خاص و کهن شهرستانهاي گرمه و جاجرم است که ماده اوليه آن کرک بز بوده و به صورت کاملا خام و خود رنگ استفاده مي‌شود.

مراحل بافت آن بسيار ساده بوده و بدون دخالت هيچگونه ماشين يا ابزار خاص، تنها توسط پنج عدد ميل چوبي بافته مي‌شود.

از خواص منحصر به فرد آن غير قابل نفوذ بودن سرما در آن، نم و رطوبت است که باعث شده تا کنون کاربرد خود را حفظ كند.

نمد مالي

نمد مالي مصنوعي است که بر اثر درگيري و تراکم پشم و کرک در شرايط فني مناسب از طريق ورز دادن تهيه مي‌شود.

اين مصنوع در منطقه راز و جرگلان بيشتر به چشم مي‌خورد و زمينه آن خود رنگ بوده بوده و به رنگهاي کرم و قهوه‌اي توليد شده و در نگاره‌هاي جاي گرفته در آن نيز از رنگ قرمز استفاده مي‌گردد.

هنگام نقش‌اندازي در نمد از تصاوير و موتيف‌هاي هندسي و همچنين حرکات اسپيرال يا حلزوني استفاده مي‌شود. کلاه، پالتو، زيرانداز و ... محصولات توليد شده از نمد هستند.

ساخت سازهاي سنتي

از آنجا که موسيقي به عنوان يکي از ارکان مراسم، جشن‌ها و آئين‌هاي مختلف در فرهنگ بومي، مذهبي و ملي اين سرزمين و اين استان جايگاه ويژه‌اي داشته، ساخت سازهاي سنتي همواره از مراتب خاصي برخوردار بوده و حضور هنرمندان کمال‌گرا و مبتکر در ساخت سازهاي ايراني به خوبي مشهود است.

از سازهاي بومي و رايج در اين استان مي‌توان به سازهاي دو تار، سه تار، دهل و سرنا، دايره، کمانچه و قشمه اشاره کرد.

لازم به توضيح است که سازهاي دوتار(با يازده تا چهارده پرده)، سه تار و کمانچه جزو سازهاي زهي محسوب و قشمه و سرنا نيز جزو سازهاي بادي محسوب مي‌شوند.

ساز قشمه جزو سازهاي اصيل اين استان بوده که داراي هفت بند در بالا و يک بند در زير است و بدنه ني آن از جنس چوب ساخته مي‌شود.

جنس اين سازها غالبا از چوب‌هاي گردو، سنجد، توت و افرا بوده و در ساخت ملزومات آنها نيز از موادي چون استخوان و شاخ قوچ استفاده مي‌گردد.

زيورآلات سنتي

زيور آلات مکمل لباس‌هاي سنتي و بومي بوده و معرف آداب، رسوم، عادات و سنن و فرهنگ مردم اين استان است. آنچنان که در مراسم عروسي و جشن و شادماني اسب عروس نيز با زيورآلات خاص تزئين مي شده است.

هنرمندان ترکمن خراسان‌شمالي با استفاده از طلا، نقره، قلع، فيروزه، يشم، عقيق، مهره‌ها و نگين‌هاي شيشه‌اي رنگي، با ابزاري چون سندان، چکش، سمباده، سوهان، انبردست، سيم چين و مته و ... و با ذوق و مهارت خاصي، ضمن حفظ ويژگي‌ها و اصالت‌هاي منطقه به خلق اين آثار هنر مشغول هستند.

انتهاي پيام